‘Poetin financieren is geen kerntaak van de overheid’

Een btw-verlaging op aardgas komt niet in de juiste zakken terecht, zegt Trends-hoofdeconoom Daan Killemaes.

De reactie is even pavloviaans als Belgisch: als ergens een wiel van de wagen loopt, kijkt iedereen naar de overheid voor oplossingen en compensaties. In het energiedossier is het niet anders. Nu een liter diesel meer dan 2 euro kost, gezinnen zich rot schrikken van hun aardgasafrekening en ook de elektriciteit peperduur is, staat de federale regering onder zware druk om een deel van de factuur over te nemen, via een verlaging van de accijnzen op brandstoffen of een btw-verlaging op elektriciteit en gas. Die smeekbede aan het adres van de overheid is begrijpelijk, maar een regering met een beetje haar op de tanden houdt deze boot af, om verschillende redenen.

Zo komt een btw-verlaging op aardgas niet in de juiste zakken terecht. Het is logisch te veronderstellen dat de gezinnen beter worden van een lager btw-tarief, maar in de praktijk vloeit dat voordeel grotendeels naar de verkopers van aardgas, die in de huidige krappe marktomstandigheden de subsidie aan de gezinnen vlot kunnen opeten door hun prijzen en marges te verhogen. Onderzoek toont aan dat liefst 80 procent van een btw-verlaging op aardgas gaat naar de aardgasproducenten, in dit geval dus ook Rusland, zegt professor economie Gert Peersman van de UGent. Je kunt het financieren van oorlogszuchtige regimes bezwaarlijk een kerntaak van de overheid noemen.

Op termijn loont het daarom meer het prijssignaal het zware werk te laten doen. Hoge energieprijzen moedigen de gezinnen aan te investeren in zonnepanelen, warmtepompen of isolatie. De overheid kan daar, volledig gratis, de hoogste bijdrage leveren met een stabiel wetgevend kader, in de plaats van in het wilde weg maatregelen te nemen die vervolgens om de haverklap veranderen. Laat hogere prijzen dus wegen op het energieverbruik. Dat is goed voor het milieu en slecht voor Poetin.

Je kunt het prijssignaal zijn gang laten gaan. Het inkomen van zowat iedereen is toch grotendeels beschermd tegen de hogere energieprijzen, leert vers studiewerk van de KU Leuven. De lagere inkomens kunnen een beroep doen op een uitgebreid sociaal tarief. Daar gaat het prijssignaal verloren, maar de meest kwetsbaren kun je moeilijk letterlijk en figuurlijk in de kou laten staan. De belangrijke nevenschade is dat het minder lonend wordt werk te zoeken of promotie te aanvaarden, als je daardoor het sociaal tarief verliest. Het is voor een hogere werkgelegenheidsgraad nochtans van essentieel belang dat werken voldoende financieel beloond wordt.

De midden- en de hogere inkomens worden beschermd door de automatische indexatie van de lonen en uitkeringen. Er zit zelfs winst in voor de gezinnen die de hogere prijzen enkel lezen in de pers, omdat ze nog over een vast energiecontract beschikken. Dat is natuurlijk een tijdelijk fenomeen, want die contracten doven langzaam uit. Vroeg of laat wordt iedereen met de hogere prijzen geconfronteerd, wat dankzij de indexering van de lonen voor de meeste gezinnen verteerbaar is.

Daar eindigt het verhaal niet. Door de indexering van de lonen schuift de energiefactuur door naar de bedrijven. Dat zet hun concurrentiekracht onder druk, vooral omdat de inflatie en de lonen in België traditioneel sneller stijgen dan in de buurlanden bij een energieschok. De lonen zullen ook in de buurlanden stijgen, maar met vertraging en misschien minder hard. De gezinnen betalen dat verlies aan concurrentiekracht van hun werkgevers impliciet met een grotere kans op werkloosheid, als het bedrijf moet besparen of failliet gaat. Vanuit dat perspectief kan een btw-verlaging wel nuttig zijn, want de lagere btw vertaalt zich via de index in een tragere stijging van de lonen. Een lagere btw is dus een inkomenstransfer van de overheid naar de bedrijven, voor zover dat voordeel dus niet naar de energieleveranciers vloeit.

Een laatste reden om omzichtig te zijn met compensaties is de wankele toestand van de overheidsfinanciën. Het begrotingstekort en de schuld zijn te hoog om de energiefactuur op te rapen. Vergeet de fabel dat de overheid verdient aan hogere energieprijzen. De energieschok betekent een aanslag op de economische groei, en dus ook op de belastinginkomsten. Bij een recessie dreigt het tekort te ontsporen. In dit dossier kan de regering beter op de handen gaan zitten en het prijssignaal het werk laten doen.