De Australische topeconoom Steve Keen wil u geld geven om uit de crisis te komen. “De overheidsschulden zijn niet het probleem. Pas als de schulden bij de gezinnen en de bedrijven verkleinen, zal de groei terugkeren.”
Steve Keen maakt zich niet druk over zijn populariteit onder collega’s. Het grootste deel van zijn carrière is gewijd aan kritiek op de grote namen uit zijn vakgebied. Met Debunking Economics schreef de Australische topeconoom een bestseller, waarin hij genadeloos afrekent met de neoklassieke modellen die het uitgangspunt vormen voor de meeste economische denkers.
“Wat zij een economische theorie noemen, is niet meer dan ideologie. Al zijn ze zich daar vaak zelf niet van bewust. Ze vertrekken van een model waarin de markt perfect vrij is. Vervolgens kijken ze naar de wereld en zien dat hun model niet klopt, omdat de markt toch niet perfect vrij blijkt te zijn. Maar in plaats van hun model aan te passen, proberen ze de wereld in een perfect vrije markt te veranderen.”
Ondanks zijn harde kritiek krijgt Keen veel erkenning. Sinds 2014 staat hij aan het hoofd van de School of Economics, History and Politics van de Kingston University in Londen. Hij kreeg ook de Revere Award for Economics, omdat hij al in 2005 als eerste openlijk waarschuwde voor de komende schuldencrisis. Nu windt de Australiër zich nog altijd op over het lagerentebeleid van de centrale banken. “We hebben het management van onze economie overgelaten aan een groepje mensen die geloven dat ze met een speelgoedmodel de wereld kunnen beschrijven. Maar de realiteit is iets complexer.”
Op uitnodiging van de denktank Full Circle hield Keen in Brussel eenpleidooi voor ‘helikoptergeld’. In de klassieke betekenis houdt dat in dat de centrale bank geld drukt om overheidstekorten te financieren. Gratis geld voor de overheid, zeg maar. Keen pleit voor een andere aanpak. Het geld van de centrale banken moet niet naar de overheid vloeien, maar naar de man in de straat.
Tijdens het interview heeft Keen het vaak over wat hij met een zekere minachting mainstreameconomen noemt. “Het is toch lachwekkend als je een conventionele denker zoals Larry Summers een verklaring hoort geven voor de lage groei hoewel – en nu citeer ik hem – “er geen grote financiële problemen zijn”. Dat toont dat hij niet begrijpt wat de oorzaak van de financiële crisis was. De oorzaak was een overmatige berg private schulden. En die is er nog altijd. Het spijt me zeer, Larry, maar we hebben nog altijd financiële problemen.”
Waarom verkijken de meeste economen zich op het belang van die private schuld?
STEVE KEEN. “Zij zien schulden als de uitwisseling van geld tussen twee individuen. Als ik geld leen van jou, kan ik meer geld uitgeven en jij minder. Het ene bedrag heft het andere op, maar voor het geheel wijzigt er niets. Dat is bullshit, omdat die redenering het bestaan van banken negeert. Zo lijkt het alsof banken niet meer doen dan de transacties tussen mensen regelen. Dat klopt natuurlijk niet. Zij doen veel meer: ze creëren geld en sturen de vraag naar kredieten.”
Wat is het belang van die private schulden voor onze economie?
KEEN. “Kijk, in de jaren vijftig en zestig waren er door de Tweede Wereldoorlog weinig schulden. Daardoor konden we kredieten aangaan zonder dat de schuldenlast zorgwekkende proporties aannam. Maar in de volgende decennia bleven de schulden sneller aangroeien dan de economie, waardoor de grootste schuldenberg uit de geschiedenis ontstond. Nu kunnen de schulden nauwelijks nog toenemen. Zo is de op krediet gebaseerde vraag verdwenen, en daarmee de basis waar ons economisch model een halve eeuw op steunde. Dát is waarom de groei nu zo laag is.”
Analyses over Europa leggen de schuld voor de slabakkende economie meestal bij de hoge overheidsschulden.
KEEN. “Het voornaamste argument tegen te hoge overheidsschulden komt van de Harvard-econoom Robert Barro. Hij stelt dat de man in de straat meer zal sparen als de overheid tekorten boekt, omdat hij weet dat hij in de toekomst meer belastingen zal moeten betalen. Hoe kan iemand dat nu serieus nemen? Wie spaart er nu voor de schulden die de overheid over tientallen jaren moet terugbetalen? Niemand toch.
“Barro en consorten hadden een conclusie in gedachten en zouden eender welk concept uitgewerkt hebben om tot die conclusie te komen. Aan de basis ligt een obsessie over een wereld zonder overheid. Zij geloven nu eenmaal dat de privésector alles efficiënter doet, ook zaken als onderwijs en de gezondheidszorg. Maar wees toch realistisch, de privésector zou alleen de rijken onderwijs bieden en alleen gezonde mensen sociale zekerheid.”
