Niemand zag het aankomen

Gewezen VRT-coryfee Jef Lambrecht maakte school met zijn diepgravende radioanalyses over internationale politiek. Een materie die hij nog altijd opvolgt, zoals nu met zijn jongste boek over de blitzkrieg van Islamitische Staat (IS) en het zelfuitgeroepen kalifaat in Irak en Syrië. De erudiete Lambrecht staat ervoor bekend zijn analyses soms cynisch tot sarcastisch te brengen, zonder de feiten uit het oog te verliezen.

Bij het lezen van een boek over IS zou een mens bijna vergeten zijn hoe alles in 2011 veelbelovend begon met de Arabische Lente. Vier jaar later lijkt van die lente niets meer over te blijven. De Syrische brand raakt maar niet geblust, Irak blijft een kruitvat, het soennitische bewind van Saoedi-Arabië en de sjiieten van Iran staan op de rand van een grote oorlog, met Jemen als eerste frontzone. Libië blijkt na Kadhafi een geopende doos van Pandora. In Egypte en Tunesië verloren de Moslimbroeders de macht die ze tijdens de Arabische Lente hadden veroverd. Ze werden de inzet van een bittere strijd tussen de oliemonarchieën Qatar en Saoedi-Arabië. Bovendien deed het nucleaire akkoord tussen de Verenigde Staten en erfvijand Iran de spanning tussen soennieten en sjiieten nog hoger oplopen.

Daar kwam nog het duivelse IS bij. Lambrecht stelt vast dat niemand een fenomeen als IS zag aankomen. De VS niet, ondanks hun verregaande paranoia na 9/11. En ook Europa niet. Misschien weegt de Europese en Amerikaanse verslaving aan de olie die in het Midden-Oosten zo overvloedig voorradig is, veel zwaarder dan investeren in politieke intelligentsia ter plaatse. De regio’s rond Syrië en Irak waren ooit de bakermat van tal van beschavingen. Daar blijft nu niet veel meer van over. Lambrecht legt uit hoe daar, door allerlei oorlogen en westerse interventies, een politiek vacuüm is ontstaan dat IS al te graag heeft opgevuld.

Angst voor het monster dat IS heet, paralyseert alleen maar het denken en verhindert een goede analyse. Hoe kunnen we IS efficiënt bestrijden? Niemand weet het nog. Ondertussen zijn in de regio allerlei coalities ontstaan waarbij een westerse mogendheid als de Verenigde Staten eigenlijk aan twee kanten staat. Ze vechten in Syrië en Irak tegen IS, dat nog altijd — zij het privé — gesteund wordt door rijke lieden uit de Golfstaten. Anderzijds is Saoedi-Arabië een bondgenoot en laten de VS toe dat de Saoedi’s sjiitische opstandelingen in Jemen aanvallen. Sjiieten worden door Iran gesteund, een land dat meer en meer toenadering zoekt tot de VS. Oude allianties ruimden plaats voor nieuwe, grenzen werden fictief.

En de rol van Europa? Sinds begin dit jaar heeft Europa nooit meer wapens geleverd aan de meltingpot die het Midden-Oosten is. Want Europa wil Afghanistan liever niet aan zijn achterdeur. De vraag is of Afghanistan er al niet is. Met als gevolg de vele lijken die op de Middellandse Zee dobberen. Met het nieuwe terrorisme groeide de islamofobie en keerde het antisemitisme terug in de Europese steden.

Jef Lambrecht, IS, het nieuwe terrorisme van Daesh en de ondergang van de Moslimbroederschap, Van Halewyck, 2015, 496 blz., 25 euro

KAREL CAMBIEN