Water is een luxe op de zuiderse eilanden

Tankwagens met water aanvoeren, rantsoeneren en zeewater ontzilten. Het is vaste prik geworden op de eilanden in de Middellandse Zee.

Roxani Kamperou heeft een nieuwe zomerroutine ingevoerd in haar vakantiehuis op het Griekse eiland Sifnos. Bij aankomst tilt ze het deksel van haar regenput op en controleert het waterpeil. “Ik denk dat we het wel redden dit weekend”, stelt ze haar gasten gerust.

Door watertekorten riep Sifnos deze zomer samen met veertien andere Griekse gemeenten de noodtoestand uit. In sommige gebieden op het eiland was er dagenlang geen watervoorziening, terwijl in andere gebieden een strikte rantsoenering gold, waarbij alleen op bepaalde uren water werd verstrekt. Sommige gemeenten huurden ontziltingsinstallaties om aan de vraag in de zomer te voldoen, terwijl ze ook tegen hoge kosten een beroep deden op watertankwagens.

In een jaar dat wereldwijd het warmste is dat ooit is gemeten, heeft Griekenland de warmste winter gehad, gevolgd door een van de warmste zomers. In juni en juli beleefde Athene de warmste maanden ooit, met temperaturen die overdag constant boven 40 graden Celsius en ‘s nachts 30 graden bereikten. De regenval was ook beduidend lager dan normaal.

Woestijnvorming

De waterschaarste reikt verder dan Griekenland, nu Europa ‘s werelds snelst opwarmende continent is geworden. Duizenden inwoners van de Siciliaanse stad Agrigento gingen eerder deze maand de straat op met ‘wij willen water’-borden na maanden van tekorten.

In Sicilië werd al in maart een waterrantsoen ingesteld voor 93 gemeenten met 850.000 inwoners. Een marineschip werd ingezet om de door droogte getroffen kustplaatsen van water te voorzien en er werd 20 miljoen euro uitgetrokken om de lekkende infrastructuur te repareren. De autoriteiten zijn ook van plan om 90 miljoen euro uit te geven om drie oude ontziltingsinstallaties nieuw leven in te blazen.

“Waar we al jaren voor waarschuwen – woestijnvorming – wordt nu werkelijkheid”, zegt Chrysi Laspidou, professor civiele techniek aan de Universiteit van Thessalië. “Maar ook wij, als wetenschappers, zijn verrast door de snelheid waarmee deze veranderingen plaatsvinden.”

Zoals in veel delen van het Middellandse Zeegebied heeft een recordaantal toeristen in Griekenland en een bouwhausse om hen te huisvesten de druk op de voorraden verergerd. Sifnos, dat deel uitmaakt van de westelijke Cycladen, een van de droogste gebieden van Griekenland, heeft een permanente bevolking van ongeveer 2.600 mensen, maar het aantal bezoekers steeg tot meer dan 135.000 in 2023 – bijna het dubbele van tien jaar geleden. De toestroom heeft de beperkte infrastructuur onder druk gezet, maar een gebrek aan planning is ook een schuldige.

Grote villa’s

“Overtoerisme is op zich niet het probleem”, zegt Harry Sachinis, de directeur van Eydap, het Atheense water- en afvalwaterbedrijf. “Een eiland heeft drie maanden lang veel water nodig, en de rest van het jaar is er een minimale behoefte. De echte vraag is: wat bouw je, hoe bouw je het, tegen welke kosten en wie gaat dat betalen?”

De bouw van grote percelen met villa’s met zwembaden, tuinen en meerdere badkamers miskent de natuurlijke waterbeperkingen van de eilanden. De traditionele architectuur was bescheiden, met kleine tuinen met lokale flora die niet bewaterd hoefden te worden. In de meeste behoeften van de bewoners werd voorzien door regenwater dat werd opgevangen in hun eigen waterreservoirs, en voor drinkwater werden putten gebruikt.

