‘Prijsplafonds kunnen situatie op energiemarkten nog erger maken’

‘Voorstellen om de torenhoge gas- en elektriciteitsprijzen te bevriezen zijn heel begrijpelijk, nu energie onbetaalbaar wordt voor Jan Modaal en de industrie spontaan het licht uitdoet. Maar zulke goedbedoelde ingrepen kunnen de situatie nog erger maken.’ Dat zegt Daan Killemaes, hoofdeconoom van Trends.

Het fundamentele probleem op de Europese energiemarkt is een dreigend tekort aan aardgas door het opdrogen van de Russische import en het dreigende tekort aan elektriciteit, vooral door de problemen van de Franse kerncentrales. Schaarste is de hete aardappel, en schaarste los je niet op door de markt lam te leggen. Meer nog: die aanpak kan leiden tot nog grotere tekorten. Op korte termijn is het enige alternatief als een gek minder energie te verbruiken. Leg de stapel wintertruien maar klaar.

Maar kunnen we niet op onze blote knieën smeken voor lagere prijzen bij onze belangrijkste aardgasleveranciers – Rusland uitgezonderd uiteraard? Kunnen Noorwegen, Qatar, Algerije of de Verenigde Staten ons wat respijt geven, want het is toch ook niet in hun belang dat Europa een energie-infarct krijgt? Op het niveau van de Europese Unie beschikken we toch over onderhandelingsmacht, niet? Toch zal ook Europa het lastig hebben om lagere prijzen te verkrijgen. Op de krappe aardgasmarkten zijn de verkopers de baas. Zowat alle leveranciers produceren al aan hun maximumcapaciteit.

Op korte termijn kon het verlies aan Russisch aardgas vooral worden opgevangen door extra scheepsladingen vloeibaar aardgas in te voeren (lng), maar ook op die markt is de stijgende vraag op een beperkt aanbod gebotst. Als Europa niet langer wil bieden op de lng-cargo’s, dan varen ze naar Azië. Die beperkte lng-capaciteit houdt ook het enorme prijsverschil tussen de Verenigde Staten en Europa in stand. Handelaren kunnen de deal van hun leven maken als ze aardgas kopen in de Verenigde Staten om het nog negen keer duurder in Europa te verkopen, maar er zijn in de Verenigde Staten simpelweg geen fabrieken meer beschikbaar om meer aardgas vloeibaar te maken. Het Amerikaanse schaliegas kan ons niet redden, tenzij Europa een prijskorting krijgt, als steun voor de oorlog in Oekraïne, die Europa het meeste kost, maar Verenigde Staten strategisch goed uitkomt omdat hij Rusland verzwakt.

Ook met Noorwegen, Algerije of Qatar zijn misschien deals te maken, maar voor wat, hoort wat. In ruil voor lagere prijzen voor de Europese Unie hier en nu, kunnen die leveranciers een engagement op lange termijn vragen. Maar is Europa bereid contracten met een looptijd van bijvoorbeeld twintig jaar af te sluiten voor de aankoop van fossiele brandstoffen? Dat zou haaks staan op de klimaatambitie van de Europese Unie. Je kunt die producenten ook beloven dat je op termijn een pak hernieuwbare energie, zoals groene waterstof, van hen zal afnemen, maar veel indruk zal dat niet maken. Heel lastige keuzes dringen zich op. Als het een economische oorlog voert tegen Rusland én tegelijk de klimaatambitie verdedigt, lijkt Europa veroordeeld tot schaarste, recessie en politieke onrust. Wat zal het eerst begeven?

Beleidsmakers willen niet alleen inbreken op de aardgasmarkt, ze willen ook de hoge elektriciteitsprijzen tackelen door de marktwerking aan banden te leggen. Politici willen graag de link verbreken tussen de hoge aardgasprijzen en de hoge elektriciteitsprijzen, maar zonder die link kunnen de aardgasgestookte centrales niet rendabel draaien. Als je die marktwerking aan banden legt, dreigt dus nog meer schaarste. Een alternatief marktdesign – denk aan een gereguleerd tarief op basis van de gemiddelde kostprijs – vraagt tijd om uit te werken en bewees in het verleden ook niet alleenzaligmakend te zijn.

Nog een idee is de energiebedrijven die in deze omstandigheden grof geld verdienen een extra belasting op overmatige winsten op te leggen. Maar ook dat is niet vanzelfsprekend. Definieer overwinst en bepaal wie daaronder valt en wie niet, zonder te discrimineren. Veel succes. En met een extra belasting dreigt de overheid een kaartenhuis van afspraken met Engie Electrabel onderuit te halen, op een ogenblik dat onderhandeld wordt over de uitbatingsverlening van twee en misschien meer kerncentrales. Het is begrijpelijk dat de politiek greep probeert te krijgen op de energieprijzen, maar het risico dat ze zich gedragen als olifanten in een porseleinwinkel is groot.