‘Wat als de Polen niet meer willen komen?’

‘We moeten, naar Duits voorbeeld, dringend werk maken van een beleid dat geschoolde migranten aantrekt, of het mensentekort op de arbeidsmarkt raakt nog moeilijker opgelost dan ons begrotingstekort.’ Dat zegt Daan Killemaes, hoofdredacteur van Trends.

Duitsland doet wat België nalaat. Onze oosterburen werken aan een nieuwe immigratiewet om meer geschoolde arbeidskrachten aan te trekken. Het nijpende tekort aan gekwalificeerd personeel is een te groot risico geworden voor de Duitse economie. In het industrierijke zuiden van Duitsland is de werkloosheid lokaal teruggevallen tot 1 à 2 procent. De Duitse economie telt 1,2 miljoen vacatures maar een derde raakt niet ingevuld door mensen uit Duitsland. Het mensentekort op de arbeidsmarkt zou Duitsland naar schatting 30 miljard euro per jaar kosten.

Dit is geen echo van ‘ Wir schaffen das‘. De regering-Merkel benadrukt dat de wet geen extra vluchtelingen of economische gelukzoekers mag aantrekken. Duitse bedrijven kunnen nu al arbeidskrachten van buiten de Europese Unie aantrekken als ze aantonen dat er geen Duitsers beschikbaar zijn om de vacatures in te vullen en als het gaat om een knelpuntberoep. Beide beperkingen vallen weg in de nieuwe wet. De filosofie is duidelijk. De snelle vergrijzing van Europa maakt de schaarste en de strijd om talent alleen maar intenser.

Duitsland is niet het enige land dat kampt met een toenemende bloedarmoede op de arbeidsmarkt. Sinds 2010 stagneert de omvang van de bevolking op arbeidsleeftijd in Europa. Het opdrogen van dit demografische dividend kan voorlopig opgevangen worden door een beleidsdividend. Via allerhande hervormingen wist Europa te putten uit de reserves en steeg het aantal jobs dankzij een hogere participatiegraad van vooral oudere werknemers. Het is een beetje zoals aan het front. Als het arsenaal jonge mannen op is, moeten andere groepen de gaten in het front vullen.

Maar op is op. ING schat dat de actieve bevolking in Europa vanaf 2020 zal krimpen. Extra migratie kan dat probleem uitstellen of verzachten, maar niet oplossen. Tegen 2030 zouden er 20 miljoen mensen extra nodig zijn om groei van de Europese beroepsbevolking op het peil van de voorbije jaren te houden. Dat betekent dat Europa het volgende decennia een extra middelgrote lidstaat moet invoeren. Dat lijkt politiek onhaalbaar.

De spanning tussen de noden van de economie en de weerstand tegen migratie stelt zich nergens scherper dan in Centraal- en Oost-Europa. Door minder geboortes en een aanhoudende emigratie zal de gezamenlijke bevolking van Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije met 13 procent dalen tegen 2050. De economische inhaalrace van die landen, onder meer gebaseerd op goedkope arbeid, dreigt vaart te verliezen. De lonen stijgen er snel en ook Belgische bedrijven klagen er over de toenemende schaarste en het grote verloop van personeel. Immigratie uit Oekraïne verlicht er de druk op de arbeidsmarkt, maar botst op een breed gedragen weerstand. Het wordt kiezen of delen in het oosten van Europa: identiteit of welvaart?

Ook in België bouwt de spanning op. De Belgische bedrijven krijgen hun vacatures niet ingevuld. Het aantal knelpuntberoepen neemt toe. Bovendien kantelt de demografie in Vlaanderen al. De omvang van de beroepsbevolking stagneert. Een ramp hoeft dat nog niet te zijn. De werkgelegenheidsgraad is hier zo laag, dat we over een enorme arbeidsreserve beschikken. Onze grootste handicap kan onze grootste troef worden als die reserve wordt gemobiliseerd. Gemakkelijk wordt dat niet. Arbeid loont nog veel te weinig, waardoor de prikkel om werk te zoeken veel te laag is. Het beleid doet inspanningen, maar het is te weinig en bijna te laat. Er is een arbeidsdeal maal 10 nodig.

Migratie is een extra bron van vers bloed, maar is verre van een wonderoplossing, niet het minst omdat de werkgelegenheidsgraad van niet-EU-burgers in België schandalig laag blijft. Bovendien zal de instroom uit Oost-Europa eerder vroeg dan laat opdrogen. Maar wat als de Polen onze huizen niet meer bouwen? Vergeet de noodzakelijke economische groei als de handen en hersenen niet langer voorhanden zijn. We moeten daarom, naar Duits voorbeeld, dringend werk maken van een beleid dat geschoolde migranten aantrekt, of het mensentekort op de arbeidsmarkt raakt nog moeilijker opgelost dan ons begrotingstekort.