Topeconoom Willem Buiter: ‘Telkens als een politicus niest, liggen de markten op intensieve zorgen’

De topeconoom Willem Buiter verwacht niet onmiddellijk een recessie, maar ziet toch geen koopjes op de markten. “Zelfs na de correctie zijn de waarderingen van aandelen en andere risicovolle activa nog altijd hoog.”

De belegger heeft de traditionele eindejaarsrally deze keer op zijn buik mogen schrijven. Sterker nog, de Brusselse beurs gaf de jongste maanden de winst van de voorbije twee jaar prijs. Niemand beter om de grote onrust op de markten te duiden dan de Brits-Nederlandse econoom Willem Buiter, jarenlang de hoofdeconoom van Citibank en nog altijd special economic adviser bij het icoon van de Amerikaanse bankenwereld.

Beleggers en economen discussiëren over de economische vooruitzichten. De markten verwachten een recessie, de meeste economen enkel een groeivertraging. Wie heeft gelijk?

WILLEM BUITER. “Ik zit ergens tussen de twee. De groeivertraging zal zich zeker doorzetten, maar ik verwacht geen recessie tot diep in 2020. ”

Wat zijn de oorzaken van die vertraging?

BUITER. “Alle cycli komen ooit ten einde, zelf zonder de hulp van beleidsmakers. Daarnaast is er het handelsconflict tussen de Verenigde Staten en China, dat weer zal oplaaien zodra de wapenstilstand voorbij is. In de VS zal ook het positieve effect van de belastingverlaging uitgewerkt geraken. Europa heeft zijn eigen problemen met de brexit en Italië. Voeg daarbij de tragere groei in China en alle grote economische blokken zullen het slechter doen, of op zijn minst niet beter. Het is moeilijk scenario’s te bedenken die een positieve impuls kunnen geven aan de wereldeconomie.”

Maar de markten overreageren dus met hun angst voor een recessie?

BUITER. “De markten overreageren altijd. Telkens als een politicus niest, liggen de markten een paar dagen op intensieve zorgen om dan te besluiten dat het toch allemaal zo erg niet is. Al vind ik de waarderingen van aandelen en andere risicovolle activa zoals bedrijfsobligaties nog altijd hoog, zelfs na de correctie.”

Zal de handelsoorlog nog uitbreiden?

BUITER. “Tegen eind 2019 zal er wel een oplossing zijn voor de issues die de VS, Europa en Japan verdelen. Dat zijn klassieke handelsdiscussies. China en de VS zijn een ander verhaal. Tussen hen is een strijd bezig voor regionale en zelfs wereldwijde hegemonie. Je hebt een opkomende macht die botst op de wereldmacht die terrein verliest, en zij vechten het uit op alle domeinen van diplomatie en handel tot misschien militair. Mijn meest optimistische scenario is een 20-jarige koude oorlog.”

Wat is de rol van Europa in die confrontatie?

BUITER. “Ik denk dat Europa op de meeste vlakken aan de kant van de VS zal staan. De Europese en Amerikaanse economische en politieke modellen liggen dichter bij elkaar dan bij China. Dat zal pas echt duidelijk worden na het presidentschap van Trump.”

Hoe sterk kan het op de economie wegen als het handelsconflict verder escaleert? Kan dat alsnog een recessie veroorzaken?

BUITER. “Nee, ik denk echt dat het handelsconflict maar een half procent van de groei van de wereldeconomie zal knagen. Dit zijn niet de jaren dertig. Het is niet iedereen tegen iedereen, het is China tegen de rest.”

Ondertussen blijft de Amerikaanse economie het beter doen dan de overige ontwikkelde landen. Betekent dat dat het Trump-beleid werkt?

BUITER. “Nee. Het grootste deel van die extra groei komt doordat de begrotingsteugels worden gevierd. Het tekort dat daardoor ontstaat, moet ooit worden weggewerkt, of het zal de markt zorgen beginnen te baren. Als de groei tegen eind 2019 begint te vertragen, zal het tekort meer dan 5 procent bedragen. Dat cijfer zal niet warm onthaald worden op de obligatiemarkten. De VS genieten nu van een slecht getimede en slecht samengestelde begrotingsstimulus, maar ze zullen er de prijs voor betalen.”

Trump zou dat effect nog willen verlengen door een tweede pakket belastingverlagingen door te voeren.

BUITER. “Dat krijgt hij nooit door het Congres. De Democraten hebben het Huis van Afgevaardigden in handen en ik merk dat de ongerustheid over de publieke financiën nu al begint toe te nemen.”

Vreemd dat de Democraten vandaag de bewakers van de publieke financiën zijn.

BUITER. “Dit zijn niet meer de Republikeinen die we kenden. Het aantal voorstanders van een orthodox begrotingsbeleid en vrijhandel is drastisch gedaald en de partij is radicaal veranderd. De Tea Party en de rest van de meer populistische Republikeinen hebben nu de bovenhand.”

Krijgt Trump een tweede termijn?

BUITER. “We hebben nog geen zicht op wie zijn Democratische tegenstander wordt, maar ik denk dat de kans groot is dat hij een tweede termijn krijgt. Anderzijds zijn alle uitkomsten nog mogelijk. De kans bestaat ook dat hij zijn eerste termijn niet kan uitdoen. Die onzekerheid weegt op het bedrijfsleven.”

Met de brexit kent ook Europa zijn portie onzekerheid. Is een no deal de meest waarschijnlijke uitkomst?

