‘Oekraïne is volwassen geworden’

De transparantie en de verdere democratisering van Oekraïne zal zich eerder voltrekken door een betere effectiviteit op de werkvloer dan door de enkele associatieparagrafen over respect voor mensenrechten, rechtsstaat en democratie. Dat zegt Luc Pysson, voorzitter van de Belgian-Ukrainian Chamber of Commerce.

Natuurlijk werd Oekraïne misbruikt in het Nederlandse referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. Natuurlijk was er allerhande onduidelijkheid. Natuurlijk werd het op de snelle sociale media een spelletjes ‘Europa liken of bashen‘. Natuurlijk was het referendum met dat complexe onderwerp een voorwendsel voor de meest gemengde en tegensprekende burgerinspraak. De initiatiefnemers gaven het toe: “Oekraïne kan ons niets schelen”. Maar nog nooit is zo veel over Oekraïne met woord en wederwoord op een rijtje gezet in West-Europa. Niemand in Nederland kan nu nog zeggen dat hij niet weet dat Oekraïne in Europa ligt. De feitelijke argumenten blijven gelden voor een debat dat nog zal voortduren: geen zaken doen met een corrupt land, corruptie kan geïmporteerd worden in eigen land, alleen Oekraïense oligarchen en multinationals hebben er iets aan, Rusland is kwaad en bedreigt daardoor onze veiligheid en, vooral, Oekraïne mag niet toetreden tot de Europese Unie.

De Oekraïners hebben het recht te bepalen met wie ze in zee gaan. Oekraïne is niet meer het land van de Sovjet-Unie, maar is na vijventwintig jaar onafhankelijkheid volwassen geworden en heeft door haar Maidans (protesten in Oekraïne die in 2013 ontstonden tegen de regering van president Viktor Janoekovitsj) aangetoond dat ze alle recht op zelfstandigheid heeft. De meeste Oekraïners beseffen dat het nog lang zal duren voor ze kunnen toetreden tot de EU.

Hoe graag ik het mijn Oekraïense vrienden gun, ook ik zie niet veel heil in een onmiddellijke toetreding. De concurrentie in de EU is moordend. De Oekraïense export naar de EU nam al een stevige duik in 2015. Met de handelskamer voor Oekraïne proberen wij al vijventwintig jaar uit te leggen waarom Oekraïne juist over de EU-grens waardevol is voor investeerders, importeurs en exporteurs. Ondanks de corruptie. Het was dikwijls water naar een heel zwarte zee dragen. Nu krijgen we begrip en bijval, omdat we Oekraïne buiten de EU willen houden. Als grensland ligt het niet te ver voor levering of voor snelle aanpassingen. Met dezelfde joods-christelijke traditie, Europese verlichtingswaarden en democratische ingesteldheid haalt het land voordeel uit zijn unieke, Europese niet-EU-situatie en vermijdt het de prijsopdrijving die optreedt na een toetreding tot de EU.

Een unieke situatie, want in Oekraïne is er nog plaats voor discussie, wat je van de rigide, grote broer niet kan zeggen. Een Oekraïense ingenieur heeft maar een half woord nodig, waar je voor een instructie enkele duizenden kilometers verder al een handboek moet schrijven. En een recent afgestudeerde Oekraïense ingenieur spreekt vandaag zijn talen. Wij hebben een tekort aan hoogopgeleide ingenieurs. Oekraïne een overschot. Van het soort dat de schepen, de tanks, de vliegtuigen en de raketten van de Sovjet-Unie maakte. Oekraïne heeft van de meest getalenteerde en innovatieve ICT-specialisten. Ze zwermen uit over de hele wereld, maar ze blijven meestal werken vanuit Oekraïne. Oekraïne heeft honderden universiteiten en wetenschapsinstituten, de ertsen, de hulpstoffen, de materialen, de grond. De beste grond die van Oekraïne de graanschuur van de Sovjet-Unie maakte.

