Verenigde Staten bedreigen voortbestaan Wereldhandelsorganisatie

Als president Donald Trump de nationale veiligheid inroept om invoertarieven te rechtvaardigen, dreigt hij de Wereldhandelsorganisatie op te blazen. Dat zou de basis onder de internationale handel wegslaan. “Het is in ieders belang dat er regels zijn.”

De Wereldhandelsorganisatie (WTO) is zoals het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid: als je er veel over hoort, is dat geen goed teken. Doorgaans leidt de WTO een wat verdoken bestaan in de coulissen van het wereldtoneel.

Maar nu de Amerikaanse president op het punt staat een handelsoorlog te ontketenen, draaien alle hoofden richting Genève. Kan de WTO de wereld behoeden voor het nakende economische onheil?

“De WTO is juist opgezet om afspraken te maken en geschillen op te lossen”, zegt Hugo Paemen, die mee aan de wieg stond van de organisatie. Hij was ook de hoofdonderhandelaar voor de Europese Unie bij een van de onderhandelingsrondes over meer vrijhandel. Maar de WTO kan niet zelf optreden, de leden brengen de zaken aan.

“Het is aan de Europese Unie, zelf een kind van het multilateralisme, om vast te houden aan de WTO en daar het probleem van de overcapaciteit van staal aan te kaarten”, vindt Paemen.

De grote vraag is natuurlijk of de Verenigde Staten willen meestappen in dat verhaal. “Trump is niet echt een voorstander van multilateraal overleg”, stelt Paemen vast. “Hij werkt liever met bilaterale contacten, confrontaties met winnaars en verliezers, omdat hij gelooft dat hij vaak wint.”

Nationale veiligheid

Wat vooral zorgen baart, is dat Trump zijn invoertarieven wil verantwoorden door de nationale veiligheid in te roepen. Het fel besproken artikel 21 van de WTO-regels laat dat ook toe. Alleen zegt dat artikel weinig over wat een bedreiging precies is. Als het ooit zover komt, heeft de geschillencommissie dus weinig houvast om een uitspraak doen.

Volgens Stuart Harbinson, de WTO-specialist bij de Europese denktank Ecipe, is dat een keuze tussen pest en cholera. “Als de commissie de Verenigde Staten gelijk geeft, staat de deur open voor andere landen om hetzelfde te doen. Als ze de VS in het ongelijk stelt, zal dat gevolgen hebben voor de houding in Washington, waar Trump nu al kritisch staat tegenover de WTO.”

“De WTO kan niet bepalen of de Amerikaanse nationale veiligheid in het gedrang is. Dat moeten de VS zelf doen”, zegt Jacques Pelkmans, senior fellow bij de denktank CEPS en professor aan het Europacollege. “Maar het is vanzelfsprekend dat hun veiligheid hier niet in gevaar is. En toch is een veroordeling linke soep. Net daarom wordt het artikel 21 gemeden als de pest. De Verenigde Staten scheppen een precedent. Het kan heel lang duren voor de procedure een uitkomst heeft.”

Ten dode opgeschreven

Als Trump voor een confrontatie kiest, zien sommigen de toekomst van de WTO somber in. “8 maart 2018: de dag waarop de Wereldhandelsorganisatie stierf. 23 jaar en 67 dagen na zijn lancering op 1 januari 1995. RIP”, schreef Edward Alden een dag nadat Trump zijn invoerheffingen had aangekondigd. Alden is een expert bij de Council on Foreign Relations, een invloedrijke denktank in de VS. “De WTO hield de mooie belofte in van een rationele, voorspelbare en eerlijke economische wereldorde. We moeten rouwig zijn om haar dood.”

Harbinson vindt vooral dat we onze verwachtingen moeten bijstellen. “De WTO is geen rechtbank die bindende uitspraken doet. Ze kan haar leden enkel aanmoedigen de regels na te leven.” Met andere woorden: als Trump ervoor kiest de WTO en haar regels te negeren, kan ze daar weinig tegen doen.

Verrottingsstrategie

In het verleden waren de VS de drijvende kracht achter de liberalisering van de internationale handel en zijn symbool bij uitstek, de WTO. “Het enthousiasme voor de WTO is in de VS al veel langer gaan liggen”, zegt Paemen. “Ze vinden de organisatie veel te log. Dat klopt natuurlijk. Met 165 leden in alle stadia van ontwikkeling kunnen de procedures heel lang aanslepen.”

