‘Productiviteit, wat een taboe’

‘Wie enthousiast een sector steunt die in de problemen zit, haalt beter niet alleen gratis geld boven, maar vooral ook de eis tot productiviteit.’ Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Economen zijn het over bitter weinig eens. Maar wens je economische groei, zeker van het duurzame soort, dan zul je vooral productiever moeten werken. Dat heet dan ‘slimme’ economie, met minder verspilling van middelen en nog meer leuke resultaten. De notie productiviteit roept een beeld op van staalbedrijven, petrochemie en het aantal polissen per werknemer in een verzekeringsmaatschappij. Maar dat is een vreselijk verouderde visie.

De coronacrisis heeft ons ongetwijfeld geleerd dat ook ziekenhuizen, scholen, evenementen en zelfs toneelvoorstellingen volwaardig tot de economie behoren. Het neokapitalisme én het marxisme delen het misverstand dat alleen fabrieken economische meerwaarde bieden, en dat de andere sectoren daarop parasiteren. Producenten van snoepjes of carnavalsmaskers lijken mij nochtans minder welvaart te creëren dan bijvoorbeeld een brandwondencentrum.

Wie a zegt, denkt best al even na over b. Wie enthousiast een sector steunt die in de problemen zit, haalt beter niet alleen gratis geld boven, maar vooral ook de eis tot productiviteit. En dan wordt het stil. Veel sectoren die zo gul gesteund zijn, en die we als ‘essentieel’ hebben leren kennen, inclusief de horeca, vinden productiviteit een vies woord. Een verlaagde btw en gulle steunmaatregelen zijn leuk voor de horeca, maar daar redt je zo’n sector op termijn niet mee. Mag de overheid dan niet wat aandringen op blijvende productiviteitsverhogingen?

En dan nu de echte taboes. Ik heb de minister van Volksgezondheid herhaaldelijk horen beloven dat er meer psychologen zullen komen. Honderden zelfs. Ik heb niets gehoord over de productiviteit van die dames en heren. Misschien is het tijd om protocollen te ontwerpen? Wat wensen wij als gemeenschap van die hulpverleners? Groepstherapie, kijk naar het grote succes van AA-behandeling, of een vorm van individuele psychotherapie, zoals een tien jaar durende psychoanalyse, waar de effectiviteit van de sofa nog altijd in troebele waters zwemt. Zal een klein deel van de extra middelen worden ingezet om enkele mythes uit de burn-outbehandeling (bijvoorbeeld het verschil met depressie) uit de weg te ruimen en op te schuiven naar evidence based behandelen, of mogen de charlatans verder hun kunstjes vertonen?

Voor de rust- en verzorgingstehuizen wordt gedacht aan zorgrobots. Ja, technologie en productiviteit gaan hand in hand. Misschien kan op die manier meer tijd worden vrijgemaakt voor echt menselijk contact door hoogopgeleide, empathische verpleegkundigen. Kent de sector echt zijn momenten van de waarheid, en is ze daarop georganiseerd? De studies liggen waarschijnlijk ergens in een diepe schuif te verkommeren.

Over de productiviteit van ons onderwijs durf ik me nauwelijks uit te spreken. Men geraakt het zelfs niet eens over de verwachte resultaten, ‘eindtermen’ genoemd. Maar toen mijn kleinzoon voor het eerst weer een volle dag naar school mocht, om er dan vijf zware toetsen te krijgen, dacht ik toch: “Dat systeem kan misschien wat effectiever.” Is dat de beste manier om de schaarse middelen, zoals contacturen, in te zetten? Vergeet niet: productiviteit heeft te maken met het inzetten van middelen en het bereiken van resultaten (bij mijn kleinzoon zelfs negatieve: demotivatie).

‘Zingeving’, ‘verbondenheid’ en ‘authenticiteit’ klinken stukken beter, maar als je enkele vooroordelen wilt opruimen, dan zijn dat gewoon warmere woorden om aan te geven: doe in godsnaam iets aan de productiviteit in die essentiële, volwaardig economische sectoren.