Wordt Latijns-Amerika de grondstoffengigant van de eeuw?

Een groeiende, vergroenende wereld zal hongerig zijn naar de grondstoffen van Latijns-Amerika. Maar zal de regio de vruchten kunnen plukken?

De bodem van de zoutvlakten in de Chileense Atacamawoestijn is bezaaid met witte kristallen. Daaronder zitten enorme voorraden lithiumzout, het erts dat wordt gebruikt om lithiumbatterijen te maken. Ze worden opgepompt door machines van SQM, een Chileens bedrijf dat ’s werelds grootste producent van lithiumzout is. Het is het begin van de toeleveringsketen die eindigt in de batterijen die elektrische voertuigen aandrijven. Volgens het Internationaal Energieagentschap zal het wereldwijde elektrische wagenpark tegen 2030 minstens vertienvoudigen. Sinds 2018 is de jaarlijkse lithiumproductie verdrievoudigd tot 180.000 ton, een kwart van het wereldwijde totaal. Dat volume zal wellicht stijgen tot 210.000 ton in 2025.

De vraag die de groene transitie op gang brengt, zal duurzamer zijn dan de olie-, kolen- en staalhausse van de jaren 2000.

De groene transitie stuwt de vraag naar de grondstoffen van Latijns-Amerika voort. Zo komt al meer dan een derde van alle koper daarvandaan, en de helft van alle zilver, een bestanddeel van zonnepanelen. En er dienen zich nog meer kansen aan: Latijns-Amerika produceert ook genoeg graan, vee, koffie en suiker om de groeiende wereldbevolking te voeden. 21 van de 33 landen in Latijns-Amerika halen op dit moment meer dan de helft van hun exportinkomsten uit grondstoffen. Hun afhankelijkheid van grondstoffen is al vaak een probleem geweest, maar nu kan de regio aan de vooravond van een kansrijke hausse staan.

Beste troeven

De vraag die de groene transitie op gang brengt, is wellicht duurzamer dan de olie-, kolen- en staalhausse van de jaren 2000. Die werd gevoed door de industrialisatie van China, die midden de jaren 2010 vertraagde. De energietransitie daarentegen is wereldwijd en vergt investeringen die tientallen jaren in beslag nemen. Zo bevat een elektrische auto drie à vier keer meer koper dan een wagen op benzine. Voor de installatie met een capaciteit van 1 megawatt in een offshore windmolenpark zijn zes keer meer zeldzame metalen nodig dan voor een gasgestookte centrale. CRU, een Londens onderzoeksbureau, schat dat er 7 tot 8 miljoen ton koper per jaar te kort zal zijn tegen 2035.

Latijns-Amerika heeft de beste troeven in de race om aan die boomende vraag te voldoen. Ondanks de decennialange koperwinning hebben Chili en Peru samen nog altijd 30 procent van de ontginbare reserves in handen. Latijns-Amerika herbergt bijna 60 procent van het bekende lithium. Bolivia heeft tin, Brazilië grafiet, een ander batterijmetaal. Wellicht worden in Brazilië nog meer voorraden gevonden, aangezien slechts 30 procent van de ondergrond is geëxploreerd, volgens de Braziliaanse minister van Mijnbouw Alexandre Silveira.

Metalen zijn in Latijns-Amerika vaak makkelijker te delven dan elders. Het is goedkoper om lithium te winnen door verdamping dan het uit rotsen te boren, zoals in Australië en China gebeurt. De magnetische zeldzame metalen van Brazilië liggen dicht bij de oppervlakte. Latijns-Amerika heeft behoefte aan betere wegen en havens, maar de infrastructuur is er lang niet zo slecht als in Afrika en delen van Azië. Voor het winnen en verwerken van mineralen is veel energie nodig, maar veel landen in Latijns-Amerika hebben daarvoor goedkope, groene elektriciteit ter beschikking. 45 procent van het energieverbruik in Brazilië is hernieuwbaar, een van de hoogste percentages ter wereld.

Latijns-Amerika zou tegelijk belangrijker kunnen worden in fossiele energie, waarin het traditioneel geen wereldspeler is. In 2010 werd in de hele regio een voorraad van 60 miljard vaten olie ontdekt, en sindsdien nog eens 10 miljard. Volgens het adviesbureau Rystad Energy kunnen Argentinië, Brazilië, Guyana en Mexico tegen 2030 samen 11 miljoen vaten per dag produceren, bijna evenveel als Saudi-Arabië vandaag. Al die velden zijn al rendabel tegen 45 dollar per vat, terwijl ruwe olie vandaag 83 dollar kost.

Neutraal en vreedzaam

Ook de stijgende vraag naar voedsel zal wellicht van lange duur zijn. Tegen 2050 zal de wereldbevolking naar verwachting met 1,5 miljard groeien tot 9,7 miljard, en zal de middenklasse verdubbelen tot 6 miljard mensen. Latijns-Amerika is ’s werelds grootste netto-exporteur van voedsel, omdat het beschikt over enorme arealen landbouwgrond en een relatief kleine bevolking heeft. De regio levert 60 procent van de wereldwijd verhandelde sojabonen, waarmee China zijn 450 miljoen varkens voedt. De regio levert ook meer dan 30 procent van het wereldwijde aanbod van maïs, rundvlees, gevogelte en suiker. Verwacht wordt dat de netto-export de komende tien jaar met 17 procent stijgt tot 100 miljard dollar.

