Zwitserland dacht immuun te zijn voor Trumps economische storm. Toen kwamen de invoerheffingen van 39 procent. Daarmee raakt de Amerikaanse president net zijn favoriete edelmetaal.
De vuurwerkrook van de viering van de Rütlischwur – de eed die in 1291 het fundament legde van de Zwitserse Confederatie – was amper opgetrokken toen Donald Trump aankondigde dat Zwitserse uitvoer naar de Verenigde Staten binnenkort onderworpen zou worden aan importheffingen van 39 procent. De aankondiging kwam onverwacht voor Europa’s meest hardnekkig onafhankelijke natie. Na spoedoverleg met het bedrijfsleven en een crisisvergadering op 4 augustus kondigde de Zwitserse regering aan dat ze met een aantrekkelijker tegenvoorstel naar Washington trekt.
Handelsoverschot
Zwitserland had nochtans snel en adequaat onderhandeld. “Ons voorstel week nauwelijks af van dat van de Europese Unie”, oppert een hooggeplaatste Zwitserse ambtenaar. Het bevatte vergelijkbare toezeggingen om in de Verenigde Staten te investeren, een lagere gemiddelde heffing dan die van de Europese Unie, enkele toegevingen op agrarisch vlak en extra voorstellen, zoals een samenwerking bij de opleiding van Amerikaanse fabrieksarbeiders. Veel verder kon Zwitserland zijn markt niet openstellen: het had zijn invoerheffingen op bijna alle industriële goederen al afgeschaft, en de frank is volgens de Big Mac-index van The Economist zo’n 50 procent overgewaardeerd.
Gegevens januari–mei 2025, omgerekend op jaarbasis – bron: US Census Bureau
Wat Zwitserland uiteindelijk fataal werd, was het buitensporige handelsoverschot met de Verenigde Staten. De Eidgenossenschaft, zoals Zwitsers hun land zelf noemen, exporteerde in 2024 voor zo’n 48 miljard dollar meer naar Amerika dan het invoerde – goed voor ongeveer 5 procent van het Zwitserse bruto binnenlands product. Dat was onaanvaardbaar voor de Amerikaanse president, die geobsedeerd is door bilaterale handelsbalansen en het overschot zonder schroom bestempelde als “geld stelen” van de Amerikanen. Zwitserland mocht van geluk spreken dat Trump zijn pijlen niet richtte op begin 2025, toen het overschot in het eerste kwartaal alleen al opliep tot 54 miljard dollar.
Goud als bliksemafleider
Die explosie werd mee veroorzaakt door Trump zelf. Zijn aantreden bracht zoveel onzekerheid over het Amerikaanse economische beleid mee dat beleggers massaal uitweken naar goud – een klassiek toevluchtsoord in woelige tijden. En laat Zwitserland nu net uitblinken in de verwerking van edelmetalen: het is goed voor ongeveer een derde van de wereldwijde goudraffinage. In normale jaren voert het land voor zo’n 4,5 miljard dollar aan goud uit naar de Verenigde Staten. In 2024 verdrievoudigde dat bedrag tot 12,5 miljard dollar.
Die cijfers zijn echter misleidend. Zwitserland is geen producent, maar een doorvoer- en verwerkingsland. In 2024 importeerde het voor 100 miljard dollar aan goud, en exporteerde het voor 116 miljard dollar. De sector stelt amper 1.000 mensen te werk. Economisch stelt dat weinig voor, maar het vergroot wel kunstmatig het handelsoverschot. De Verenigde Staten heffen geen invoerheffingen op goud, en het is weinig waarschijnlijk dat Trump zijn favoriete edelmetaal alsnog viseert. Toch kan de combinatie van goud, horloges en juwelen – samen goed voor 19,5 miljard dollar aan uitvoer in 2024 – hebben bijgedragen aan Trumps overtuiging dat Zwitserland wel wat extra lasten kan dragen.