Pavlos Lazos, een plaatselijke fotograaf, publiceerde vorig jaar een boek met zijn werk over de waterschaarste op het eiland. Hij herinnert zich dat hij met zijn opa naar de putten liep om flessen te vullen met water, en dat hij douches nam op precieze tijdstippen. “Vandaag is er veel veranderd, maar niet de noodzaak van efficiënt waterbeheer,” zei hij.

Ontzilting

Bij gebrek aan een centraal plan handelen de burgemeesters van sommige kleine Cycladische eilanden op eigen houtje. De burgemeester van Sifnos, Maria Nadali, beschreef haar bezorgdheid toen ze in juni de watertanks en het waterverbruik van het eiland controleerde. “Toen we keken naar het waterverbruik in juni, beseften we dat als we zo doorgingen, we tot oktober tekorten zouden hebben.”

Door de noodtoestand uit te roepen, zei ze, werden bezoekers en inwoners bewuster en werd een basis gelegd voor rantsoenering. Toeristen gebruiken meestal twee tot drie keer meer water per hoofd dan de lokale bevolking, omdat ze vaker lakens en handdoeken wassen, douchen en zwembaden vullen. “We moesten ervoor zorgen dat iedereen zich bewust was van de waterschaarste,” zei Nadali.

Als teken des tijds zijn ook ontziltingsinstallaties in toenemende mate aanwezig op veel Griekse eilanden. Er zijn nu alleen al 57 ontziltingsinstallaties op de Egeïsche eilanden, twee keer zoveel als tien jaar geleden. Eilanden zoals Syros zijn er volledig van afhankelijk, terwijl andere, zoals Sifnos, er sterk van afhankelijk zijn.

Maar ontzilting brengt andere problemen met zich, zoals een hoog energieverbruik en afval. Ondanks het overvloedige potentieel aan zonne- en windenergie van de eilanden, worden de meeste eenheden nog steeds aangedreven door fossiele brandstoffen. “Je hebt de zee en dus veel water, maar om het drinkbaar te maken is enorm veel energie nodig”, zegt Laspidou, professor civiele techniek. “Als de energie afkomstig is van fossiele brandstoffen, draag je bij aan de verdere opwarming van de aarde.”

“Ontzilting produceert ook aanzienlijke hoeveelheden pekel, wat schadelijk is voor mariene ecosystemen,” voegde ze eraan toe. “Ik zou ontzilting alleen gebruiken als het de laatste optie is.”

De kosten van ontzilt water, inclusief energie en distributie, zijn vaak hoger dan de prijs die aan consumenten in rekening wordt gebracht, wat de gemeenten handenvol geld kost. Dat dwingt de Hellenic Association of Municipal Water and Sewerage Utilities om de dienst te subsidiëren, wat leidt tot een vicieuze cirkel van grotere tekorten, waardoor upgrades van de infrastructuur verder worden belemmerd.

Politieke beslissingen

De Griekse nationale regelgever bereidt een analytische kaart van watervoorraden voor om toekomstige behoeften te beheren en te plannen. Dit omvat het catalogiseren van ontziltingsinstallaties, waterboorlocaties en noodzakelijk personeel. “We moeten onze strategie bepalen”, zegt vicevoorzitter Dimitris Psichogios. “Willen we meer ontziltingsinstallaties of moeten we faciliteiten op de eilanden samenvoegen? Dat zijn politieke beslissingen.”

Nu het aantal toeristen in heel Zuid-Europa blijft toenemen, moeten de regeringen dringend een strategie voor waterbeheer ontwikkelen om kostbare hulpbronnen te behouden en hun economieën te ondersteunen.

Onlangs heeft burgemeester Nadali Sifnos uit de noodtoestand gehaald. Het waterpeil werd minder gevaarlijk omdat de regels werden opgevolgd. “De situatie is op dit moment onder controle en we hopen dat dit zo blijft, maar we lijden voortdurend”, zegt Nadali. z