Professor Niko Verhoest (Bos- en Waterbeheer UGent): ‘Een superramp is moeilijk te vermijden, maar wel te beperken’

Een uitzonderlijke waterramp is moeilijk te vermijden. De hoge kostprijs kan economisch onverantwoord zijn. De beperking van de schade, ook via de ruimtelijke ordening, is dikwijls een betere optie, stelt professor hydrologie Niko Verhoest (UGent).

Hadden we de overstromingen van vorige week kunnen vermijden?

NIKO VERHOEST. “Dat is een moeilijke vraag, want de omvang van de ramp was zeer uitzonderlijk. Elke catastrofe volledig uitsluiten door ingrijpende infrastructuurwerken heeft een economische kostprijs. Stel dat een ramp voor potentieel 1 miljoen euro schade toebrengt en de kans bestaat dat ze zich één keer in honderd jaar zal voordoen. Een jaarlijkse uitgave van 10.000 euro kan dan economisch verantwoord zijn om die ramp onmogelijk te maken. Die redenering is uiteraard zeer delicaat, omdat er bij een ramp ook sprake is van menselijk lijden, dat moeilijk in kaart is te brengen. Welke maatregelen neem je echter tegen een ramp die zich één keer in 1000 jaar zal voordoen? Dat is zo uitzonderlijk, dat men zich de vraag moet stellen of ze wel vermeden moet worden door enorme dure infrastructuurwerken.

“De overheid kan eventueel betere voorbereidingen treffen en in procedures voorzien om de schade van zo’n uitzonderlijke ramp te beperken, in plaats van die te vermijden. Er zijn maatregelen om het water beter vast te houden. Meer groene ruimte in woongebieden zorgt ervoor dat de bodem minder snel verzadigt bij hevige regenval. Waterbekkens kunnen de schade stroomafwaarts beperken. Om te vermijden dat de rivieren overstromen, kunnen overstromingsgebieden soelaas bieden.

“De juiste informatie over de duur en de hevigheid van de regen is cruciaal. Een stuwdam kan – hoewel dat niet de bedoeling is – vóór de hevige regenbuien gecontroleerd leeglopen, om die weer op te vullen en de grootste piekdebieten af te toppen. Als je te vroeg begint te vullen, dan vermijd je de overstromingen voor een tijdje, maar als het bekken achter de stuwdam is gevuld, kan die niets extra meer bergen. Alles hangt af van een slimme sturing, die rekening houdt met het hydrologisch gedrag van het stroomgebied en van accurate neerslagvoorspellingen die toelaten het piekdebiet correct te kunnen voorspellen. Beide bevatten onzekerheden, waardoor een correcte timing voor het starten met vullen van het bekken achter de stuwdam niet vanzelfsprekend is. Of er bij het inzetten van de stuwdammen tijdens de voorbije stormen menselijke fouten zijn gemaakt, is momenteel giswerk.”

Heel wat woon- en industriegebieden zijn aan het water gelegen. Is dat wel verantwoord?

VERHOEST. “Dit is zo historisch gegroeid. Waterwegen zijn nu eenmaal natuurlijk aan- en afvoerroutes. Goederen worden aan- en afgevoerd via het water. Langs het water wordt geproduceerd en wonen de consumenten van die goederen. Het heeft weinig zin om die economische logica terug te draaien omdat zo’n uitzonderlijke ramp mogelijk is. Je kan die steden en industrie aan het water moeilijk verhuizen.

“Wel kan zo gebouwd worden dat de schade beperkt wordt bij toekomstige rampen. Ontwerp bijvoorbeeld op het gelijkvloers van industriegebouwen magazijnen met boven kantoren, die eventueel als toevlucht kunnen dienen. Dan leidt een waterramp enkel tot tijdelijke materiële schade. Een andere optie is de constructie van woningen en andere gebouwen langs rivieren op stevige palen.

“Resistentie creëren tegen water zonder dat dit moet leiden tot enorme kosten is mogelijk, maar het blijft een moeilijke oefening. Als er ergens gebouwd is, is afbreken meestal geen optie.”

Moet het ruimtelijke-ordeningsbeleid het waterbeheer dus ondersteunen?

VERHOEST. “Dat beleid kan de gevolgen van een natuurramp beperken zonder dat hele gebieden moeten worden opgegeven. Creëer bijvoorbeeld overstromingsbekkens in natuurgebieden of laat toe dat er aan landbouw wordt gedaan. Uiteraard zijn er dan duidelijke afspraken nodig tussen de gebruiker en de beheerder. Stel dat een landbouwperceel één keer in vijf jaar zal overstromen uit veiligheidsoverwegingen. Eventueel kan de overheid de boeren dan vergoeden voor de schade. Dat is dikwijls veel goedkoper dan dure infrastructuur aan te leggen.

“Ook de Antwerpse haven wordt al beschermd door overstromingsgebieden langs de Schelde. Die waterbekkens moeten goed afgebakend worden, want als ze te groot zijn worden de kosten onverantwoord.

“Het is dus wel degelijk mogelijk om de schade van een ramp te beperken. Woonwijken zullen bijvoorbeeld niet of anders gebouwd worden, met minder verharde ruimte. In de praktijk wordt er echter nog altijd te veel gebouwd in gevoelige gebieden.”