Ook farma ligt onder vuur
Ook de Zwitserse farmasector kreeg de volle aandacht van Washington. In 2024 verscheepte Zwitserland voor 35,5 miljard dollar aan geneesmiddelen naar de Verenigde Staten. “Wij willen geneesmiddelen op eigen bodem produceren”, verklaarde handelsgezant Jamieson Greer na de aankondiging van de invoerheffingen. Tegelijk wil de Amerikaanse regering de medicijnprijzen temperen. Trump stuurde brieven naar zeventien farmaceutische CEO’s, onder wie de toplui van Novartis en Roche, met de eis hun prijzen af te stemmen op de laagste in vergelijkbare economieën. “Het is geen toeval dat we twintig minuten na het versturen van die brieven een moeilijk telefoongesprek hadden met de president”, zegt een Zwitserse regeringsbron.
‘De reacties van het bedrijfsleven lopen sterk uiteen. Sommige bedrijven zeggen dat ze hun prijzen gewoon zullen optrekken, andere hebben inmiddels de helft van hun Amerikaanse bestellingen verloren’
Daniel Kalt, hoofdeconoom UBS
Voorlopig blijven geneesmiddelen vrijgesteld van heffingen, in afwachting van een breder Amerikaans farmabeleid. Door uitzonderingen voor goud en farma ligt het effectieve gemiddelde invoertarief voor Zwitserland momenteel op 12 procent. Maar voor de rest van het bedrijfsleven geldt het volle tarief van 39 procent – tot grote frustratie van tal van exporteurs.
De prijs van succes
Die ondernemingen dreigen het gelag te betalen van Trumps economisch simplistische fixatie op bilaterale overschotten. De helft van Zwitserlands wereldwijde handelsoverschot komt voort uit de handel met de Verenigde Staten, omdat de Zwitserse topsectoren – farmacie, edelmetalen, luxegoederen en hoogtechnologische machines – perfect aansluiten bij de Amerikaanse vraag.
Sommige bedrijven zoeken intussen noodgedwongen creatieve uitwegen. Thermoplan, de exclusieve leverancier van koffiemachines aan Starbucks, overweegt met tegenzin een samenwerking met een Amerikaans bedrijf om de tarieven te omzeilen. “De reacties van het bedrijfsleven lopen sterk uiteen. Sommige bedrijven zeggen dat ze hun prijzen gewoon zullen optrekken, andere hebben inmiddels de helft van hun Amerikaanse bestellingen verloren”, zegt Daniel Kalt, hoofdeconoom bij UBS.
Als de invoerheffingen aanhouden, dreigt Zwitserland af te glijden naar een milde recessie. Toch hopen veel ondernemingen op een diplomatieke toenadering en een verlaging van de tarieven. Dankzij zijn open economie, sterke productiviteit en snelle aanpassingsvermogen beschikt het land over voldoende veerkracht om zich aan nieuwe handelsvoorwaarden aan te passen.
Richting Europa
Tegelijkertijd groeit de bereidheid tot samenwerking met andere partners. Het recent afgesloten EU-akkoord biedt Zwitserland enig respijt: veel bedrijven zijn nauw verweven met Europese toeleveringsketens en de handel met Europa is beduidend omvangrijker dan die met de Verenigde Staten. Maar politiek is de Amerikaanse afstraffing een pijnlijk signaal.
Zwitserland stevent af op een referendum over een nieuw en omvattend samenwerkingsakkoord met de Europese Unie, ter vervanging van het bestaande kluwen van tijdelijke verdragen. Voor eurosceptici wordt het almaar moeilijker dat akkoord af te schieten. “Hun verhaal brokkelt af. Alleen opereren blijkt geen winst op te leveren”, zegt Kalt. Die les – dat samenwerking noodzakelijk is – stond ook al centraal in de Rütlischwur, de legendarische eed waarmee Zwitserland zich in 1291 verenigde.
Lees ook:
