Wie is Dick Schoof, de nieuwe premier van Nederland? ‘Een man met een draagvlak’

Wie is de nieuwe premier van Nederland en hoe gaat hij te werk? Mensen die hem van nabij kennen en lang en intensief met hem hebben gewerkt, vertellen over zijn modus operandi.

De ministers zijn gewaarschuwd. De Nederlandse premier Dick Schoof (67) past een bekende vergadertruc toe. Hij laat eerst iedereen aan het woord om vervolgens een samenvatting te geven die dicht bij zijn eigen mening ligt. Schoof geldt als een slimme, vriendelijke man. Hij slaat met een brede lach mensen op de schouders en heeft een “fenomenaal geheugen voor namen en situaties”. Dat wordt wennen na Mark Rutte, de premier die vaak op zoek was naar zijn “actieve herinnering”.

EW sprak mensen met wie Schoof samenwerkte en kreeg de interne communicatie in handen voor alle medewerkers van het ministerie van Justitie en Veiligheid, toen hij daar secretaris-generaal was. Schoof verkeert al bijna veertig jaar in het centrum van de macht. Hij kent alle spelonken in Den Haag. Het bevalt hem er zo goed dat hij na zijn pensioen drie jaar bijtekende als hoogste ambtenaar op het ministerie. Op verzoek van Geert Wilders (PVV), Dilan Yeşilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) gaat hij als partijloze premier verder. Een onverwachte stap, maar voor een man die “überambitieus” is een welkome uitdaging.

“Hij is een man met draagvlak”, zegt Erik Akerboom, die Schoof in 2020 opvolgde als topman van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Rond de eeuwwisseling was Schoof de baas van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). “Ik ben dankbaar dat hij ‘ja’ heeft gezegd”, zegt oud-CDA-politicus Wim van de Camp. “Het profiel van Dick, zijn kennis van asiel en immigratie, past goed bij Wilders. Dick is een technocraat zonder technocratisch te zijn.” Van de Camp werkte van 1982 tot 1986 samen met Schoof bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

De termen trouw, snel, pragmatisch en daadkrachtig vallen als het om de premier in spe gaat. Hij pakt de zaken graag meteen op. Ankie Broekers-Knol merkte dat, toen ze namens de VVD staatssecretaris van Justitie en Veiligheid was. “In het voorjaar van 2020 was er weer eens een asielcrisis. Dit keer rond alleenstaande minderjarige asielzoekers op Lesbos. Gemeenten drongen er in oproepen in de krant op aan om er vijfhonderd in Nederland op te nemen. Maar het kabinet had al in 2019 aan de Kamer geschreven dat niet meer te doen. Mijn oplossing was beschermde opvang, in shelters, op het Griekse vasteland. De Grieken werkten mee. Daarvoor had ik 3 miljoen euro nodig, maar helaas kreeg ik geen financiële steun van Ontwikkelingssamenwerking. Ik heb Dick gebeld om 8.15 uur, voor de ministerraad: ‘Heeft Justitie 3 miljoen?’ Hij zei: ‘Geef me 10 minuten’, en belde terug: ‘Maak je geen zorgen.’ Die shelters zijn er gekomen.”

Broekers-Knol noemt Schoof een goede keuze. “Hij laat zich niet gek maken en heeft veel gezien. Hij is een goede bestuurder en sympathiek. Ik denk dat hij meer dan bijvoorbeeld Ronald Plasterk (de voormalig PvdA-minister was tot voor kort ook kandidaat-premier, nvdr) in staat is van de vogels van diverse pluimage in het kabinet een eenheid te smeden. Ik ben heel positief.”

Lees ook of lees hieronder verder

Onafhankelijke geest

Schoof is verre van saai. In augustus vorig jaar bestuurde hij nog een vliegtuig. Zijn vriendin had hem een vliegles als verjaardagscadeau gegeven. Het jaar daarvoor een les parachutespringen. “Zonder tegenwind stijg je niet op. Een tegeltjeswijsheid uit de managementboeken die ik aan den lijve heb mogen beproeven tijdens mijn eerste vlieguren. En het klopt!” schreef Schoof in zijn blog.

Een Macher, wordt hij genoemd. Een flexibele regisseur die alles onder controle heeft. Hij is een onafhankelijke geest, liet zich nooit inkapselen in de soms benauwende wereld van ambtenaren die hun neus ophalen voor de onwetende buitenwereld. Toen PVV in november 2023 de verkiezingen won, somberde hij niet, maar verheugde hij zich op een spannende formatie.

De in het Noord-Hollandse Santpoort geboren en in Twente opgegroeide pragmaticus vreest niet voor het omvallen van de rechtsstaat of de democratie, wat sommigen denken nu er een kabinet met PVV aantreedt. De rechtsstaat is volgens Schoof ijzersterk. De vrijheid van meningsuiting en het gelijkheidsbeginsel zijn cruciale waarborgen van die rechtsstaat. Hij zag begin deze eeuw de revolte met Pim Fortuyn en maakte de discussies mee over het vreemdelingenbeleid en pogingen om de toestroom van asielzoekers te beperken – een hoofdthema van het kabinet in spe.

Hardlopen is zijn passie. Daarnaast is de kandidaat-premier fan van Asterix en Obelix en van Guust Flater. Strips en muziek kunnen volgens hem waardevol zijn. Zoals het vorig jaar, op basis van oude opnames, uitgekomen Beatles-nummer Now and Then – “een pareltje”.

Net zo lief leest hij een boek als Het ontstaan van de tijd van de Vlaamse natuurkundige Thomas Hertog over “de snaartheorie, kwantumkosmologie, de gekromde tijdruimte en gravitatiegolven”. Het nieuwe album van The Rolling Stones spreekt hem aan, omdat de oude rockers bewijzen “dat je in de herfst van het leven kunt blijven schitteren”.

Hij is een snelle denker. Daardoor houdt hij tijd over om met ambtenaren te praten. Maar die snelheid is ook zijn achilleshiel. Schoof heeft de neiging té snel te reageren. Daar waarschuwen zijn mensen hem voor, maar dan heeft hij zijn mening al klaar en kan hij onbesuisd zijn en kwaad worden.

Toch geldt hij als een manager voor wie gemakkelijk te werken valt. Doorgaans is hij joviaal en spontaan. “Dick houdt van gezelligheid en kan sfeer creëren”, weet oud-collega Van de Camp.

Schoof studeerde planologie. Hij is duidelijk geen jurist, meer een man van de logica. Hij leest zich in als een goed geïnformeerde journalist. “Een kreet als ‘dat kán juridisch niet’, is niet aan hem besteed”, zegt een voormalig ambtenaar.

Afgaande op zijn posts op X lijkt het of hij al jaren een politicus is. Net als ministers of staatssecretarissen legt hij aan de lopende band werkbezoeken af. Van de gevangenis naar de IND, van de rechtbank naar de Marechaussee. Tot in Brussel toe. Hij ontving ministers van Nigeria en Rwanda, en had met Yeşilgöz topoverleg in Abu Dhabi. Schoof is geïnteresseerd. Hij liep een week met een enkelband rond om te ervaren wat veroordeelden ondergaan.

‘Geen partijbobo’

Een minister-president moet onderhandelen met zijn ministers en andere regeringsleiders. Schoof kan dat. Bij begrotingsonderhandelingen met de andere secretarissen-generaal van ministeries sleepte hij er relatief veel uit. Niemand had na afloop een hekel aan hem. In zijn tijd kreeg Justitie er altijd geld bij.

Broekers-Knol denkt ook dankbaar terug aan hoe weloverwogen en daadkrachtig Schoof opereerde. “Ik had een ambtenaar op een belangrijke positie die in mijn ogen onvoldoende resultaat boekte in een complex dossier. Het leek mij verstandig die persoon te vervangen. Ik vroeg Dicks hulp. Hij zei: ‘Ik wil het zelf ervaren, geef mij twee, drie maanden.’ En daarna zag hij mijn bezwaar. Hij heeft dat op een heel nette manier opgelost.”

Of Schoof aan dat soort acties bijnamen als ‘de lachende slager’ en ‘lachende moordenaar’ dankt? Hij eist veel van anderen, maar ook van zichzelf, zeggen mensen uit zijn omgeving. En hij levert resultaat af. Schoof wil blijven leren. Begin 2022 liet hij zich beoordelen door twaalf directe collega’s. Hij was niet verrast door de conclusie dat er wat aan zijn ‘interpersoonlijke sensitiviteit’ schortte.

“Ik heb de neiging relaties nogal functioneel te benaderen, weet ik van mezelf. Persoonlijke interesse in de mensen om mij heen schiet er weleens bij in. Dat is jammer, want dat contact op gevoelsniveau is zo belangrijk als je samenwerkt! En dat kan bij mij dus beter, zeggen de mensen die mij kennen. Een mooie opdracht om mee aan de slag te gaan.”

Schoof was jarenlang lid van de PvdA, maar zegde dat lidmaatschap op 1 januari 2021 op, omdat hij zich “niet meer verwant voelde met de partij”. Nu is hij partijloos. “Echt heel links is hij nooit geweest. En al zeker geen partijbobo”, zegt Van de Camp.

Chefsache

Een veelgestelde vraag is of de ambtenaar geschikt is als politicus. “Of hij politiek bedreven is? Hij heeft altijd in politieke sferen verkeerd”, aldus Broekers-Knol. “Hij wordt minister-president in een tijd vol spanning tussen vrede en oorlog, met alle effecten voor Nederland. Dat vraagt moedig en behoedzaam optreden”, zegt AIVD-topman Akerboom. “Dan is sterk politiek leiderschap nodig met kennis van en ervaring in veiligheid. Die wereld kent weinig geheimen voor hem. A safe pair of hands, dus.”

Akerboom verwacht dat Schoof het politieke vak snel beheerst. “Dick kent de weg in het politieke bedrijf. Hij was altijd een belangrijke raadgever van ministers. Ik heb hem meegemaakt in allerlei omstandigheden. Ook toen het er stevig aan toe ging. Hij kan uitdelen, maar zeker ook incasseren. Dat incasseren deed hij vaker voor anderen. Daarmee creëerde hij breed draagvlak.’

Van de Camp noemt Schoof “een topper” en is nieuwsgierig hoe hij zich zal opstellen in de Kamer. “Ik weet hoe ze er jennen. Hoe reageert hij als Geert Wilders ongeduldig op zijn tafeltje begint te roffelen of als de oppositie vuur spuwt?”

Schoof is geen doorgewinterde debater, maar niet bang. Ook niet om te delegeren. Naar verwachting laat hij als premier veel aan de ministers over, tot hij een onderwerp een chefsache vindt. Alleen al door te kijken, kan hij veel zeggen, weet zijn omgeving. Een handige eigenschap in de politiek.