Wat maakt het uit waar de schulden zitten? Zijn ze niet gewoon te hoog?
KEEN. “(beslist) Neen. Als je leent bij een bank en je kunt die schuld niet meer afbetalen, dan kun je niet zeggen: ‘hier zijn wat obligaties, gebruik die ondertussen maar.’ Een overheid daarentegen kan haar eigen schuld herfinancieren. Ze vraagt de centrale bank gewoon wat biljetten bij te drukken en wij aanvaarden die als betaalmiddel. Of de centrale bank dat moet doen, dat is een andere vraag. Dat hangt af van de impact op de economie. Maar in essentie is de overheid de enige economische speler met een eigen bank. (verbijsterd) En dan proberen sommigen de overheid aan de kant te schuiven.”
Tijdens de crisis namen de overheden veel schulden over van de private sector, vooral van banken. Was dat een verstandige manier om de crisis te bezweren?
KEEN. “Die schulden zijn gewoon wat langer houdbaar gemaakt. Wat we echt nodig hebben, is dat de private schuldenberg verkleint. Daarvoor moet de overheid gebruikmaken van haar mogelijkheid om geld te drukken en die schulden uit te wissen. Alleen zo kunnen we terug naar de situatie van lage schulden uit de jaren vijftig-zestig en komt de op krediet gebaseerde groei terug.”
Moeten we niet vooral een einde maken aan het groeimodel dat op krediet steunt?
KEEN. “Als de schulden zo hoog zijn als nu, dan zal er weinig tot geen kredietgedreven groei zijn. De economie krijgt met andere woorden alleen nog een boost als de mensen hun geld sneller uitgeven. Maar wat doen mensen met veel schulden? Ze geven hun geld minder snel uit. De twee versterken elkaar dus. Dat is het probleem waar Japan nu al decennia mee kampt. Het is simpel: zonder door krediet gedreven vraag zal de economie nooit sterk genoeg zijn om de bevolking aan het werk te krijgen.
“Wij zien schulden te veel als persoonlijke schulden: jij leent iets van mij, dus heb ik minder. Maar zo werkt het niet. De banken creëren nieuw geld door deposito’s telkens maar deels als reserve aan te houden. Het is niet dat de bank zelf jarenlang gespaard heeft om geld te kunnen uitlenen. Het is een boekhoudsysteem. Kijk, als je mij vraagt of de gezinnen en bedrijven te veel schulden aangingen, en voor de verkeerde dingen, antwoord ik zonder twijfel twee keer ja. Maar we kunnen er iets aan doen. We kunnen die schulden simpelweg uitwissen als de overheid daarvoor het nodige geld creëert.”
Zo beloon je wel de mensen en bedrijven die veel schulden aangingen en bestraf je vlijtige spaarders.
KEEN. “Dat is een terecht bezwaar. Daarom pleit ik niet voor een algemene schuldkwijtschelding, maar stel ik een moderne variant voor: geef iedereen een gelijk bedrag op zijn bankrekening. Wie in de schulden zit, ziet die verkleinen. Wie niet in de schulden zit, krijgt meer koopkracht. Je benadeelt de spaarders dus niet. Zo’n ingreep is technisch niet zo onhaalbaar zoals vaak wordt gezegd. We zouden dat morgen kunnen doen, en perfect binnen de huidige regels. Het enige wat ons tegenhoudt, is het geloof dat het verkeerd is.”
En wat dan? Wachten tot de schulden weer onhoudbaar zijn gegroeid?
KEEN. “In het kapitalisme zit nu eenmaal een natuurlijke tendens ingebakken om te veel schulden op te bouwen. Bedrijven bijvoorbeeld gaan schulden aan om te investeren op een moment dat de winsten hoog zijn. Wanneer de economie omslaat, vallen de inkomsten tegen. Daardoor beginnen ze de volgende bloeifase meteen met hogere schulden. En dat proces herhaalt zich tot er een schuldencrisis ontstaat. Dat proces zou trouwens ook plaatsvinden in een pure markteconomie, zonder overheid of vakbonden.
“Bij een bank behoort onhoudbare schulden afschrijven tot de orde van de dag. Waarom zouden we niet hetzelfde kunnen doen op macroniveau? Als je de gezinnen en bedrijven verplicht al hun schulden terug te betalen, verklein je de vraag, en dus ook de economie. Dat is een val waarin we niet mogen trappen. We moeten de private schulden verlagen, zodat de kredietgroei weer een substantieel deel van de vraag kan uitmaken.”
Jasper Vekeman
“We hebben het management van onze economie overgelaten aan een groepje mensen die geloven dat ze met een speelgoedmodel de wereld kunnen beschrijven”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier