De files waren nog nooit zo lang, maar: ‘Wat vinden we een probleem?’

We worden er deze week weer aan herinnerd: de files waren nog nooit zo zwaar. Toch is dat “een zéér relatief probleem”, vindt mobiliteitsdeskundige Kris Peeters. “Er wordt meer geïnvesteerd in verkeerstoename dan in mobiliteitsarmoede.”

Update: dit artikel verscheen eerder, zoals hieronder, in april van dit jaar. We delen het opnieuw naar aanleiding van de bijzondere zware ochtendspits in de week van 18 november.

Als u deze week met de auto naar en van het werk bent gereden, heeft u het ook gemerkt: de ochtendspits was bijzonder zwaar. Dat heeft uiteraard te maken met de hevige regenval, ongevallen en wegenwerken. Maar het bredere plaatje is dat de files langer dan ooit zijn geworden. Dat blijkt uit de statistieken van het Vlaams Verkeerscentrum (zie grafiek lager). In vergelijking met dezelfde periode vorig jaar zien we dit jaar een toename van maar liefst 13 %. En 2023 ging al de geschiedenisboeken in als een recordjaar. Trends vroeg aan mobiliteitsdeskundige Kris Peeters (PXL Hasselt) naar oorzaken en remedies.

Patronen veranderen

Dat de files groeien, lijkt op het eerste gezicht contradictorisch, want werken we sinds de coronacrisis niet meer thuis? Kris Peeters ziet een aantal factoren. “Werkgevers moedigen de komst naar kantoor aan en interactie onder collega’s is ook noodzakelijk. Sinds de coronacrisis zien we nieuwe patronen, of oudere patronen die versterkt worden: mensen werken vaak thuis op maandag of woensdag, op dinsdag en donderdag zijn de kantoren het meest bevolkt. Dat zien we ook op de weg.”

Maar de files blijven ook langer hangen. “Vroeger had je fellere pieken ’s morgens en ’s avonds. Mensen zijn flexibeler gaan werken, omdat het wordt toegestaan door de werkgever. Daardoor krijg je in eerste instantie meer capaciteit op de weg, maar mensen beginnen die zelf weer op te vullen. De gelegenheid schept verplaatsing.”

Het is volgens Peeters ook een hardnekkige mythe dat iedereen in de file onderweg is naar het werk. “In de ochtend en de avond is het aandeel woon-werkverkeer en woon-schoolverkeer groter dan op andere momenten in de dag, maar er is een aanzienlijk deel zogenaamd ‘recreatief’ verkeer, bijvoorbeeld mensen die naar de winkel rijden.”

Lees verder onder de grafiek

Een vrijwillige wachtrij

Toch noemt Peeters de toenemende filezwaarte “een zeer relatief probleem” – er zijn grotere problemen met onze mobiliteit, vindt hij. “Door zo op de files te focussen, leggen we de verkeerde accenten. De structurele file van elke dag is een geproblematiseerde wachtrij. Je komt wat later aan dan je zou willen. Dat is een keuze die mensen maken. Ze weten dat op voorhand, dus ze hebben de afweging gemaakt dat het hen die tijd waard is. Vervelender zijn de incidentfiles, die niet voorspeld zijn maar het gevolg van ongevallen, weersomstandigheden of wegenwerken.”

Peeters vindt dat we te veel geld en andere middelen blijven investeren in het faciliteren van verkeer waarvan we zeggen dat we er eigenlijk minder van willen. Dat zijn middelen die we niet meer kunnen investeren in het oplossen van mobiliteitsarmoede, zoals een beter openbaar vervoer en veilige fietspaden.

“De regering-Vivaldi noemde zichzelf de groenste regering ooit. De elektrificatie van het wagenpark gaat wel vooruit, maar het aantal salariswagens neemt nog altijd toe. Met een tankkaart erbij of gratis elektrisch laden op het werk, staat er geen enkele rem op het gebruik. Dat zorgt ook voor wat ik noem ‘rommelmobiliteit’. We zitten vaak alleen in de wagen, 80 procent van de capaciteit wordt niet benut. We verplaatsen dus vooral lucht. We spreken al lang over carpoolen, maar dat komt maar niet van de grond.”

Drie noodzakelijke ingrepen

Dat de files een grote economische kostprijs hebben, is bekend. Hoe kunnen we dan wel iets aan de congestie van ons wegennet doen? Kris Peeters ziet drie belangrijke, noodzakelijke ingrepen.

“Rekeningrijden is de allerbelangrijkste, de enige manier om files structureel aan te pakken. Ik denk dat intussen zowat alle politici er al over gezegd hebben dat het nodig is, alleen blijkt het te ontbreken aan politieke moed. Ik geloof dat de meeste autobestuurders intussen rationeel genoeg zijn om te beseffen dat die omslag nodig is. Na de verkiezingen is er een nieuwe kans.”

Lees verder onder deze column van Peter De Keyzer

Maar ook de verkeersveiligheid prioritair aanpakken, is in veel opzichten een win. Kris Peeters: “We hebben het over fileleed, maar dat is relatief in vergelijking met het leed van wie betrokken is bij een ongeval. Er zijn de voorbije jaren stappen vooruit gezet, maar we hebben nog een weg af te leggen. Het rijbewijs met punten is er na meer dan 30 jaar nog altijd niet, ook al staat het in het jongste federale regeerakkoord. Een regelrechte schande. Ook snelheid blijft een heilig huisje: met een maximale snelheid van 100 kilometer per uur zouden we én de capaciteit van het wegennetwerk verhogen én minder zware ongevallen zien, de oorzaak van de meest vervelende files. En dan is er nog de afleiding van gsm’s en andere tools in de wagen. Die willen we dan weer niet consequent aanpakken omwille van privacyredenen.”

En ten derde, een evergreen: een performanter openbaar vervoer. “Ruimtelijke planning, we stoten er in Vlaanderen voortdurend op. Ook de besparingen bij De Lijn worden verdedigd met de stelling dat ‘de bus niet in elk dorp kan stoppen’. Terwijl het gaat om eerdere beleidsbeslissingen, die hebben toegestaan dat men overal kan gaan wonen. Dat komt neer op het afdwingen van de bouwshift via verellendung. Ik vind dat een laffe manier van beleid voeren.”

‘Wat vinden we een probleem?’

Kris Peeters merkt nog op dat het “voorruitperspectief” sterk blijft. “We denken vanuit de auto. De vertragingen bij de NMBS zijn ook toegenomen, dat is ook een vorm van file. De filezwaarte nam dan wel met 13 procent toe in vergelijking met vorig jaar, de vertragingen bij het openbaar vervoer nog meer. Om maar te zeggen: waar willen we aandacht aan besteden op de politieke agenda?”

Dat geldt ook voor ons economisch model, vindt Peeters. “Voor elke procent groei van de economie, groeit het logistiek verkeer met een halve procent. Het wegennet wordt dus almaar meer verzadigd. In een economisch systeem dat moet blijven groeien om gezond te blijven, zit je dus finaal met een probleem. De capaciteit van het wegennet is immers eindig.”