Professor economie Barry Eichengreen: ‘Er is een alternatief voor de dollar nodig’

Om het financieel systeem minder kwetsbaar te maken, is er een alternatief voor de dollar nodig, zegt Barry Eichengreen, professor aan University of California, Berkeley. ‘Europa heeft goede redenen om te twijfelen of ze al hun zaken in dollar moeten doen als Trump die afhankelijkheid kan uitbuiten.’

De financiële geschiedenis van de jongste decennia leest als een serie almaar erger wordende crisissen. Sommige economen leiden daaruit af dat de volgende schok nog harder zal toeslaan dan de crisis van 2008. Volgens de bekende Amerikaanse econoom Barry Eichengreen, een specialist in het monetair en financieel systeem, klopt het dat crashes elkaar steeds sneller opvolgen. “Sinds de jaren zeventig is in heel wat landen de financiële regulering teruggeschroefd en is de omvang van de markten sterk toegenomen. Daardoor is er meer ruimte voor onverwachte en grotere schommelingen.”

Was de crash in 2008 een uitzondering in de lange economisch geschiedenis of is een herhaling op korte termijn niet ondenkbaar?

BARRY EICHENGREEN. “2008 wordt terecht gezien als de ergste financiële crisis sinds de jaren dertig. Zal de volgende net zo erg zijn, of zelfs erger? De voortdurende groei van financiële markten maakt dat meer fout kan lopen en dat het ernstig mis kan gaan. Ik denk dat we geen tachtig jaar zullen moeten wachten op de volgende grote crisis.

“Waarom? We vergeten de lessen sneller dan de vorige keer. Door een depressie te voorkomen, hebben we ditmaal het ergste vermeden. Maar dat laat de markten en overheden nu toe te zeggen: zo erg was het nu ook weer niet. De precieze omvang en de startdatum van de volgende crisis voorspellen, is onbegonnen werk. Maar er zijn redenen om te vrezen dat de volgende keer nog erger zal zijn, en dat de volgende keer misschien veeleer vroeger dan later komt.”

Er zijn de voorbije jaren veel maatregelen genomen om een volgende crisis beter te managen. Zullen die volstaan?

EICHENGREEN. “Europa is beter gepositioneerd dan de Verenigde Staten, omdat er minder bereidheid is hervormingen terug te draaien of regels weer af te zwakken. Maar ik denk niet dat het systeem veilig is, want dat hervormingsproces is nog niet afgewerkt. Het systeem zal overigens nooit perfect veilig zijn.”

Wat ontbreekt in de internationale architectuur om het financieel systeem minder kwetsbaar te maken?

EICHENGREEN. “Ten eerste hebben we een sterker Internationaal Monetair Fonds nodig. Een IMF dat als legitiem wordt beschouwd door al zijn leden, omdat iedereen zijn stem voldoende kan laten horen. En een IMF dat voldoende middelen heeft.

“Ten tweede moet er een alternatief zijn voor de dollar. Europese overheden en banken hebben goede redenen om te twijfelen of het wel in hun belang is al hun grensoverschrijdende zaken in dollar te doen als Donald Trump die afhankelijkheid kan uitbuiten en de VS een onbetrouwbare partner blijken te zijn. De verdere ontwikkeling en versterking van de euro zou een stap vooruit zijn in de richting van een meer stabiel en beter gediversifieerd internationaal systeem.”

Misschien is het Witte Huis onder Trump onbetrouwbaar, maar in Europa staat bij elke politieke crisis meteen de toekomst van de euro ter discussie.

EICHENGREEN. “Om een alternatief te worden voor de dollar, moeten die existentiële twijfels inderdaad voor eens en voor altijd verdwijnen. Nu zijn ze weer terug door de onzekerheid rond Italië. Daarom gelooft Trump – niet zonder reden – dat hij de afhankelijkheid van de dollar als argument kan gebruiken.”

