Sven Biscop over het nieuwe EU-plan voor een ‘oorlogseconomie’: ‘Het is onze taak om munitie te leveren, niet die van de VS’

De Europese Unie heeft een nieuw plan om in een jaar tijd één miljoen kogels te leveren aan Oekraïne. Het gaat om een investering van 1 miljard euro in de Europese defensie-industrie. Professor Sven Biscop legt uit waarom het de taak van de EU is om militair materiaal te leveren aan Oekraïne en niet die van de VS. “Veel hangt af van de binnenlandse politiek in de VS, en dat is geen ideale situatie.”

Nadat de Europese Unie Oekraïne tot driemaal toe een levering van nieuwe munitie heeft beloofd, is de tijd rijp om die belofte ook in te lossen, vindt Europees commissaris Thierry Breton. Hij stelt woensdag zijn plan voor waarmee de munitieproductie in Europa sterk wordt opgeschroefd, De Act in Support of Ammunition Production (ASAP). In een jaar tijd wil Europa een miljoen kogels kunnen produceren. “We moeten niet onderdoen voor onze partners, maar we moeten onze industrie nu omschakelen naar een oorlogseconomie”, zei Breton.

Sven Biscop, professor Europese politiek en defensie aan de UGent en lid van de denktank Egmontinstituut, hekelt die uitspraak van Breton. “Ik heb het moeilijk met die bewoording. Ik begrijp dat hij aan de lidstaten en de publieke opinie een boodschap van urgentie wil overbrengen, maar een oorlogseconomie betekent een economie en een samenleving die volledig is afgestemd op een staat van oorlog. De productie van heel wat bedrijven wordt dan plots omgegooid voor de productie van militair materieel. Dat is iets totaal anders dan wat op tafel ligt. Wat de EU met dit plan doet, is hoogstens de productie van munitie verhogen en investeren in de defensie-industrie.”

Banencreatie

De Europese Unie zal projecten van bedrijven die defensieve goederen produceren co-financieren, en dat in de hele toeleveringsketen: van machines tot personeel en andere componenten voor de productie. Europa financiert 40 tot 60 procent van de projecten. Daarnaast kunnen deze bedrijven ook bonussen opstrijken als ze erin slagen om flexibel en op vraag van de EU hun productie uit te breiden, of als ze nieuwe samenwerkingen aangaan.

Europa zorgt er ookvoor dat bedrijven die munitie produceren tijdelijk genieten van een gunstig wettelijk kader dat voor meer bewegingsvrijheid zorgt, en er komt een mechanisme dat problemen in de toeleveringsketen detecteert.

ASAP geeft landen de kans om gebruik te maken van de zogenoemde ‘Herstel- en veerkrachtfaciliteit’ (RFF), een fonds dat bedoeld is om de Europese economie aan te zwengelen. De Europese Commissie redeneert dat investeringen in fabrieken voor defensie en in productielijnen ook mee de economie van lidstaten ondersteunen. Het creëert ook banen in Europese landen.

Langetermijnvisie

“Dit plan is gericht op de defensie-industrie, maar er is een sterke focus op de huidige noden van Oekraïne, zoals de productie van munitie”, merkt Biscop op. “De Europese defensie-industrie leeft normaal voornamelijk van export. Er wordt nu geld vrijgemaakt om de productie op te schroeven, maar het is niet zeker of dat bedrijven voldoende kan overtuigen om investeringen te maken op de lange termijn. Wat als de oorlog toch na een jaar gedaan is, brengen die investeringen dan nog voldoende op? In principe zal de productie van militair materiaal langer nodig zijn, in elk scenario.”

De Europese Commissie legt sterk de nadruk op de snelheid waarmee ze de munitie in Europa wil produceren. “Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen spreekt over ‘snelheid, snelheid, snelheid’, maar het is nog onzeker of we daarin slagen. Het is zeker haalbaar om 1 miljoen kogels te produceren op Europese grond, maar het is de vraag of deze investering genoeg indruk maakt op de defensie-industrie.” Het is dus koffiedik kijken of bedrijven massaal nieuwe projecten opstarten en productielijnen in het leven roepen nu deze mee door Europa worden gefinancierd.

