Psycholoog Hein Zegers: ‘Geld maakt inderdaad gelukkig. Als je het aan anderen uitgeeft.’

Wat is welzijn? Die vraag probeert psycholoog en gelukstherapeut Hein Zegers te beantwoorden in een nieuw boek.

Hein Zegers is psycholoog en therapeut. Zijn vakgebied is de positieve psychologie, of de wetenschapstak die vragen onderzoekt als: wat maakt mensen gelukkig? Wat doet hen floreren? Waardoor springen ze ‘s ochtends goedgemutst het bed uit? Wat geeft het leven zin? Hij publiceerde er zopas een boek over.

Je zou denken dat iedereen gelukkig wil zijn. Maar streven naar geluk staat niet hoog aangeschreven. Enkele citaten van een populaire psychiater: “Omhels het verdriet”, “Ongeluk is scheppend”. Schrijvers en cineasten storten zich met graagte op het leed. Velen doen schamper over ‘de geluksindustrie’.

HEIN ZEGERS. “Ik neem aan dat je psychiater Dirk De Wachter bedoelt? Wel, hierover ben ik het gloeiend eens met Dirk. En ik ben blij dat je zegt ‘geluksindustrie’, want daar heb ik een hekel aan. Te veel geluksgoeroes beweren dat ze weten hoe je, dansend en springend, gelukkig moet worden. Maar gelukkig zijn is niet leven met de clownsneus op.

“Tegenwoordig zijn er bedrijven met chief happiness officers, die het welzijn van werknemers managen. Daar heb ik zo mijn bedenkingen bij. Daar zit het idee achter dat je gelukkig móét zijn. Wanneer iemand droevig is, heeft dat een functie: het signaleert dat er iets waardevols verloren is gegaan. Ongelukkig zijn is soms nodig voor ons welzijn.”

Uw boek somt enkele dingen op die ons geluk kunnen vergroten. Onder meer lichaamsbeweging. Is het zo simpel?

ZEGERS. “Welzijn en beweging gaan samen. Dat heb ik met tegenzin moeten erkennen, want ik ben sportief altijd een mossel geweest. Het hoeft geen sportbeoefening op niveau te zijn. Wandel, neem de trap in plaats van de lift, doe je inkopen te voet, fiets. Er is onderzoek waarbij mensen met een lichte depressie in de ene groep antidepressiva kregen, en in de andere een mild sportprogramma. Die laatste groep bleek na afloop even goed geholpen te zijn, en bij vervolgonderzoek zelfs nog iets beter. Versta me goed: antidepressiva doen hun werk. Maar de gunstige invloed van lichaamsbeweging is niet te onderschatten.

“Dus buig ik mijn hoofd voor de wetenschap. Ik doe nu elke morgen op mijn terras een tiental minuutjes onnozele gymnastiekoefeningen en ik begin veel frisser en opgewerkter aan mijn dag.”

Ook gemakkelijk: een dankbaarheidsdagboek bijhouden.

ZEGERS. “Daarin schrijf je regelmatig op waarvoor je dankbaar bent. Als je een fijn gesprek hebt gehad, als iemand attent is geweest… Met zo’n dagboek kijk je door een andere bril naar wat je omringt en wat je beleeft. ‘Dagboek’ is trouwens maar een manier van spreken, je kunt ook een weekritme aanhouden, als er maar regelmaat in zit. Je schakelt de gewoonteblik uit. We hebben de neiging alles vanzelfsprekend te gaan vinden. Toen jij je allereerste artikel gedrukt zag staan, ging er wellicht iets anders door je heen dan wanneer dit interview verschijnt in Trends.

“Maar het is niet voor iedereen makkelijk, hoor. Ik heb hier mensen gehad die totáál niet wisten wat ze konden opschrijven. Ik behoor tot de strekking die meent dat patiënten zelf weten wat het best bij hen past. Dus doe ik die suggestie wel, maar ik ga niets opdringen.”

U geeft ook een lijstje van dingen die níét gelukkig maken. Geld bijvoorbeeld.

ZEGERS. “Dat is een klassieker. Als ik voor een zaal spreek en ik wil dat iedereen wakker is, begin ik daarover. Twijfel er niet aan: voor mensen die in ellendige armoede leven, zorgt extra geld voor extra geluk. De kwestie is natuurlijk vanaf welk bedrag de gelukstoename afvlakt. Een recent onderzoek van de UGent beweert vanaf 4500 euro per maand, maar internationale cijfers verschillen. Als vuistregel kun je stellen: zodra je genoeg verdient om geen zorgen te hebben over onderdak, voedsel, gezondheidszorg, opvoeding en onderwijs, maakt meer geld nauwelijks nog gelukkiger.”

‘Volg je passie’ is volgens u evenmin een garantie op geluk.

ZEGERS. “Je hebt harmonieuze en obsessieve passies. In een harmonieuze passie kun je helemaal ondergedompeld raken. Je vergeet de tijd en je voelt je goed, maar ze zit andere bezigheden niet in de weg. Een obsessieve passie doet dat wel. Vergelijk het met alcohol drinken. Vanaf het ogenblik dat je niet meer zonder kunt, ben je niet meer vrij en belemmert ze je welzijn.”

In uw boek haalt u gokken aan als voorbeeld. Het is lastig iets te vinden dat minder voor de hand ligt. Eens proberen: topsport?

ZEGERS. “Ik mag geen namen noemen, maar in de stoel waar jij nu zit, zitten ook wel eens topsporters. Fanatiek aan topsport doen kan samengaan met ongelukkig zijn, ja.”

Bij het motto ‘optimisme is een morele plicht’ hebt u zo uw bedenkingen.

ZEGERS. “Het idee dat optimisme een plicht is, zorgt ervoor dat onze kabinetten vollopen. Er zijn al te optimistische geluksgoeroes die – en ik doe nu een zware uitspraak – doden op hun geweten hebben. Ze spiegelen voor dat je kunt bereiken wat je wilt en dat je kunt worden wie je wilt, als je maar hard genoeg je best doet. Hoe stigmatiserend is dat tegenover personen die daar niet in slagen? Dan lijkt het alsof het hun schuld is. Ik heb patiënten gehad die voorheen dat soort ideeën aanhingen, ze niet konden waarmaken en in een diepe depressie gleden, tot en met de gedachte aan zelfdoding.”

Met wie gaat u liefst op reis: met een optimist of een pessimist?

ZEGERS. “Als je samen bent met vrienden, is het fijn onder optimisten te zijn. Maar in sommige situaties is juist pessimisme een morele plicht. Een piloot die met de checklist rond zijn toestel loopt vóór de afreis, heeft de morele plicht consequent van het worstcasescenario uit te gaan. Zo zijn er nog beroepen die het best worden gedaan door geboren muggenzifters.”

Voor het geluksgevoel kijken we algauw naar binnen. We beschouwen gelukkig zijn als een stemming of een bewustzijnstoestand, niet als een sociaal gebeuren.

ZEGERS. “Ik zal je een anekdote vertellen. Tegelijk met mijn studie psychologie werkte ik in de luchtvaart als steward. Mijn masterproef draaide rond de vraag: wat maakt u gelukkig? Omdat ik in veel landen kwam, ging ik overal met die vraag de straat op. In Afrika en Azië kreeg ik vaak als antwoord: ‘Wat óns gelukkig maakt, is…’ Met mijn westerse blik had ik er niet aan gedacht dat die ‘u’ ook meervoud kon zijn. Dat wordt bevestigd door de wetenschap. Christopher Peterson, een van de grote namen van de positieve psychologie, zei me ooit dat zijn dertig jaren onderzoek waren samen te vatten in drie woorden: ‘ Other people matter.’ Dat staat nu op zijn grafsteen overigens. Geluk is iets wat je samen beleeft. Dat staat op nummer één.”

Een goede daad doen voor een ander is een manier om dat in praktijk te brengen.

ZEGERS. “Volgens onderzoek maakt het de ‘dader’ even gelukkig als de ontvanger. Een ander experiment toonde aan dat, als mensen een kleine geldsom kregen, ze gelukkiger waren als ze die aan anderen besteedden. Daaruit kun je concluderen dat geld inderdaad gelukkig maakt. Als je het aan anderen uitgeeft.”

Moet een goede daad belangeloos zijn? Verwacht je niet altijd iets terug, al is het sympathie of respect? Orgaandonatie is de enige uitzondering die ik kan bedenken.

ZEGERS. “In het onderzoek waarover ik het had, werd de goede daad beschreven alsof je er niets voor terug verwachtte. Aan de andere kant weten we dat, als mensen een ‘dank u’ krijgen, het nog beter werkt. Een orgaandonatie is anoniem, maar het feit dat je je daarvoor opgeeft, sterkt je zelfbeeld. Dat kun je een vorm van eigenbelang noemen.”

