Werkstraf voor langdurig werklozen, een slecht goed idee?

Op federaal niveau lijkt een consensus in de maak om de werkloosheidsuitkering te beperken tot twee jaar. De gewesten worden dan verantwoordelijk voor de organisatie van die maatregel. In Wallonië rijpt het idee om een verplichte gemeenschapsdienst op te leggen voor wie een baan weigert. Maar wat houdt dat in? En is een werkstraf wel een goed idee?

Een levenslange werkloosheidsuitkering is verleden tijd in België. De vijf partijen die op federaal niveau onderhandelen over een federale coalitie (N-VA, cd&v, Vooruit, MR en Les Engagés), lijken het daarover eens te zijn. Het idee dat werklozen hun uitkering mettertijd zullen zien dalen, tot die afloopt, moet extra druk uitoefenen op langdurig werklozen.

Wallonië en Brussel

Wat er na die periode van twee jaar gebeurt, is echter enigszins onduidelijk. Logischerwijs zou de werkloze worden overgeheveld naar het OCMW, met een lagere uitkering.

Een eerste probleem is dat dit de last van de werkloosheidsuitkeringen zou verschuiven naar de gemeenten en gewesten, die toezicht houden op de OCMW’s. Zouden Wallonië en Brussel, die het financieel erg moeilijk hebben, zichzelf daarmee niet in de voet schieten?

Naar een werkstraf?

In het zuiden van het land heeft de nieuwe meerderheid van MR en Les Engagés zichzelf de speelruimte gegeven om die mogelijke federale maatregel toe te passen in het regeerakkoord. Maar in dit stadium is nog niets duidelijk. Op basis van de verklaringen van de verschillende partijen lijkt men te denken aan een werkstraf.

De nieuwe Waalse minister-president Adrien Dolimont (MR) was heel duidelijk in zijn eerste interview met LN24: “Wij zijn van mening dat, vanaf het moment dat mensen er na twee jaar niet in slagen weer aan het werk te gaan, het logisch is dat de overheid die die persoon is blijven helpen, een tegenprestatie verwacht. Ik vind dat we zoiets verplicht moeten maken, dat het bindend moet zijn. Solidariteit is tweerichtingsverkeer. De mensen die we helpen, moeten zich ook verantwoordelijk voelen.”

Lees verder onder de foto

Werk weigeren

Tijdens de campagne maakten MR en zijn voorzitter Georges-Louis Bouchez er geen geheim van. Ze wilden een werkstraf opleggen aan werkzoekenden die twee banen of twee opleidingen voor knelpuntberoepen weigerden: “Degenen die, afgezien van mensen die ziek zijn of niet kunnen werken, volharden in hun wens om niet te werken, zullen dan werk moeten verrichten in het belang van de gemeenschap”, liet Bouchez in mei optekenen aan RTL-TVi.

Les Engagés daarentegen waren niet zo expliciet. In hun programma werd geen melding gemaakt van een werkstraf voor langdurig werklozen. In het hoofdstuk gewijd aan het recht op werk wilde de partij van Maxime Prévot in plaats daarvan werk verplicht stellen. In het beste geval in de privésector, maar meestal in de publieke of vrijwilligerssector. Voor alle duidelijkheid: dat ging om een betaalde baan, wat een nieuwe grote last kon betekenen voor de Waalse financiën.

Lees ook een analyse: Wallonië moet aan het werk

In Vlaanderen heeft de VDAB sinds 2023 de mogelijkheid om een verplichte gemeenschapsdienst op te leggen aan langdurig werklozen. Die behouden hun uitkering en krijgen 1,30 euro per uur, maar mogen het quotum van 64 uur per maand niet overschrijden, gedurende een periode van zes maanden. Er zijn nog geen officiële cijfers, maar volgens de VRT zouden tegen eind 2023 slechts vijf van de 37.000 langdurig werklozen in Vlaanderen in dat programma zitten. Het lijkt erop dat de VDAB terughoudend is om die maatregel van de vorige coalitie te gebruiken. Het valt nog af te wachten of de nieuwe coalitie (N-VA, cd&v en Vooruit) de toepassing ervan zal uitbreiden.

Is een werkstraf een slecht goed idee?

Op Waals niveau voegt econoom Philippe Defeyt daar nog een waarschuwing aan toe. Hij ziet niet echt in hoe het verplichten van een gemeenschapsdienst, bijvoorbeeld in het onderhoud van publieke eigendommen of de gezondheidssector, langdurig werklozen weer aan het werk kan zetten.

Als argument daarvoor wijst hij op de recentste RVA-cijfers over langdurig werklozen: 36,8 procent van de langdurig werklozen – in totaal 42.000 mensen – heeft minstens één keer gewerkt sinds ze de grens van twee jaar hebben overschreden. Daarbij gaat het vooral om bijbaantjes of tijdelijk werk, die geen impact hebben op langdurige werkloosheid in de statistieken. Men moet drie maanden aaneensluitend werken zonder een werkloosheidsuitkering te ontvangen om de werkloosheidsteller weer op nul te zetten. Waarom zou gemeenschapswerk wel slagen als tijdelijk niet helpt om mensen aan het werk te houden, vraagt de econoom zich af?

Lees ook: weinig besparingen te rapen bij werkloosheidsuitkeringen, zegt RVA

Volgens Philippe Defeyt ligt het debat elders, in het bijzonder met betrekking tot die 42.000 langdurig werklozen: “Hoe komt het dat deze trajecten niet sneller leiden tot een duurzame integratie op de arbeidsmarkt? Dat zou vragen moeten oproepen over de hoop die sommige mensen stellen in een werkstraf. Kunnen we echt denken dat bijvoorbeeld ‘tijd doorbrengen met ouderen in verpleeghuizen’ na verloop van tijd gemakkelijker en sneller zal leiden tot een blijvende integratie dan opeenvolgende, echte kortetermijnbanen?”

De econoom voegt eraan toe dat langdurig werklozen “wellicht massaler geneigd zouden zijn om te werken als het ‘pendelen’ tussen werkloosheid en werk – vooral voor kortdurende banen – minder bureaucratisch en minder risicovol voor het inkomen zou zijn. In het debat over de werkgelegenheidsvallen wordt die dimensie te vaak genegeerd”.

Er is nog een laatste factor waarmee rekening moet worden gehouden: de concurrentie van de overheid met de integratiebedrijven. Virtueel gratis werk zou bestaande volbetaalde banen kunnen opslokken, vooral in de privésector, op een moment dat Wallonië overloopt van de banen in de non-profitsector.