Topontmoeting tussen Biden en Xi: ‘Er zijn belangen die de geopolitieke strijd overstijgen’

China’s sterke man, Xi Jinping, zakt woensdag af naar San Francisco voor een topontmoeting met de Amerikaanse president Joe Biden. De Chinese minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, was eind oktober nog op bezoek in Washington DC om een fundament te leggen voor het bilaterale treffen. Hoe erg is de ruis op de lijn Peking-Washington?

Voor de bilaterale top moesten een hoop frustraties tussen de twee grootmachten worden weggemasseerd. De belangrijkste diplomaat van het Middenrijk verklaarde na zijn bezoek aan de Verenigde Staten enigszins enigmatisch dat de weg naar het treffen niet “soepel zou verlopen” (de komst van Xi naar de VS was toen nog niet zeker). Oplopende geopolitieke spanningen over kwesties als Oekraïne, Gaza en Taiwan, alsook Amerikaanse vragen bij mysterieuze wissels aan de Chinese politieke top, zorgen voor wrijving. Alle wrevel ten spijt, zitten ‘s werelds grootste economieën echter in een gedwongen huwelijk. “China is een wereldleider in groene technologie”, oppert Dorien Emmers, sinologe en econome aan de KU Leuven. “Dat heeft het Westen nodig om zijn klimaatdoelstellingen te halen.”

De diplomatie staat niet stil. Eerder was ook Gavin Newsom, de gouverneur van de Amerikaanse staat Californië, op bezoek in Peking. Wat speelde daar?

DORIEN EMMERS. “Dat bezoek gaf aan dat er enkele belangen zijn die de geopolitieke strijd tussen de VS en China overstijgen, zoals het klimaat. Het element dat het sterkst werd aangehaald in de gesprekken, is dat de VS en China zouden moeten kunnen samenwerken om de klimaatdoelstellingen te behalen.

“Dat argument hoor je ook bij de Europese Commissie. Uit bezorgdheid over de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten en geopolitieke conflicten, wordt de economische samenwerking met China sterk ingeperkt. Maar voor zijn klimaatbeleid is het Westen sterk afhankelijk van de Chinezen. Je kunt geen elektrische auto meer produceren zonder Chinese onderdelen. Op de klimaatconferentie COP28 in Dubai, die eind november plaatsvindt, zal China zich dan ook profileren als de wereldleider in groene technologie.”

‘Een elektrische wagen is een batterij op vier wielen, want de batterij is goed voor 40 procent van de kostprijs. Tegelijk heeft China 77 procent van de batterijmarkt in handen’, haalde professor Rudy Aernoudt (UGent) hier eerder al aan.

EMMERS. “Voilà.

“Het bezoek van Newsom gaf aan dat strategische samenwerking nog mogelijk zou moeten zijn. Wat niet aangeeft dat hij de beperkingen, die doorheen de voorbije jaren opgelegd werden aan China, blindelings wil terugschroeven. Zo zullen de beperkingen op de export van strategische technologieën, zoals die van halfgeleiders, zeker blijven gelden. Bovendien onderhandelden Newsom en president Xi ook over het inperken van de fentanylhandel vanuit China naar de VS. Dat wijst erop dat de fentanylhandel verder aan banden gelegd zou kunnen worden, mogelijk in samenspraak met de Chinese overheid, die zich collaboratief opstelt voor het inperken van die illegale handel.”

‘De beperkingen op de export van strategische technologieën, zoals die van halfgeleiders, zullen zeker blijven gelden’

Dorien Emmers (KU Leuven)

Op de achtergrond voeren de VS sinds president Trump een handelsoorlog tegen China, die onder Biden wordt voortgezet. Die raakt ook Europa. Het Nederlandse ASML mag bijvoorbeeld geen machines meer uitvoeren naar China.