Laten we het eens over tragiek hebben. De filosoof Friedrich Nietzsche stelde een test voor onze levenshouding voor: als een demon u voorspelde dat u uw hele leven moest herbeleven “met elke pijn en elke lust, elk idee en elke zucht”, zou u dan “knarsetandend ter aarde storten” of volmondig “jazeker!” zeggen?

ZEGERS. “Er is een zegswijze: geef me de moed te accepteren wat ik niet kan veranderen, te veranderen wat ik kán veranderen, en de wijsheid om het verschil tussen de twee te zien. Dat is ook de kern van de acceptance-and-commitmenttherapie die tegenwoordig opgang maakt. ‘Acceptance’ staat voor het aanvaarden van negatieve gevoelens, ‘commitment’ voor handelen in lijn met je waarden. De kernvraag blijft natuurlijk wanneer je acceptatie stopt en je overgaat tot actie. Iemand die in een slechte relatie onder psychische terreur leeft, heeft geen baat bij het motto ‘aanvaard je lot’.”

Wil je gelukkig zijn, zoek het genot en mijd de pijn. Die stelregel heeft de elegantie van de duidelijkheid.

ZEGERS. “Ik maak een onderscheid tussen hedonistisch en eudaimonisch welzijn. Hedonistisch welzijn slaat op zintuiglijk genieten. Eudaimonisch welzijn is de ervaring een zinvol bestaan te leiden. In sommige kringen wordt meesmuilend gedaan over het zintuiglijke genieten. Dat is onterecht. Het is gewoon een gelukservaring van een andere orde.

“Een deel van de welzijnswetenschap ent zich op mindfulness. ‘Mindful’ wil zeggen: in het hier en nu zijn, gedachten en gevoelens observeren en laten passeren, in de geijkte uitdrukking, ‘zoals wolken aan de hemel’. Naar oorsprong is dat een boeddhistisch denkbeeld. Heel verdedigbaar, maar ik meen dat wij, Europeanen, daar iets aan kunnen toevoegen vanuit onze culturele gevoeligheid, namelijk het genieten. Genieten van de zon op je gelaat, genieten van lekker eten…”

Is constant genot nastreven niet net een kwaal van deze tijd? ‘I want it all, and I want it now’? Ik hoef u niet te vertellen wat de fear of missing out teweegbrengt.

ZEGERS. “Ik weet het, en mensen worden daar zó ongelukkig van. Mijn overtuiging is dat kiezen voor soberheid velen tevredener kan maken. Zo raken ze bevrijd van zooikoorts: te veel spullen en te veel bezigheden hebben. Het is de titel van mijn vorige boek, en een woord dat ik heb uitgevonden; het staat nu in Van Dale, daar ben ik best trots op. Voor Zooikoorts interviewde ik vijfhonderd mensen die bewust eenvoudiger gingen leven. Zij genieten nu meer van kleine dingen. Ik herinner me iemand die een drukke baan had ingeruild voor halftijds werken en nu deed waar haar hart echt naar uitging. Zij zei me: ‘Ik voel zo graag de textuur van een houten lepel.’ Prachtig, toch?

“Of neem de film Le fabuleux destin d’Amélie Poulain. Daarin zit een scène die Amélies kleine pleziertjes toont: met haar hand in een zak graan woelen, met een lepeltje door de bovenste laag van een crème brulée prikken… Zelf haal ik een ongelofelijk genoegen uit harmonica spelen in een lege kerk. Als ik de meevaller heb in een lege kerk te komen, kan ik daar niet aan weerstaan. Die sfeer, de akoestiek, vind ik zalig.”

Ik heb nog een vraag ter afronding. Fysieke veiligheid is een factor waar je geen grip op hebt. Maar ik kan me nauwelijks geluk voorstellen zónder.

ZEGERS. “Dat heb ik ook ondervonden bij mijn onderzoek. Toen ik nog internationale vluchten deed, deden we ook Venezuela aan, waar het toen al heel slecht ging. Op het vliegtuig hielden we zelfs het wc-papier achter slot en grendel, anders verdween het. Van de luchthaven werden we in een geblindeerd busje naar het hotel gebracht, en daar mochten we niet buiten. Ik kon dus de straat niet op om mensen te ondervragen. Dus vroeg ik het maar aan onze chauffeur: ‘Wat maakt u gelukkig?’ Hij antwoordde: ‘Als ik vanavond bij mijn gezin thuiskom, en we leven allemaal nog.'”