NIEUW TALENT NIEUWE SMAAK

Dit weekend opent in Maastricht de 29ste editie van Tefaf, de beste kunst- en antiekbeurs ter wereld. Met nieuw volk aan het roer wordt het een sleuteleditie, waarin de nieuwe generatie kunsthandelaars haar plek komt veroveren.

De belangrijkste verzamelaars, de mooiste bloemen, de duurste kunstwerken: Tefaf, de beste kunst- en antiekbeurs ter wereld, heeft het allemaal. Het enige wat ontbreekt, is vernieuwing. Dat is meteen ook de achilleshiel van de beurs. Omdat bijna alle deelnemers elk jaar terugkeren, is er een lange wachtlijst van kunsthandelaars die voor het eerst hun opwachting willen maken. Van de 269 standhouders op de 29ste editie, die dit weekend opengaat, zijn er slechts elf nieuwelingen. Plaats om uit te breiden is er niet. Bovendien is het evenement al gigantisch: op een oppervlakte van 31.000 vierkante meter zijn er zo’n 35.000 kunstobjecten te zien.

Daarom lanceerde Tefaf in 2008 Showcase, een sectie met kleinere stands die jonge galeries de kans geeft eenmalig mee te doen. Leuk, maar het is geen oplossing voor galeries die daarna willen terugkeren.

Dalende kwaliteit

Voor de aspirant-standhouders is het wachten dubbel frustrerend als sommige habitués niet meer de kwaliteit van weleer bieden. “We ergeren ons al langer aan handelaars die na al die jaren niet meer op het niveau van Tefaf presteren. Het is niet omdat je al twintig keer hebt meegedaan, dat je nog bij de top behoort”, zegt Willem van Roijen, die sinds 2014 voorzitter van Tefaf is. Als voormalige bankier is hij de eerste niet-kunsthandelaar op die stoel. Hij beheerde wel jarenlang met enkele handelaars een beleggingsfonds in oude meesters. “Veel leuker en lucratiever dan aandelen”, zei hij daarover.

Van Roijen werkt aan de vernieuwing met Patrick van Maris, de nieuwe CEO van de beurs, die bijna 25 jaar voor Sotheby’s werkte. Van Maris besliste dat alle handelaars elk jaar opnieuw een aanvraag moesten indienen. Zo kan de beurs standhouders weigeren als die de kwaliteitsnorm niet meer halen.

Jong geweld

De enige Belgische nieuwkomer op Tefaf dit jaar is Eric Gillis, een jonge kunstdealer met een galerie op de Brusselse Zavel. Hij is gespecialiseerd in negentiende-eeuwse kunst en stond vorig jaar op de Showcase. Hoe heeft hij een stand in de wacht kunnen slepen? Gillis: “Veel beurzen willen enkel de beste galeries in huis halen. Tefaf wil dat ook, maar het wil vooral het volledige spectrum van de kunstmarkt tonen. Dus geen zes topgaleries die min of meer hetzelfde meebrengen, maar de drie allerbeste, aangevuld met drie handelaars die andere dingen tonen. Dat is een van de redenen waarom ik werd geselecteerd. Wat ik doe, doet niemand anders.”

“Van Maris wil de beurs ook verjongen door jonge galeries te steunen die al heel goed bezig zijn, maar nog een paar dingen moeten leren om helemaal klaar te zijn voor Tefaf”, weet Gillis. “Bijvoorbeeld hoe ze de inrichting van hun stand moeten aanpakken en hoe ze de juiste selectie van werken moeten maken om de Tefaf-bezoeker te verleiden.”

Niet alleen grote namen

De voorbije jaren bleek uit de feedback van handelaars, bezoekers en verzamelaars dat het aanbod soms te repetitief was: er was te veel van hetzelfde te zien, waardoor bezoekers soms verveeld werden. Eric Gillis: “De smaak is geëvolueerd. Bovendien wil de nieuwe generatie geen gestandaardiseerd aanbod van alleen grote namen. Ik breng negentiende-eeuwse kunst, maar geen Vincent van Gogh of Georges Seurat. Ik toon minder bekende kunstenaars, die wel een heel hoge kwaliteit hebben.”

Ook de zakelijke benadering van de jonge galeries verschilt van die van hun voorgangers. Eric Gillis: “Het oude businessmodel werkt niet meer. Kunsthandelaars werkten vroeger met marges van 300 of 400 procent. Doordat ze veel winst maakten, konden ze het zich permitteren een werk pas na maanden of jaren te verkopen. De jonge handelaars zijn veel transparanter en werken met veel kleinere marges. Verzamelaars accepteren die exorbitante prijzen niet meer. De jongere dealers kunnen het zich ook niet meer veroorloven een duur werk lang bij te houden. De koop en de verkoop moeten nu veel sneller gaan.”

