Vivaqua, de maatschappij die negentien Brusselse en vier Waals-Brabantse gemeenten van water voorziet, staat diep in het rood. Hoe kan een monopolist meer dan 1 miljard euro aan schulden opstapelen? Trends vroeg het aan Herman Matthijs, hoogleraar openbare financiën aan de Universiteit Gent.
De watermaatschappij Vivaqua heeft bijna vier keer zoveel schulden als de omzet die ze draait. Die schuldenlast bedroeg eind vorig jaar maar liefst 1,15 miljard euro, 122 miljoen euro hoger dan het jaar ervoor. De intercommunale verzuipt in een torenhoge kostenstructuur, klinkt het bij de meeste waarnemers. “De payroll is er groter dan bij andere watermaatschappijen”, liet Pascal Misselyn, coördinator van Brugel, de Brusselse regulator voor elektriciteit, gas en de waterprijs, optekenen door Bruzz.
Problematische pensioenkas
Maar, zoals vaak het geval bij bedrijven die zwarte sneeuw zien, speelt nog een hele rist andere factoren. Vivaqua voelde ook de gestegen prijzen voor energie en bouwmaterialen. En IT-problemen zorgden ervoor dat een heleboel huishoudens geen factuur ontvingen. Om haar rekeningen aan te vullen, moest de maatschappij lenen bij haar eigen pensioenfonds, dat in 2022 al 104 miljoen euro verlies had moeten incasseren.
HERMAN MATTHIJS. “Vivaqua heeft inderdaad een erg zorgelijke pensioenkas, waar de jongste jaren een zwaar verlies op is gemaakt. Daarnaast zegt het in zijn verslagen zelf dat een derde van de clientèle zijn waterfacturen niet kan betalen. Dat wordt op de een of andere manier bijgepast; het is me niet duidelijk of het Gewest dat doet, of het geld van de OCMW’s komt.”
Vanwaar dat grote aantal wanbetalers?
MATTHIJS. “Dat aantal is natuurlijk het gevolg van de al jaren zorgelijke situatie in Brussel. De welvaart in die stad is enorm gedaald. Je ziet dat ook aan de fiscale capaciteit van het Brussels Gewest, die het voorbije decennium flink afgenomen is. Daarentegen is de Brusselse bevolking exponentieel gestegen, tot meer dan 1,2 miljoen mensen. Het gaat om een sterk groeiende, maar heel arme bevolking. Dat heeft te maken met het feit dat ons land de voorbije tien à vijftien jaar een heel groot stuk armoede heeft geïmporteerd. Ons migratiemodel verschilt grondig van het Canadese of het Australische, waar migranten aan een aantal voorwaarden moeten voldoen, zoals geld hebben.”
“Tegelijk verhuist de Brusselse middenklassemens die wel wat geld heeft, naar de betere delen van de stad – Jette, Ganshoren en de Woluwes – ofwel naar Waals-Brabant en Vlaanderen. Dat is een groot probleem voor die Brusselse instellingen.”
‘De welvaart in Brussel is gedaald’
Herman Matthijs, professor overheidsfinanciën (UGent)
De vraag blijft: hoe groot kan zo’n schuldenberg nog worden? En: wie betaalt dat uiteindelijk?
MATTHIJS. “Vivaqua is historisch een intercommunale, maar door de staatshervorming zijn de gewesten verantwoordelijk voor het toezicht op intercommunales. Net zoals het toezicht op de gemeentes, zowel financieel als administratief, door het gewest gebeurt.”
Politieke wil?
Toen Alain Maron (Ecolo), minister voor Leefmilieu in de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, door een oppositielid om uitleg werd gevraagd, zei hij nochtans dat Vivaqua zijn bevoegdheid niet is.
MATTHIJS. “Dat begrijp ik niet goed. Datzelfde gewest heeft er nochtans geen problemen mee dat er vanuit de gewestelijke begroting direct of indirect geld wordt gegeven aan al diegenen die geen facturen kunnen betalen (Matthijs doelt op het sociale tarief dat Vivaqua hanteert, nvdr.). Het is het een of het ander hé.
“Maar ik denk dat het een hele verbetering zou zijn mocht men instellingen als intercommunales afschaffen, en die rechtstreeks onder het gewest plaatsen. Dat zou een meer logische structuur zijn.”
‘Als je ziet hoe goed links en uiterst links in Brussel en Wallonië scoren, denk ik niet dat er veel animo gaat zijn om iets structureels te doen aan die overheidsbedrijven’
Herman Matthijs (UGent)
Mag de Brusselse belastingbetaler op korte termijn nog op verandering hopen?
MATTHIJS. “We zitten in het jaar voor de verkiezingen. Er gaat structureel niks meer gebeuren. In het beste geval belandt dat dossier op de tafel van de regeringsonderhandelingen van volgende zomer. Veel zal natuurlijk ook afhangen van de uitslag van die verkiezingen. Of het allemaal wel politiek mogelijk is, is maar de vraag – zeker als je de jongste opiniepeilingen ziet. En als je ziet hoe goed links en uiterst links in Brussel en Wallonië scoren, denk ik niet dat er veel animo gaat zijn om iets structureels te doen aan die overheidsbedrijven.”
Zijn er eigenlijk in Vlaanderen gelijkaardige probleemgevallen onder de intercommunales?
MATTHIJS. “Er zullen ongetwijfeld in Vlaanderen ook gemeentes zijn waar wat mensen hun facturen niet kunnenbetalen. Maar mij is geen enkel geval bekend waar een op de drie zijn factuur niet kan betalen, zoals in Brussel. Dat is fenomenaal veel.”