Sommige waarnemers spreken van een bewuste verrottingsstrategie. Het bewijs zien ze in het feit dat het Witte Huis ook al onder Barack Obama weigerde nieuwe rechters bij het beroepsorgaan te benoemen. Normaal zijn er zeven, nu nog vier, terwijl er drie nodig zijn om een zaak te behandelen. Dat vertraagt de boel en dreigt op termijn de werking volledig te verlammen.

“De VS vinden dat het beroepsorgaan te veel interpretaties geeft in zijn uitspraken die als jurisprudentie worden gebruikt in andere zaken, en daarmee zijn boekje te buiten gaat”, legt Pelkmans uit. “Zeker nu een veroordeling dreigt, zullen ze nog minder geneigd zijn nieuwe rechters te benoemen. Trump ligt echt op ramkoers, en dat kan de WTO veel schade toebrengen.”

Made in USA

De vraag is hoever Donald Trump zijn protectionisme wil drijven. In een extreem scenario trekt de Tweeter-in-chief zich terug uit het systeem dat de internationale handel vorm geeft. Als de Verenigde Staten uit de WTO stappen, is dat niet noodzakelijk het einde van de organisatie, maar het zou een grote klap zijn. De VS zijn goed voor een kwart van de wereldeconomie.

Zowat alle economen zijn het erover eens dat een uitstap een gigantische vergissing zou zijn en dat het de Amerikaanse economie veel schade zou toebrengen. Om een voorbeeld te geven: zonder de WTO-regels staat het alle landen vrij te doen wat ze willen, dus ook om alles te kopiëren waar ‘Made in USA’ op staat.

Ook voor Europa zou een WTO zonder de Verenigde Staten bijzonder slecht nieuws zijn. Denk maar wat de onzekerheid die daar het gevolg van is voor de investeringen zou betekenen. Pelkmans durft geen voorspellingen te doen, maar hij denkt niet dat het zover zal komen. “Als Trump echt dreigt met het vertrek uit de WTO, zullen de Amerikaanse multinationals wel heel erg protesteren. Ook in het Congres bestaat veel weerzin tegen Trumps protectionisme.”

Achter de schermen

Hoe dan ook staan er vraagtekens bij de WTO. Volgens Harbinson is ze de afgelopen twintig jaar nochtans bijzonder succesvol geweest, zeker in de afhandeling van geschillen. “Er gebeurt veel achter de schermen. Vaak sturen landen al bij omdat ze weten dat ze anders voor de WTO worden gedaagd, waar ze wellicht geen gelijk zullen krijgen. Eigenlijk is het simpel: het is in ieders belang dat er regels zijn.”

Wat veel minder loopt, zijn de onderhandelingen over meer vrijhandel. De gesprekken over een nieuw wereldwijd akkoord, de Doha-ronde, zijn vastgelopen. De voorbije jaren zijn er alleen regionale en bilaterale akkoorden gesloten. Toch is het volgens Pelkmans verkeerd daaruit af te leiden dat de WTO niet werkt.

“Al die akkoorden zijn compatibel met de WTO-regels. Die bieden een kader voor landen die verder willen gaan. Bilateralisme op zich is niet het probleem. Alleen heeft Trump een andere visie over hoe bilaterale akkoorden eruit moeten zien. Zo dreigt chaos, waar de WTO aan ten onder kan gaan.”

Meer vrijhandel

Elf landen rond de Stille Oceaan hebben onlangs een vrijhandelsakkoord gesloten zonder de Verenigde Staten. Europa, China, Australië, Canada en Mexico: allemaal hebben ze al te kennen gegeven dat ze willen doorgaan met de liberalisering van de wereldhandel. “Het is aan de Europese Unie en China om leiderschap te tonen. Alleen zal het huidige klimaat het er niet makkelijker op maken”, oordeelt Pelkmans.

“Als alle landen vasthouden aan de regels van de internationale handel en de procedures van de WTO, is het maar de vraag of de VS hun tarieven kunnen aanhouden”, besluit Paemen hoopvol. Die regels laten trouwens toe dat de rest van de wereld tegenmaatregelen neemt, en dat zal de Amerikanen niet onberoerd laten. “In verleden is het nog gebeurd dat VS maatregelen namen, maar dat ze daar later op terugkwamen, omdat ze geen gelijk kregen bij het WTO.”