Misschien kan de Chinese yuan een alternatief vormen?

EICHENGREEN. “Maar 1 procent van de grensoverschrijdende betalingen gebeurt in yuan. Misschien kan die munt ooit een serieus alternatief worden, maar de achterstand van China op dat gebied is nog ontzettend groot.”

De voornaamste reden waarom een nieuwe Grote Depressie na 2008 is vermeden, was de internationale coördinatie van het beleid. Wordt het belang van die samenwerking onderschat?

EICHENGREEN. “Ik denk het niet, maar ik betwijfel wel of we bij een volgende crisis opnieuw zo’n samenwerking zullen zien. In de VS hebben we nu machthebbers die tegen multilateralisme zijn en die internationale economie zien als een nulsomspel, waarbij winst voor de ene verlies voor de andere betekent. Dat geeft niet veel perspectief op samenwerking.”

De omstandigheden zullen Washington en Brussel of Peking wel dwingen samen te werken, toch?

EICHENGREEN. “Rationele politici zouden erkennen dat internationale samenwerking de beste optie is. Helaas zijn beleidsmakers niet altijd rationeel. Als een politicus op een crisis reageert door zich kwaad te maken en de schuld bij het buitenland te leggen, zoals de huidige Amerikaanse president weleens zou kunnen doen, plaveit dat niet bepaald de weg naar samenwerking.”

Het zal dus opnieuw aan de centrale banken zijn om het boeltje overeind te houden, maar wat kunnen die nog doen?

EICHENGREEN. “Ze kunnen weer onconventionele maatregelen nemen. Maar er is nu al ongerustheid over de omvang van hun balansen. Die zouden dan nog groter worden.”

Normale rentes lijken sowieso nog niet voor morgen. Kunnen we samenvattend zeggen dat de rente niet omhoog kan omdat de economie dat niet aankan?

EICHENGREEN. “Dat is nog een erfenis van de financiële crisis. Zo’n crisis komt met kosten die zich maar over een lange periode laten voelen. De vraag is hoe bedrijven met veel schulden winstgevend kunnen blijven als de rente stijgt. Hetzelfde met de staatsschulden in Europa. Die zien er nu beheersbaar uit, maar dat zal veel minder het geval zijn wanneer de rentes hoger zijn.

“Het was beter geweest als tijdens de crisis meer schuldherschikkingen waren doorgevoerd, bijvoorbeeld in Griekenland, maar ook in andere landen. Nu de crisis verder achter ons ligt, is het moeilijker dat nog te doen. Dus moeten we leren leven met die schulden.”

In het verleden zijn er vaak schuldherschikkingen doorgevoerd. Waarom was dat nu onbespreekbaar?

EICHENGREEN. “Vooral door de morele boventoon in alle discussies: “Jij hebt het geleend, dus moet je terugbetalen.” Het werd een discussie over moraliteit en principes in plaats van over een gezond economisch beleid. Op korte termijn was er natuurlijk de vraag wat zou gebeuren met de Duitse en de Franse banken die al dat geld geleend hadden aan Zuid-Europa.”

Is dat niet de belangrijkste voorwaarde voor een stabieler financieel systeem: minder schulden?

EICHENGREEN. “Minder schulden en ook minder leverage, dat zou ongetwijfeld helpen. Net als hogere kapitaaleisen voor de banken en sterkere corporate-governanceregels die bij bedrijven voor een beter evenwicht tussen schulden en kapitaal zorgen. Zo zullen die minder in de verleiding komen schulden aan te gaan in de plaats van aandelen uit te geven uit vrees dat anders het belang van de bestaande aandeelhouders verwatert. Voorts zijn er in sommige landen ook strengere regels voor hypotheken nodig. Dat zou allemaal wenselijk zijn. De makkelijkste weg is echter de economie te doen groeien, zodat de schulden in verhouding tot de economie dalen. Alleen is dat makkelijker gezegd dan gedaan.”