Een andere factor die Latijns-Amerika in de kaart speelt, is geopolitiek. Nu de rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China toeneemt, diversifiëren landen uit welke regio’s ze importeren en waar ze investeren. Latijns-Amerika is vrij neutraal, vreedzaam, staat open voor investeringen en ligt dicht bij de productielocaties in Noord-Amerika. De Amerikaanse Inflation Reduction Act schrijft voor dat 80 procent van de marktwaarde van de kritieke mineralen die worden gebruikt om batterijen voor elektrische auto’s te maken, vanaf 2027 moet worden gewonnen of verwerkt in de Verenigde Staten of in een van de landen waarmee de Verenigde Staten een vrijhandelsovereenkomst hebben gesloten, zoals Chili, Peru en Mexico.

Dat alles biedt enorme kansen, maar de regio moet actie ondernemen om de vooruitzichten om te zetten in realiteit. Geld is één ingrediënt. Het databureau Wood Mackenzie schat dat tussen nu en 2040 minstens 575 miljard dollar investeringen nodig zijn om aan de wereldwijde vraag naar koper te kunnen voldoen. Tegen 2030 is bijna 40 miljard dollar nodig om lithium te winnen. Vorig jaar werd in Latijns-Amerika meer uitgegeven aan de exploratie van acht groene metalen dan waar ook ter wereld. Appian Capital, een Londense private-equitygroep, is bereid de komende tien tot vijftien jaar 70 procent van zijn kapitaal in Latijns-Amerika in te zetten.

Nu handelen

Toch blijft de regio onder haar gewicht presteren. Obstakels zijn er in overvloed. Hoewel de pijplijn van projecten er behoorlijk uitziet – op papier goed voor zo’n 100 miljard dollar investeringen in koper, alleen al tegen 2030 – zijn de mijnen pas over vijf jaar operationeel. De klimaatverandering maakt investeerders ongerust. Dit jaar moesten kopermijnen in Chili en Peru sluiten vanwege overstromingen. Mijnbouwprojecten kunnen het milieu in gevaar brengen. Een Peruaanse kopermijn die 2 procent van de wereldproductie voor haar rekening neemt, werd in februari door protesten stilgelegd. Sonia Ramos van de ngo Ayllus Sin Fronteras maakt zich zorgen over de invloed van de lithiummijnbouw op de watervoorziening. Haar gemeenschap kampt met watertekorten sinds de grootschalige koperwinning er vijftig jaar geleden begon. Tussen 2017 en 2021 duurde het gemiddeld 311 dagen voor nieuwe mijnen in Chili werden vergund, tegenover nog 139 dagen tussen 2002 en 2006. Politici staan steeds vaker in de weg.

Regeringen proberen ook meer waarde uit hun grondstoffen te halen door meer regels op te leggen. In mei verhoogde Chili het hoogste belastingtarief voor kopermijnbouwers van 41 à 44 tot bijna 47 procent. SQM droeg vorig jaar 60 procent van zijn winst af aan de staat. President Andrés Manuel López Obrador van Mexico heeft de lithiumvoorraden van zijn land genationaliseerd. Investeerders hebben behoefte aan rechtszekerheid, omdat kapitaal dat in nieuwe mijnen of putten wordt geïnvesteerd, pas na jaren wordt terugverdiend. Maar die zekerheid krijgen ze niet.

Kennis van zaken

Als Latijns-Amerika erin slaagt te profiteren van de grondstoffenhausse, moet het vervolgens goed omgaan met de gevolgen van die plotselinge toestroom van rijkdom. Dat er veel arbeidskrachten en kapitaal naar de mijnbouw stromen, kan ertoe leiden dat andere industrieën achterblijven. De binnenlandse economie blijft dan afhankelijk van een volatiele sector. Na de grondstoffenhausse in 2013 groeiden de regionale economieën gemiddeld met slechts 1 procent, tegenover nog 4,1 procent in het decennium daarvoor. Schommelingen van de grondstoffenprijzen liggen op de loer: de groene overgang zal waarschijnlijk met horten en stoten verlopen en geopolitieke geschillen kunnen de export van de ene op de andere dag doen stokken.

Veel regeringen missen het inzicht om zich in te dekken tegen prijsschommelingen. De fiscale regels worden vaak genegeerd. Slechts zes landen hebben onpartijdige instellingen die toezien op de overheidsfinanciën. Op dat van Chili na hebben de 24 staatsfondsen van Latijns-Amerika geen serieuze bescherming ingebouwd tegen plunderingen door de regering. Tijdens de pandemie hebben de regeringen van Colombia, Mexico en Peru hun schatkist leeggehaald, stelt Diego López van Global SWF, een databureau in New York.

De regeringen willen ook profiteren van de hausse door grondstoffen lokaal te verwerken. De eerste lithiumbatterijfabriek in Argentinië wordt naar verwachting in september in gebruik genomen. Chili biedt 25 procent korting op lithium aan bedrijven die het materiaal gebruiken om een lokale toeleveringsketen op te zetten. Maar nieuwe industrieën creëren is makkelijker gezegd dan gedaan. Raffinaderijen zijn kwetsbaar voor kostenstijgingen. Hoogwaardige industrieën vergen kennis en innovatie, maar Latijns-Amerika leidt te weinig ingenieurs op. De regio investeert jaarlijks slechts 0,6 procent van zijn bruto binnenlands product in onderzoek en ontwikkeling, minder dan een kwart van het gemiddelde van de OESO-landen.

De geschiedenis maant tot behoedzaamheid. Latijns-Amerika zal met kennis van zaken te werk moeten gaan, als het zijn hulpbronnen wil exploiteren en optimaal wil profiteren van de inkomsten. De vooruitzichten zijn het beste voor het beproefde trio Chili, Peru en Brazilië.