EMMERS. “Dat klopt. ASML moet nu bij de Nederlandse overheid, alsook in Washington, een exportvergunning aanvragen voor de export van veel van zijn complexe machines voor de productie van computerchips naar China. De Amerikaanse Foreign Direct Product Rule bepaalt namelijk dat een product dat voor een bepaald aandeel uit Amerikaanse technologie en onderdelen bestaat, onder Amerikaanse wetgeving valt, zelfs wanneer het finale product in het buitenland op de markt gebracht wordt. Bijgevolg kunnen de VS een zekere mate van controle uitoefenen op de export van de meest geavanceerde producten van ASML naar China, terwijl China een heel belangrijke afzetmarkt is. Hun meest geavanceerde toestellen, de lithografiemachines (ook extreme ultraviolet of euv genaamd, nvdr), hebben ze nooit naar China mogen exporteren. Maar ze mochten wel de meest geavanceerde DUV-machines (deep ultraviolet) uitvoeren. De regelgeving over de export van dat laatste type van machines wordt fors strenger vanaf 1 januari 2024. Normaal gezien gingen die verstrengingen al in vanaf 1 september, maar ASML kreeg vier maanden uitstel. Met als gevolg dat China dit najaar die DUV-machines nog steeds massaal aan het aankopen is.”

Machtswissels

Ook over China’s interne politiek rijzen vragen. Onlangs heeft het land zijn minister van Defensie afgezet; de 65-jarige generaal Li Shangfu werd om onbekende redenen uit zijn functie ontheven. Li was al twee maanden niet meer in het openbaar gespot. In juli schoof China al minister van Buitenlandse Zaken Qin Gang aan de kant, voor topdiplomaat Wang Yi. En dan is ook onlangs nog oud-premier Li Keqiang op 68-jarige leeftijd overleden.

Kunnen we in die machtswissels een kentering van het geopolitieke beleid lezen? Een nóg havikachtiger houding tegenover Taiwan, bijvoorbeeld?

EMMERS. “Li Keqiang was tot een halfjaar geleden de premier van China. Dat betekent dat hij eigenlijk de tweede machtigste persoon van de Partij en de Chinese staat was. Voordat Xi Jinping aan de macht kwam, werd Li Keqiang gezien als een van de mogelijke toekomstige politieke zwaargewichten. De aanwezigheid van Xi maakte het vrijwel onmogelijk voor hem om zijn stempel te drukken op het beleid. Li Keqiang werd bovendien gezien als een politieke bondgenoot van Hu Jintao, de vorige partijleider en staatshoofd van China. Hu Jintao werd vorig jaar, op 22 oktober 2022, tijdens de slotceremonie van het Nationale Partijcongres, onverwachts en schijnbaar tegen zijn wil uit het congres naar buiten geëscorteerd. Het mandaat van zijn beschermeling, Li Keqiang, werd niet verlengd. Bijgevolg trad Li Keqiang in maart 2023 af als premier. Met Hu Jintao en Li Keqiang zien we mogelijk een gematigdere factie verdwijnen van het Chinese politieke toneel.

“De voorbije tien jaar, sinds 2012-2013, zijn er heel veel zogeheten anti-corruptiecampagnes geweest, waarmee de gelederen van de Partij, maar ook van het militaire apparaat (dat vaak overlapt met de Partij) gezuiverd zijn. Het lijkt erop dat ondertussen bijna alle machtige figuren, die zich niet voor de volle 100 procent aansloten bij het gedachtegoed van Xi, uit hun functies ontheven zijn.

‘Met Hu Jintao en Li Keqiang zien we mogelijk een gematigdere factie verdwijnen van het Chinese politieke toneel’

Dorien Emmers (KU Leuven)

“Er lijkt wel een gelijkenis te schuilen in het lot van de bondgenoten van Hu Jintao en Li Keqiang, maar ook dat van Li Shangfu. Li Shangfu was ook een heel machtige Chinese leider, die plots in ongenade gevallen blijkt te zijn en uit zijn functies ontheven is, zoals zoveel anderen het voorbije decennium. Dat kan te maken hebben met de versterking van de loyauteit voor Xi Jinping. Op die manier kan Xi makkelijker een drastische beslissing nemen zonder al te veel interne kritiek te oogsten.”