‘Oekraïne valt of staat op dit moment met de Verenigde Staten. Toch is veel van die steun afhankelijk van de binnenlandse politiek in de VS en dat is geen ideale situatie’

Sven Biscop, UGent en Egmontinstituut

Productie overnemen van de VS

Biscop is er wel van overtuigd dat Europa een grotere rol moet spelen in leveringen van militair materiaal aan Oekraïne. “Oekraïne valt of staat op dit moment met de Verenigde Staten. Zowel in materiaal als in he thet delen van inlichtingen nemen zij de bovenhand, ook al vindt de oorlog plaats op ons continent. Toch is veel van die steun afhankelijk van de binnenlandse politiek in de VS en dat is geen ideale situatie. Het gedeelte inlichtingen kan Europa niet overnemen, maar materiaal leveren is wel haalbaar.”

Biscop vindt het ASAP-plan een logische zet vanuit het oogpunt van bredere Europese defensiepolitiek op wereldniveau. “De NAVO houdt in juli een top in Vilnius waar nieuwe doelstellingen worden bekendgemaakt die vragen om de nodige investeringen. Dit plan komt dus op een goed moment. Ik had alleen graag gezien dat de lidstaten niet alleen samenwerken om de defensie-industrie te stimuleren, maar ook om de eigen defensie te organiseren.”

Wie betaalt?

De Commissie wil voor de helft instaan voor de investeringen in de productie van munitie. Ze maakt daarvoor 500 miljoen euro vrij. De andere helft wil de EU halen bij haar lidstaten. Breton bracht de voorbije weken al een bezoek aan elf landen, waaronder Frankrijk, Polen en Italië. De vluchten naar Duitsland en Spanje zijn ook al geboekt. De ‘blitzkrieg van Breton’, wordt de missie genoemd.

In maart hebben de Europese ministers van Buitenlandse Zaken ook al een akkoord bereikt over Oekraïense militaire steun op kortere termijn. Ze geven als eerste gehoor aan de roep van Oekraïne om dit jaar een miljoen artilleriegranaten te leveren. De landen beloofden ook om elk hun voorraad aan munitie door te spelen, terwijl ze gezamenlijk extra munitie kopen in het buitenland. Voor deze twee projecten kunnen EU-landen voor 2 miljard euro een beroep doen op de vredesfaciliteit. Dat is een geldpot waarmee lidstaten militaire steun voor Oekraïne terugbetaald krijgen. De bedoeling is dat het nieuwe ASAP-plan de EU helpt om minder afhankelijk te worden van aankopen van militair materieel in het buitenland.

‘Inzetten op eigen productie lijkt een logische keuze op de middellange termijn. De vraag is of we die inspanningen na de Oekraïnecrisis gezamenlijk voortzetten in het belang van onze eigen defensie.’

Sven Biscop, UGent, Egmontinstituut

“Ik verwacht wel dat er bij de lidstaten extra animo is voor extra investeringen in de defensie-industrie. Het is ook niet meer mogelijk om nog veel om uit eigen stock te leveren, dus dan vallen de landen automatisch terug op eigen productie of aankopen in het buitenland. Inzetten op eigen productie lijkt dan een logische keuze op de middellange termijn. De vraag is of we die inspanningen na de Oekraïnecrisis gezamenlijk voortzetten in het belang van onze eigen defensie”, stelt Biscop.

“In de EU zijn er al heel wat middelen waarmee we in principe voor investeringen in defensie kunnen samenwerken – denk aan het Europees defensiefonds – maar daar wordt nog veel te weinig gebruik van gemaakt. Projecten blijven dan ook liggen, zoals die van de volgende generatie gevechtsvliegtuigen en tanks. Er is namelijk veel meer nodig dan alleen munitie. We moeten ook die grote defensieprojecten opstarten.”

Lees ook:

Hoofdbeeld: Európa Pont, CC BY 2.0