Na de Chinese De Lijn-bussen: waarom Chinese bedrijven zo makkelijk kunnen deelnemen aan Belgische overheidsaanbestedingen

Waarom kan een busbedrijf als het Chinese BYD deelnemen aan een aanbesteding van De Lijn, nota bene een overheidsbedrijf? BYD levert straks 92 elektrische De Lijn-bussen, tot een maximum van 500 exemplaren. Advocaat Stijn Maeyaert ziet hoe Belgische en Europese wetgeving poogt niet-Europese bedrijven uit te sluiten, maar zonder veel succes.

De keuze van De Lijn om 92 bussen te bestellen bij de Chinese fabrikant Build Your Dreams (BYD) heeft aanzienlijke kritiek opgeleverd. Het is opmerkelijk, omdat het de eerste keer is dat De Lijn grote elektrische bussen aanschaft bij de Chinese producent. Hoewel bekend is dat BYD de onderdelen van de bussen in China vervaardigt, worden ze in Europa geassembleerd, in Hongarije. De Europese assemblage was een voorwaarde om deel te nemen aan de aanbesteding. De levering van de bussen is gepland vanaf het begin van 2025.

De toekenning van de order aan BYD is een tegenslag voor de Belgische busfabrikant Van Hool en het Nederlandse VDL, dat eveneens een productiefaciliteit in Vlaanderen heeft. Vorig jaar constateerde Trends dat Van Hool al drie opeenvolgende jaren verlies lijdt, waarbij het eigen vermogen aanzienlijk is gedaald, terwijl de bankschulden zijn toegenomen. Maar liefst 65 procent van de werknemers bij het busbedrijf in Lier is momenteel economisch werkloos.

Eerder had De Lijn al opdrachten gegund aan VDL, Van Hool en het Italiaanse Iveco.

China en Europese overheidsopdrachten

Mag een Chinees bedrijf überhaupt deelnemen aan aanbestedingen van een Belgisch staatsbedrijf? “China is geen lid van de Overeenkomst inzake overheidsopdrachten, ook wel de Government Procurement Agreement (GPA) genoemd, die is ontstaan in de schoot van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Chinese bedrijven kunnen in principe niet deelnemen aan Europese overheidsopdrachten. Dat kan bijvoorbeeld wel als het Chinees bedrijf werkt via een Europese vennootschap, zoals hier het geval lijkt. De offerte staat op naam van BYD Europe, dat gevestigd is in Nederland. Het zou de bussen bouwen in Hongarije”, legt Stijn Maeyaert uit. Hij is advocaat bij het Brusselse advocatenkantoor Tender Law, dat gespecialiseerd is in overheidsopdrachten.

Opvallend zijn de lage prijzen van BYD-bussen en dat is ook kenmerkend voor elektrische auto’s uit China. Onlangs startte de Europese overheid een antisubsidieonderzoek naar Chinese autobouwers. Europa verdenkt Chinese fabrikanten ervan dat ze hun prijzen kunstmatig laag houden dankzij Chinese subsidiëring. Voor overheidsaanbestedingen is er ook een wet die bedrijven van aanbestedingen kan uitsluiten wanneer sprake is van subsidiëring uit een land als China.

‘Er worden in de Europese en de Belgische wetgeving wel pogingen ondernomen om dit soort buitenlandse bedrijven voor aanbestedingen uit te sluiten, maar in de praktijk zijn die niet voldoende of stuiten ze op wettigheidsbezwaren’

Stijn Maeyaert, advocaat bij Tender Law

“De Foreign Subsidies Regulation is een recent initiatief van de Europese Unie. Die maakt dat dergelijke staatssteun in bepaalde gevallen wordt gemeld aan de Europese Commissie. Zij kan dan onderzoeken of die staatssteun al dan niet marktverstorend werkt. Deze wetgeving focust op de grote vissen. Op Europees niveau is daarom in een drempel voorzien, zodat niet elke buitenlandse subsidie gemeld hoeft te worden voordat een bedrijf in aanmerking komt voor een aanbesteding. De Foreign Subsidies Regulation is echter maar van toepassing op aanbestedingen die vanaf 12 juli 2023 werden opgestart. De aanbesteding van De Lijn was al vroeger geïnitieerd en valt volgens mij dus niet onder die regeling. Het effect van de Foreign Subsidies Regulation zullen we vooral op termijn zien. Een melding van staatssteun moet volgens deze reglementering trouwens maar voor aanbestedingen ter waarde van 250 miljoen euro. De maximale waarde van dit raamcontract bedraagt evenwel 234 miljoen euro”, merkt Stijn Maeyaert op.

Maeyaert spreekt over een groter macro-juridisch probleem. “Er worden in de Europese en de Belgische wetgeving wel pogingen ondernomen om dit soort buitenlandse bedrijven voor aanbestedingen uit te sluiten, maar in de praktijk zijn die niet voldoende of stuiten ze op wettigheidsbezwaren. Deze opdracht is trouwens een genuanceerd verhaal. Enerzijds is een lagere prijs goed voor De Lijn, dat toch voor budgettaire uitdagingen staat. Anderzijds weet een professionele aanbesteder als De Lijn normaal wel hoe je goedkoper kan aankopen zonder in te boeten op kwaliteit.”

Aanbesteding aanvechten

Van Hool en VDL kunnen nog wel juridische stappen nemen. “Op dit moment is er een zogenoemde standstill-periode. Vijftien dagen na kennisgeving hebben deelnemende bedrijven de kans in beroep te gaan tegen de gunningsbeslissing. De Lijn heeft aan alle busbedrijven een motivatie bezorgd, waarin het uitlegt waarom BYD in dit geval de opdracht heeft gekregen. Advocaten van Van Hool en VDL zullen op basis van dat document nu wellicht onderzoeken of er een argument is om de beslissing aan te vechten. Als zij juridische stappen ondernemen, gebeurt dat bij de Raad van State via een spoedprocedure. Dat is een schorsingsprocedure bij uiterst dringende noodzakelijkheid. Een gevolg kan zijn dat de beoordeling van De Lijn opnieuw moet gebeuren of dat een heraanbesteding zou volgen als er meer fundamentele kritieken zijn.”

‘Het valt op dat bedrijven die uit de boot zijn gevallen, veelal technische argumenten gebruiken, maar voor zover ik weet hebben zij nog nooit gelijk gekregen bij de Raad van State’

Stijn Maeyaert, advocaat bij Tender Law

Maeyaert dook ook in enkele recente arresten van de Raad van State in verband met eerdere raamcontracten van De Lijn. “Het valt op dat bedrijven die uit de boot zijn gevallen, veelal technische argumenten gebruiken, maar voor zover ik weet hebben zij nog nooit gelijk gekregen bij de Raad van State. Bij zo’n procedure moet je al heel duidelijke argumenten hebben. Bij twijfel wordt zo’n gunningsbeslissing niet geschorst en in de praktijk gebeurt het ook maar in een minderheid van de gevallen.”

Het is niet bekend of er een procedure bij de Raad van State komt over de aanbesteding. VDL en Van Hool wensten bij Trends Kanaal Z niet te reageren.

Lees ook: