‘Winnen van dictators. Hoe doe je dat?’

We praten te weinig en ruziën te veel. Dat berokkent onnodig veel morele en economische schade, zegt Trends-hoofdredacteur Wim Verhoeven.

Het is bon ton om te verkondigen dat onze westerse waarden – vrijheid, democratie en zelfbeschikkingsrecht – op de terugweg zijn. Autocratische regimes roeren zich. Hun snelle, makkelijke succes steekt af en toe de ogen uit, maar daarom zijn ze nog niet aan de winnende hand. Dat mag eens gezegd worden, aan de vooravond van een mogelijk conflict met Rusland en met heel assertieve Chinezen op de achtergrond.

Autocratische regimes verspreiden graag een beeld van krachtdadig leiderschap. Hun weerklank galmt tot in het Westen. Begin december vond de Amerikaanse president Joe Biden het zelfs nodig om als reactie een ‘Summit for Democracy’ te organiseren. Een amechtige poging om een vuist te maken tegen de ‘sterke leiders’ van deze wereld. De pandemie heeft zeker haar rol gespeeld in de verheerlijking van totalitaire regimes. Terwijl het vrije Westen zich van de ene golf naar de andere discussieerde, leken de ‘sterke leiders’ het bijzonder goed te doen. Vladimir Poetin zwaaide met zijn eigen formidabele vaccin, waarvan helaas niet bekend is of hij er zelf gebruik van heeft gemaakt. Xi Jinping sloot zijn land hermetisch af. Eén geval was voldoende om miljoenensteden in quarantaine te zetten. Met ijzeren vuist hield China corona onder controle.

En dan zie je hoe snel de dingen kunnen kantelen. Omikron is zo besmettelijk dat de Chinese tactiek maar moeilijk vol te houden is. Tegelijk kampt China met een vastgoedcrisis en stelt het zijn groeicijfer naar beneden bij. Poetin spreekt alleen nog oorlogstaal. Misschien wint hij straks een diplomatieke of militaire veldslag. In dat geval zal het vooral een overwinning van de angst zijn. Rusland leeft in het verleden. In verhouding is het een economische dwerg, die puur op fossiele brandstoffen draait. Maar blijkbaar is agressie makkelijker te organiseren dan innovatie, die Rusland een toekomst zou geven in de wendbare wereldeconomie van de 21ste eeuw. Laat ons ook die derde ‘verlichte despoot’ niet vergeten: de Turkse president Erdogan. Een almachtige man, die zijn nationale munt eigenhandig in de vernieling heeft gewerkt. Turkije heeft alles om een regionale economische grootmacht te zijn, maar de mensen verarmen er elke dag. Je moet het maar doen.

Onze vrijheid verdedigen, loont de moeite. Maar democratie exporteer je niet zomaar. Dat hebben de Verenigde Staten dertig jaar lang met veel te veel arrogantie bewezen. Overal ter wereld het goede voorbeeld geven, investeren in de opleiding en zelfredzaamheid van jonge mensen, en een gezond zelfvertrouwen hebben in ons samenlevingsmodel, zal ons veel verder brengen. Er is maar één ding dat ons daarbij echt bedreigt: de toenemende polarisering, die zowat alle westerse democratieën van binnenuit opvreet. Het aantal breuklijnen is bijna niet meer te tellen. Of het nu over het klimaat, gendergelijkheid, migratie, corona of over de klassieke, sociaaleconomische thema’s gaat, voortdurend is er agressie in het debat. Er is amper ruimte voor nuance en begrip. Links-rechts, jong-oud, man-vrouw, woke of niet… we praten te weinig en ruziën te veel. Dat berokkent onnodig veel morele en economische schade.

De Verenigde Staten zijn er overduidelijk het ergst aan toe. De Britten, die uit pure balorigheid voor een brexit kozen, beseffen ondertussen dat ze wel degelijk een zware economische tol betalen en dat een geestige nar niet noodzakelijk de beste leider is. In eigen land wordt het centrum steeds machtelozer en neemt de daadkracht van onze regeringen na elke verkiezing af. In een gepolariseerde samenleving heeft iedereen wel een reden om voor extremisme te kiezen. Maar hoe overtuigen we de rest van de wereld van ons succes, als we niet langer in staat zijn beleefd met elkaar om te gaan en goed te besturen, met respect voor alles en iedereen? Alleen als de nuance terugkeert, zullen we de ideeënstrijd winnen.