Waarom moeten Johnson & Johnson, Atlas Copco of Volvo Trucks niet toegeven aan corruptie? Omdat ze massa hebben tegenover de grote oligarchen en de kleine ambtenaren. Ook waar wij, als Handelskamer voor Oekraïne, massa creëren door de exporterende kmo’s in Oekraïne samen te brengen, zien wij dat bureaucratische problemen worden opgelost zonder dat er moet geschuifeld worden met biljetten. Het probleem van de niet-teruggave van de Oekraïense btw-vrijstelling op export hebben wij in Oekraïne kunnen oplossen door voldoende export- en importmassa te compenseren. Die btw maakt een internationaal prijsverschil van meer dan 20 procent.

20 procent was ook zowat het gemiddelde extraatje dat een Oekraïense importeur aan de douane moest betalen in de importeconomie van Joesjtsjenko en Timosjenko. Dat werd minimaal 30 procent in de exporteconomie van Janoekovitsj en Azarov. De in Poltava geboren auteur Nikolaj Gogol fileerde al in 1835, in de satirische komedie De Revisor, de corruptie en de machtswellust van gezagsdragers en politici. Corruptie is onverminderd aanwezig gebleven in Oekraïne, ook in de communistische tijd met de nomenklatoera, maar met de geïnstitutionaliseerde graaicultuur onder Janoekovitsj bereikte ze een nieuw hoogtepunt.

Nu is iedereen voorzichtiger geworden. De excessen verminderen. De ambtenaren houden rekening met de website Gabardoks (gabar betekent smeergeld in het Oekraïens), waarop corruptie anoniem wordt aangeklaagd. Er zijn nu de onafhankelijke Corruptie-Procureur en Business Ombudsman, bij wie zakenmensen corruptie kunnen aanklagen. En vooral het Nationale Anti-Corruptie Bureau van Oekraïne (NABOe) pakt parlementsleden, zakenleiders en bankiers aan. De Handelskamer voor Oekraïne waakt over het correcte karakter van haar contacten voor export, import en investeringen door voldoende handels- en investeringspartners te monitoren en te selecteren. Door internationale handel, met mensen die in de eerste plaats een goederen- en dienstenstroom willen tot stand brengen en in stand houden met goede producten. Niet met Europese of Amerikaanse subsidies. De transparantie en de verdere democratisering van de hiërarchische maatschappij zal zich eerder voltrekken door een betere effectiviteit op de werkvloer dan door de enkele associatieparagrafen over respect voor mensenrechten, rechtsstaat en democratie.

Wij kunnen Oekraïne helpen door hun producten, diensten en aanpak aan te passen voor EU-handel en investeringen, maar we moeten vooral aanvaarden dat Oekraïne een volwassen natie is met verantwoordelijke mensen en serieuze bedrijven. Op de Maidan hebben veel Oekraïners getoond dat zij hun plaats in de wereld hebben gevonden, dat ze het in Oekraïne willen waarmaken. Laat Oekraïne beslissen over Oekraïne, en niet Rusland, de Verenigde Staten of Brussel. In Nederland laten de burgers met het referendum hun politieke leiders nadenken over de representatieve democratie en over nabuurschap. Alle burgers, de tevredenen en de ontevredenen, werd recht gedaan. Aan Nederland is gegeven wat de Nederlanders toekomt. Door gebruik van de grootste democratiseringsimpuls uit de geschiedenis, het internet (443.000 websitehandtekeningen in zes weken voor de aanvraag van het referendum), dat wereldwijd is en niet gesubsidieerd wordt. Geef aan Oekraïne wat de Oekraïners toekomt. Zij laten even toegankelijk en even goed weten wat nodig is en wat niet juist is. Ik was voor het referendum en blijf voor het referendum.

De auteur is voorzitter van de Belgian-Ukrainian Chamber of Commerce / Chamber of Commerce Benelux-Ukraine