De smaak verandert

Tefaf heeft nog een krachtige thermometer: zijn jaarlijkse Art Market Report dat de trends op de kunstmarkt blootlegt. “De smaak verandert, dus moeten wij mee-evolueren”, bepleit Van Roijen. Hij doelt op hedendaagse kunst, die tot nu maar mondjesmaat aanwezig was op Tefaf. Vorig jaar maakten ze een voorzichtige start. Dat succes krijgt dit jaar een vervolg – een logische stap, aangezien naoorlogse en hedendaagse kunst in 2014 maar liefst 48 procent van de totale marktwaarde opslokte. Dat wil je niet mislopen. Van Roijen: “De hedendaagse afdeling lokte vorig jaar veel nieuwe bezoekers. Ik zou het niet erg vinden als hedendaagse kunst een nieuwe, aparte sectie wordt op Tefaf.” Toch is ook hier voorzichtigheid geboden. Nu de prijzen de pan uit swingen, voorspellen velen een krach. Vorige maand zei Art Basel-directeur Marc Siegler in Art Newspaper dat “zo’n 80 procent van de artiesten die vandaag goed verkopen, binnen twintig jaar onverkoopbaar zijn.”

“Om de beurs echt te moderniseren, zou ik die aparte secties afschaffen”, zegt Amaury de La Moussaye, die met zijn vrouw Flore de Brantes Galerie Flore in Brussel runt. Ze verkopen antieke meubels als hedendaagse kunst en komen voor de veertiende keer naar Maastricht. “Toen Tefaf eind jaren tachtig werd opgericht, was die opdeling een goed idee. Maar de wereld is nu veel eclectischer, net als de verzamelaars. Als alle stands door elkaar staan, verkennen bezoekers bovendien de hele beurs, in plaats van enkel de afdeling die hen interesseert. Zo ontdekken ze nieuwe dingen die ze op een dag mogelijk ook willen kopen.”

Dat de secties verdwijnen, is waarschijnlijk niet voor morgen. Van Roijen: “De handelaars zeggen allemaal dat ze verandering willen, maar zodra je die brengt, worden ze heel zenuwachtig. Toen we het vloerplan wijzigden, leverde dat al enorme discussies op.”

Naar het buitenland

Art Basel Miami, Art Basel Hong Kong, Frieze New Yorks, Independent Brussels: veel kunstbeurzen lijken met het grootste gemak de grenzen over te steken. Tefaf daarentegen heeft enkele mislukkingen achter de rug in Bazel, New York, Peking en Hongkong. Dit jaar lukt de internationalisering eindelijk wel. Samen met het Amerikaanse kunstadviesbureau Artvest lanceert Tefaf twee beurzen in de Verenigde Staten. Eind oktober is er Tefaf New York Fall, met oude kunst en antiek. In mei 2017 staat de eerste editie van Tefaf New York Spring gepland, met hedendaagse kunst en design. De schaal is een stuk kleiner: ze duren zes in plaats van tien dagen, de stands zijn de helft kleiner en er is slechts plaats voor 90 handelaars.

De Verenigde Staten zijn logistiek veel gemakkelijker dan Azië. Bovendien is het financiële klimaat er stabieler. Maar de satellietedities zijn vooral bedoeld als lokker voor de moederbeurs in Maastricht. Ze moeten Tefaf meer naambekendheid geven in de Verenigde Staten en meer Amerikaanse collectioneurs, musea en handelaars naar Maastricht lokken.

Evolutie, geen revolutie

Eric Gillis verwacht geen grote omwentelingen voor de beurs. “Tefaf moet zich aanpassen aan deze tijd, maar zeker niet grondig veranderen. Ze blijft de grootste en de beste beurs ter wereld, en ze is zeker niet de duurste. Op Biënnale des Antiquairs in Parijs is de vierkantemeterprijs dubbel zo hoog. Tefaf is ook uniek omdat de beurs wordt geleid door handelaars. Het doel van Tefaf, een vzw, is niet winst maken, maar in dienst van de dealers staan.”

Toen Maastricht Airport vorig jaar dreigde te sluiten en er discussies waren over nieuwe btw-maatregelen in Nederland, liepen er geruchten over een verhuizing naar het beter gelegen Brussel. Maar Tefaf blijft voorlopig in Nederlands-Limburg. Het contract met de beurshal MECC is verlengd tot 2021.

Tefaf Maastricht loopt van 11 tot 20 maart, Tefaf New York Fall van 22 tot 27 oktober en Tefaf New York Spring van 4 tot 9 mei 2017.

IRIS DE FEIJTER

“Verzamelaars accepteren die exorbitante prijzen niet meer”

“Het doel van Tefaf is niet winst maken, maar in dienst van de dealers staan”