‘Ook goedaardige en bekwame leiders zoals Merkel hebben een houdbaarheidsdatum’

Angela Merkel mag niet in de val trappen van haar grote voorgangers Konrad Adenauer en Helmut Kohl. Dat zeg Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

Wie van politiek drama houdt, moet vandaag richting Duitsland kijken. De SPD is in een existentiële crisis verzeild geraakt, die zich kristalliseert rond de vraag of ze weer in een grote coalitie met de CDU/CSU stapt of voor de oppositie kiest. Die discussie over de zogenoemde Große Koalition (GroKo) heeft een hoge symbolische en historische connotatie.

Nadat Christian Lindner, de jonge flamboyante voorzitter van de liberale FDP, vond dat het beter was ‘niet te regeren dan slecht te regeren’ en vervolgens de stekker uit de onderhandelingen voor de Jamaica-coalitie trok, werd Martin Schulz, de voorzitter van de SPD en de verliezende kanselierskandidaat, verplicht een bocht van 180 graden te maken en terug te komen op zijn voornemen om met de SPD de oppositie in te trekken.

De Jonge Socialisten – onder leiding van hun retorisch oersterke voorzitter Kevin Kühnert, 28 jaar en een nieuwe ster aan het Duitse politieke firmament – gingen in het verzet. De opstand van de dwergen, zoals de CSU de Jusos smalend noemt, werd ternauwernood verijdeld door een nipte overwinning op het SPD-congres dat de toelating moest geven om de coalitieonderhandelingen op te starten.

Dat felle debat in de SPD legt een aantal steeds wederkerende breuklijnen bloot. Stabiliteit, continuïteit en voorspelbaarheid zijn de keurmerken van de naoorlogse Duitse politiek. Avontuurlijke constructies zoals een minderheidsregering zijn uit den boze.

Om de SPD weer aan de onderhandelingstafel te krijgen, appelleerde de Duitse president Frank-Walter Steinmeier aan de staatsraison en de historische missie van de SPD: “Eerst het land, dan de partij.”

Daarmee was een hartig woord gesproken tussen kameraden. De grote voormannen van de naoorlogse SPD – Herbert Wehner, Willy Brandt en Helmut Schmidt – zouden zich omdraaien in hun graf als de SPD een kans zou laten voorbijgaan garant te staan voor de stabiliteit van de Duitse democratie.

Toen na de abdicatie van keizer Wilhelm II in 1918 Duitsland in een burgeroorlog terechtkwam en zelfs even dreigde ten prooi te vallen aan het communisme, heeft de SPD Duitsland voor de chaos behoed en het land naar de democratie geleid. Friedrich Ebert, de toenmalige voorzitter van de SPD, werd de eerste rijkspresident van de nieuwe Weimarrepubliek.

Na de oorlog werd die lijn voortgezet. De SPD is de partij die de kleine man beschermt, gecombineerd met “der Wille zur Macht”. Het duurde wel tot 1969 vooraleer de eerste socialistische bondskanselier, Willy Brandt, aan de macht kwam.

Die machtsovername kwam er na het einde van de eerste Große Koalition (1966-1969). Die eerste GroKo werd als antidemocratisch ervaren, omdat er slechts één partij in de oppositie zat, die amper 10 procent in het parlement vertegenwoordigde. Als tegenreactie ontstond een nieuwe beweging, de Außerparlamentarische Opposition (APO).

Studenten en intellectuelen gingen in het verzet tegen het establishment. In de marge van die beweging ontstond het Duitse terrorisme, dat tot in de vroege jaren negentig actief bleef.

Sindsdien is de GroKo-formule nooit populair geweest in de Duitse politiek. De vrees is gebleven dat een GroKo leidt tot radicalisering in de rand. Het duurde dan ook 36 jaar voordat er in 2005 een nieuwe GroKo tot stand kwam en het tijdperk van Angela Merkel begon.

In 2013 volgde dan de derde GroKo die heeft geleid tot de politieke impasse van vandaag en tot het feit dat voor het eerst sinds het ontstaan van de Bondsrepubliek een extreemrechtse partij in de Bundestag zetelt.

Nog eens een nieuwe GroKo in het zadel helpen om uit die impasse te geraken, is niet zonder gevaar. Een groot deel van de Duitse bevolking verlangt naar een Aufbruch, een nieuwe omwenteling en een frisse wind. Het politieke personeel in Duitsland is aan verjonging toe. Angela Merkel mag niet in de val trappen van haar grote voorgangers Konrad Adenauer en Helmut Kohl: ook goedaardige en bekwame leiders hebben een houdbaarheidsdatum.