Schuldeisers Detroit azen op kunstcollectie

De Amerikaanse stad Detroit, die in juni 2013 het faillissement aanvroeg, stelt aan de rechter een herstructureringsplan voor dat onder meer de vrijwaring van de onschatbare kunstcollectie van de stad inhoudt. Maar schuldeisers willen dat de werken van Breugel, Rembrandt, Van Gogh, Picasso en Diego Rivera openbaar verkocht worden.

Het is maar een van de vele punten waarover rechter Steven Rhodes zich zal moeten buigen. Detroit heeft een 400 pagina’s tellend plan voorgelegd. De rechter zal alle betrokken partijen horen en zal ook oordelen of het plan, dat voorziet in 7 miljard dollar aan besparingen, en 1,4 miljard investeringen, volstaat om de stad levensvatbaar te maken. Detroit heeft een schuld van plusminus 19 miljard.

Op de eerste dag van het proces, dat zes weken zou duren, manifesteerden enkele tientallen gepensioneerden. Schuldeisers, begeleid door batterijen advocaten, spraken oorlogstaal, zodanig zelfs dat rechter Rhodes alle partijen aanmaande de volumeknop wat lager te draaien.

Het bankroet van Detroit is bij verre het grootste in zijn soort. Het kwam er omdat de stad zijn lopende rekeningen en zijn schuldeisers niet langer kon betalen. Door het faillissement aan te vragen wist de stad zich tijdelijk tegen die schuldeisers te beschermen.

Het herstructureringsplan is officieel nog niet bekendgemaakt, maar eensluidende lekken, wijzen aan dat werknemers van de stad en gepensioneerden er beter vanaf komen dan de schuldeisers. Gepensioneerden zouden 4 tot 5 procent inleveren op hun pensioen, en meer op hun ziekteverzekering, daar waar de schuldeisers dikwijls maar tien procent van hun geld zouden terugzien.

Vandaar de commotie rond de kunstschatten van het Detroit Institute of Arts. Die collectie, een van de beste in de VS, wordt in het plan gebruikt om de lege pensioenkassen weer van geld te voorzien. De operatie, die ‘the grand bargain’ werd genoemd (dat kan zowel ‘de grote overeenkomst’ als ‘het geweldig koopje’ betekenen), bestaat erin dat kunstminnaars en de staat Michigan de kunstwerken voor ruim 820 miljoen dollar overkopen van de stad en onderbrengen in een vennootschap, die de werken namens het Detroit Institute of Arts beheert. Zo’n vennootschap is nodig om de werken te kunnen beschermen tegen de schuldeisers van de stad. De 820 miljoen zou doorgesluisd worden naar de hulpbehoevende pensioenfondsen.

Voor de kunstliefhebbers zou er niets veranderen – de werken blijven gewoon hangen waar ze hangen.

De schuldeisers vinden het een onbillijke regeling – alles voor de pensioenfondsen en niets voor hen. Ze beweren dat de collectie bij verkoop méér zou opleveren dan 820 miljoen. Overigens: het is niet duidelijk of Detroit de werken wel mag verkopen. De stad heeft slechts 5 procent ervan zelf aangekocht, de andere werken waren schenkingen.

Het dispuut rond de kunstschatten is maar een van vele facetten aan dit geruchtmakend faillissement van een stad die liever beroemd is om zijn auto’s en zijn muzikanten.

Wat liep er fout?

Waarom ging het fout? Detroit verloor massaal bewoners. In 1950 was Detroit, toen nog het centrum van ‘s werelds auto-industrie, de vijfde stad van de VS, met 1,8 miljoen inwoners. Nu is dat teruggevallen tot een derde: 650.000.

Die terugloop is niet alleen het gevolg van de crisis in de automobielsector. Detroit heeft opeenvolgende financiële crisissen proberen aan te pakken door belastingen op te trekken, en daarbij ook woninglasten. Bewoners verhuisden naar goedkopere plaatsen in de buurt, dikwijls getransporteerd door auto’s die ze zelf hadden geassembleerd. Leegstand en verkrotting waren het resultaat. Tienduizenden woningen, honderden glorieuze panden, ooit opgetrokken door rijke bewoners, zijn vervallen en wachten op de slopershamer.

In tijden van hoogconjunctuur bleven besparingen uit. En in tijden van crisis en massale werkloosheid wierf de stad aan, ook al liep het inwonerstal terug. Zoals in vele steden werd de pensioenlast langzaamaan even hoog als of zelfs hoger dan de loonlast.

De stad werd gaandeweg inefficiënter. De belastingen werden dan wel verhoogd, maar er was geen systeem om ze te innen. In 2011 betaalde 47 procent van de huiseigenaars geen belastingen, gedeeltelijk omdat ze te arm waren om te betalen, maar vooral omdat de belastingdienst zodanig slecht georganiseerd was, dat ze vergat te innen.

De stad was corrupt. De vorige burgemeester zit sinds vorig jaar in de gevangenis. Hij werd veroordeeld voor afpersing en fraude allerhande. Als hij zijn straf volledig uitzit, komt hij in 2141 vrij.

Dertiende maand

Maar los van die corruptie waren er altijd deals gaande die, gekoppeld aan ondoorzichtige boekhouding, de putten vergrootten die er toch al waren. Als een investering van het pensioenfonds meer opleverde dan verwacht, kregen gepensioneerden een dertiende maand en een bonus uitgekeerd. Als de investering van het pensioenfonds minder opleverde dan verwacht, of verlieslatend bleek, bleef men toch gewoon uitkeren, en soms extra’s uitkeren. Op den duur werd die dertiende maand een feitelijke verworvenheid. Over een periode van 20 jaar, zo becijferde de Detroit Free Press, zijn er voor bijna 2 miljard dollar aan onaangekondigde en niet onderhandelde bonussen uitgekeerd, aan werknemers zowel als aan gepensioneerden. Politici die probeerden de situatie te veranderen, braken hun tanden op het verzet van werknemers/gepensioneerden en vakbonden, die de feitelijke leiding van de pensioenfondsen hadden.

Constructie

Tegen 2005 waren de pensioenfondsen uitgeput, en leek het erop dat de stad 2000 werknemers zou moeten ontslaan om pensioenen te kunnen blijven uitkeren. Dat was zonder toenmalig burgemeester Kwame Kilpatrick gerekend die onder gejuich van Wall Street een ingewikkelde reddingsoperatie op het getouw zette. Kilpatrick, de man die vorig jaar tot een zware gevangenisstraf werd veroordeeld voor afpersing etc., kreeg er zelfs een onderscheiding voor.

De stad schreef pensioenobligaties uit, waarbij de kopers gegarandeerd 6 procent interest zouden ontvangen. De obligaties dekten (tijdelijk) de tekorten, maar de interest, die in 2005 realistisch leek, werd het naarmate de jaren vorderden minder. En de constructie met obligaties, eerst zo toegejuicht, is nu verantwoordelijk voor een vijfde van de put van Detroit.

Wat nu?

In de vijftien maanden sinds het faillissement is aangevraagd, werd er koortsachtig met alle partijen onderhandeld. Ook over het voorstel dat aan rechter Rhodes wordt voorgelegd, is al met de betrokken partijen besproken.

Hoewel geen enkele partij zich al officieel heeft uitgesproken, wordt ervan uitgegaan dat werknemers en gepensioneerden van de stad het voorstel zullen aanvaarden, en dat schuldeisers zich met hand en tand zullen verzetten.

De zittingen duren ten laatste tot 17 oktober. Daarna zal rechter Rhodes oordelen.