BUITER. “Nee. Normaal kan je mij niet vaak beschuldigen van optimisme, maar er is echt geen meerderheid voor die optie. Ik weet dat er vandaag nergens een meerderheid voor lijkt te bestaan, maar ik kan gewoon niet geloven dat de slechtst mogelijke uitkomst het uiteindelijke resultaat zou zijn, zelfs niet met de disfunctionele politieke toestand van vandaag. Een no deal is wel mogelijk, maar zeer onwaarschijnlijk. Ik denk dat het een ‘brino’ wordt, een brexit in name only.”

Is de brexit-saga tekenend voor deze tijd van polariserende politiek, waarin economische argumenten niet lijken te tellen?

BUITER. “De brexit is zeer duidelijk een manifestatie van het populisme, het nativisme, het nationalisme en het anti-immigratiesentiment dat dominant is in Europa en de VS. Het maakt allemaal deel uit van een bredere verschuiving richting autocratisch populisme.”

Verwacht u dat we nog verder die richting opschuiven, of is dit gewoon een slingerbeweging en gaan we op termijn weer de andere richting uit?

BUITER. “Op erg lange termijn is alles een golf, maar ik denk dat we nog lang niet aan het einde zitten van deze evolutie. De elementen die het populisme voeden, zullen niet verdwijnen: het gevoel controle te verliezen, de toenemende ongelijkheid, de vrees voor de toekomt van onze kinderen, immigratie, … Er is veel ongerustheid.

“Wat we net in Frankrijk hebben gezien, is niet echt een indicatie dat het ergste achter ons ligt en dat de verlichte dagen van de parlementaire democratie terug zijn. Het beleid waar de gele hesjes zich tegen verzetten, is net het beleid dat nodig is om de klimaatverandering tegen te gaan. Alleen blijkt het politiek onmogelijk zo’n beleid te voeren. Dat is iets om ongerust over te zijn.”

Het antwoord van president Emmanuel Macron is het tekort op de begroting te laten oplopen.

BUITER. “De kans bestaat dat Frankrijk de Europese regels en afspraken overtreedt.”

Nu Italië en Frankrijk die regels overtreden, zullen ze nog meer in twijfel worden getrokken.

BUITER. “Het helpt natuurlijk niet dat die regels behoorlijk arbitrair zijn. De behoefte om tekorten te beperken en schulden onder controle te houden is niet arbitrair, maar de cijfers, een maximaal tekort van 3 procent van bruto binnenlands product (bbp) en een schuldgraad van 60 procent van het bbp, zijn uit de losse pols geschud. Het is dus moeilijk mensen te verzamelen ter verdediging van die regels. Mensen zullen heus niet de straat optrekken om een tekort van minder dan 3 procent te eisen.”

De begrotingsregels verdelen noord en zuid. Het is moeilijk voor te stellen hoe die verdeling kan worden overbrugd en hoe er dus hervormingen aan de eurozone kunnen gebeuren.

BUITER. “Het is niet noord versus zuid. Op vele vlakken zijn Spanje en Portugal vandaag onder te brengen in het conservatieve kamp, zelfs nu er linkse regeringen aan de macht zijn. Daarnaast zijn er eeuwige achterblijvers, vooral Italië.”

Maar zijn er hervormingen denkbaar zonder dat Europa door een crisis gaat?

BUITER. “Nee, een oplossing voor de problemen van bijvoorbeeld Italië komt er alleen door een crisis.”

Bij die volgende crisis zal het antwoord van de overheden moeten komen, want de Europese Centrale Bank zal wellicht geen ruimte hebben om de rente verlagen.

BUITER. “Nog niet zo lang geleden, voor de vertraging zich zo duidelijk begon af tekenen in Duitsland en Italië, dachten wij aan een eerste renteverhoging eind 2019. Die is nu van tafel. De eurozone begint steeds meer op Japan te lijken. Hogere rentes komen er mogelijk niet meer tijdens mijn leven. En ik plan nochtans voor altijd te leven. ( lacht)”

Zijn er andere opties? Aandelen kopen, zoals de Japanse centrale bank doet?

BUITER. “Activa opkopen helpt alleen als de markten in rep en roer staan zoals in 2008 en 2009. Dat heeft ons toen gered. Natuurlijk kan de ECB aandelen kopen. ( Ironisch) Op die manier kunnen we het socialisme door de achterdeur invoeren. Het zou wel interessant zijn te zien wat gebeurt als de overheid de grootste aandeelhouder wordt van een hele hoop bedrijven. Ik denk dat aandelen opkopen zou zijn als spugen tegen de wind.”

Wat moet de ECB dan doen? Gewoon toegeven: “Wij kunnen niets doen. Veel geluk.”

BUITER. “Ze moet toegeven dat ze zonder munitie zit. Buiten weer obligaties opkopen, wat weinig zin heeft in de huidige marktomstandigheden, kan ze weinig doen. Geld drukken om een tijdelijke budgettaire stimulus te financieren zou zin kunnen hebben. Ze kan cash afschaffen en negatieve rentes invoeren. Dat zou kunnen werken. Ik raad dat al jaren aan, maar het is even waarschijnlijk dat ik de nieuwe paus word.”

Voor de belegger betekent dat alles dat hij in 2019 zal moeten blijven leven met de ultralage rente?

BUITER. “De risicovrije rente is zo extreem laag dat spaarders wel moeten investeren in risico om enig rendement te halen. Met een risicovrije reële rente van 0 procent in Europa mag je al van geluk spreken.”