Vloeken in het donker

Op het hoofdkwartier van Electrabel moet al menige vloek geklonken hebben. De vermoedelijke sabotage van de kerncentrale Doel 4 en de onzekerheid over de reactoren Doel 2 en Doel 3 kosten het bedrijf handenvol geld.

Elke maand inactiviteit van Doel 3 en Tihange 2 roomt ongeveer 40 miljoen euro van de nettowinst af. Dat impliceert dat de kerncentrales ongelooflijke geldkoeien zijn voor Electrabel, goed voor een jaarlijkse winst van minstens 1,5 miljard euro, schatten kenners. Het vreemde is dat die winst niet terug te vinden is in de jaarrekeningen van Electrabel. Het bedrijf rapporteerde over 2013 een bedrijfswinst van ‘slechts’ 422 miljoen euro. De rest van de nucleaire monsterwinsten gaat naar de Franse moeder GDF Suez.

De rendabiliteit van de Belgische kerncentrales is zo hoog omdat Electrabel die centrales in het verleden versneld mocht afschrijven. Electrabel factureerde op die manier twintig jaar lang te veel voor de geproduceerde stroom, en daarom heeft de overheid alle redenen om een serieuze belasting te heffen op die monsterwinsten uit de kerncentrales, ook bekend als de nucleaire rente. De taks op die rente (550 miljoen euro in 2013) is niks overdreven in verhouding tot de omvang van de winsten. Voor de verbruiker maakt het niet uit, want de opbrengst verdwijnt integraal in de begroting, terwijl die zou kunnen dienen om de subsidies voor hernieuwbare energie te financieren. Quod non. Nu betaalt de verbruiker twee keer: eerst voor de kerncentrales, en nog eens voor de windmolens en zonnepanelen.

Het is bijlange niet de eerste keer dat Electrabel flink langs de kassa passeert als het deals maakt met de Belgische overheden. Neem bijvoorbeeld de financiële constructie die is uitgewerkt toen vorig jaar de beslissing viel om de levensduur van de kerncentrale Tihange 1 te verlengen van 40 jaar naar 50 jaar en open te houden tot 2025. De overheid krijgt daarbij 70 procent van de winst nadat Electrabel eerst een kostprijs van 42 euro per MWh mag recupereren. Gegeven de lage kostprijs van kernenergie (minder dan 20 euro per MWh) is deze regeling een groot cadeau aan Electrabel, ook al moet het serieuze kosten maken om die centrale 10 jaar langer open te houden. Maar vergeet niet dat GDF Suez in 2005 Electrabel volledig overnam op basis van een levensduur van 40 jaar voor de kerncentrales. Voor de extra winst die Electrabel puurt uit een verlenging van de levensduur heeft GDF Suez dus nooit betaald. De dag dat de overheid Electrabel bij de neus neemt in een deal, zal een mooie dag zijn voor de Belgische belastingbetaler, maar die dag is nog niet aangebroken.

Expertise langs de kant van de overheid is nochtans nodig. In zijn jaarverslag van 2013 rekent GDF Suez erop dat, bij gebrek aan een deftig businessplan voor investeringen in klassieke centrales, België ook na 2025 nucleaire energie nodig heeft om de bevoorradingszekerheid te garanderen. GDF Suez gaat daarom uit van een verlenging van de levensduur van 40 jaar naar 60 jaar voor Doel 3 en 4, en Tihange 2 en 3, als scheurtjes in het reactorvat er niet anders over beslissen natuurlijk. GDF Suez waarschuwt dat een teveel aan overheidsinmenging en fiscale maatregelen, het gebrek aan duidelijkheid, en de onzekerheid nieuwe investeringen in de weg staan en de bevoorradingszekerheid bedreigen. Die klaagzang is terecht en klinkt overal in Europa. De schaliegasrevolutie, de economische crisis, en de snelle opkomst van gesubsidieerde hernieuwbare energie hebben de elektriciteitsproducenten in snelheid genomen en de markt op haar kop gezet. Een coherent beleidsantwoord, zowel op Belgisch als op Europees niveau, blijft uit.

Er dringt zich een fundamentele keuze op. Kiezen we voluit voor een transparante en volledige marktwerking, of grijpen we terug naar een gereguleerd model om de bevoorrading tegen correcte prijzen te garanderen? België heeft het gereguleerde model lange tijd gekend, met als resultaat een ongezonde collusie van politiek en Electrabel, en veel te dure elektriciteit, waarbij Electrabel en de gemeenten de monsterwinsten onder elkaar verdeelden. De kans op een herhaling van dit debacle is te groot in dit land, en daarom biedt de markt een betere oplossing. Op voorwaarde dat het gaat om een echte marktwerking, niet iets dat er van ver op lijkt, zoals vandaag. Het prijssignaal wordt nu te zwaar verstoord door subsidies voor zowat alle energiebronnen, ook voor kernenergie, dat geniet van een bijna gratis overheidsverzekering voor ongevallen. De beleidsmakers moeten snel duidelijke keuzes maken, of we vloeken straks met zijn allen in het donker.