De Nederlandse regering raakt geen stap verder met haar stikstofbeleid. Nochtans heeft het kabinet-Schoof zijn bestaan voor een groot deel te danken aan de beloftes om het stikstofprobleem uit de wereld te helpen.
Wel beloven, niet waarmaken. Dat is de stikstofaanpak van minister van Landbouw Femke Wiersma. Eind april onthulde de minister van de Boeren Burger Beweging (BBB) haar plannen (zie kader Een startpakket, geen plan). Die waren bedacht in de speciale ministeriële commissie die premier Dick Schoof in het leven had geroepen.
Liefst twaalf ministers dachten mee na over de plannen en ondanks drie maanden vol vergaderingen leverden zij slechts een ‘startpakket’ af, zoals de premier het noemde. Het is tekenend voor het broddelwerk dat het blijkt te zijn. In plaats van Nederland snel van het slot te halen, lijkt het kabinet nu de stilstand te verergeren. Zo houdt stikstof Nederland nog altijd in de greep. BBB wist af te dwingen dat verplicht uitkopen van boeren zou worden vermeden, dus koos Wiersma voor zachtere maatregelen, zoals een vrijwillige uitkoop en meer inzet op innovatie.
Ook wordt de deadline van de stikstofdoelen opgerekt met vijf jaar, van 2030 naar 2035. Daarvoor is nog een cruciale wetswijziging nodig, waarvoor Wiersma zelfs nog geen begin heeft gemaakt.
De miljarden ontbreken
Het uitstellen van het doel verandert niets aan de opdracht die het kabinet heeft: het herstel van kwetsbare natuur en de vermindering van de stikstofuitstoot. Door de boterzachte keuzes wordt daar amper vooruitgang mee geboekt.
Daarom is de landsadvocaat – een zelfstandige advocaat die de staat juridisch adviseert – bijzonder kritisch voor het beleid. In een advies staat dat de maatregelen al eerder dan 2035 effect moeten hebben om weer vergunningen voor bijvoorbeeld woningbouw te kunnen uitreiken. “Er moet ernstig rekening mee worden gehouden dat een emissiereductie op kortere termijn dan in 2035 noodzakelijk is”, schrijft de landsadvocaat in zijn advies over de plannen. “Zonder een effectief maatregelenpakket kan geen sprake zijn van het door u gewenste perspectief op het verlenen van natuurvergunningen.”
Het kabinet komt nu met een zeer mager pakket, terwijl het begin dit jaar van de rechter te horen kreeg dat het onrechtmatig handelt door de stikstofgevoelige natuur te laten verslechteren (zie kader Dwangsom van 10 miljoen euro). Het kabinet is in hoger beroep gegaan, maar een andere uitkomst is niet te verwachten, doordat de regering verzuimt met een overtuigende aanpak te komen. De rechter in hoger beroep doet waarschijnlijk in de loop van volgend jaar uitspraak.
Met weer een keuze voor uitstellen in plaats van oplossen komt een keiharde sanering voor boeren alleen maar dichterbij.
Ook heeft Wiersma niet eens het geld bij elkaar gesprokkeld om de plannen te realiseren. Door geschuif met potjes heeft ze bij de Voorjaarsnota wat extra’s gekregen, maar voor de aanpak is gauw 4 tot 7 miljard euro nodig. Geld dat er niet is. Mede door de kapitale blunder van BBB om het stikstoffonds op te doeken bij de vorming van het kabinet-Schoof.
Heel Nederland wacht inmiddels al ruim vijf jaar op verlossing van de stikstofproblemen. Die zal niet in één keer worden gevonden, maar had met een geleidelijke aanpak al flink op weg kunnen zijn. Keer op keer wordt daar niet voor gekozen in Den Haag, ondanks de vele adviesrapporten. Ook Wiersma faalt daarin. Het is reden voor collectieve onvrede over de plannen, bij bouwers, milieuorganisaties, gemeenten en provincies.
Harde maatregelen
Het maakt niet eens uit of het onkunde of onwil is. De samenleving en de economie worden door het beleid geschaad. Verduurzaming van bedrijven loopt nodeloos vertraging op, aanleg van nieuwe infrastructuur wordt uitgesteld en de honderdduizenden woningzoekenden blijven langer bij ouders, in vakantieparken of zelfs op straat wonen.
Het is onverteerbaar dat de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB daarvoor kiest. Zeker VVD en NSC moeten zich afvragen wie baat heeft bij die politieke keuzes. De coalitie wordt gegijzeld door het standpunt van de kleinste partij, BBB. Tijdens de asielcrisis van het kabinet-Rutte IV leidde dat tot de val van de regering. Het zou de coalitiepartijen te denken moeten geven. Met weer een keuze voor uitstellen in plaats van oplossen komt een keiharde sanering voor boeren alleen maar dichterbij. Het is de politiek zelf die daar debet aan zal zijn, doordat ze zoveel kostbare tijd heeft verspild. Dat zouden de verantwoordelijke partijen moeten beseffen.
Een startpakket, geen plan
Eind april stemde de ministerraad in met een ‘startpakket’ met stikstofmaatregelen. Premier Dick Schoof had beloofd eind maart een volledig plan rond te hebben, maar de speciale kabinetscommissie kwam pas een maand later met ‘de eerste contouren’ van een plan. Minister van Landbouw Femke Wiersma wil voor vergunningen niet meer rekenen met de hoeveelheid stikstof die op een natuurgebied neerdaalt, maar met de uitstoot van een bedrijf. Daarvoor moet wel eerst de wet worden gewijzigd.
Het kabinet reserveert 2,2 miljard euro voor de stikstofplannen. Die bestaan voornamelijk uit het verleiden van boeren tot krimpen of stoppen, in ruil voor geld. Daarnaast gaat er per direct 600 miljoen euro naar een ‘maatwerkaanpak’ voor de overbelaste Veluwe en de Peel.
Het kabinet rekent op een halvering van de stikstofuitstoot in 2035 ten opzichte van 2019. Maar een berekening van de effecten van de plannen ontbreekt. Volgens premier Schoof is de ambitie dat Nederland eind dit jaar van het ‘stikstofslot’ afgaat. Van het beruchte jaar 2030 rept het kabinet niet meer. Dat is opvallend. Niet alleen is 2030 het eerstvolgende wettelijke doel, ook de rechter oordeelde in januari dat de staat 50 procent van de stikstofgevoelige natuur voor eind 2030 onder de zogeheten kritische depositiewaarde, waaronder geen schade aan de natuur wordt toegebracht, moet brengen.
Dwangsom van 10 miljoen euro
Nederland moet in 2030 de helft minder stikstof uitstoten dan in 2019. Lukt dat niet, dan moet de staat 10 miljoen euro dwangsom betalen aan Greenpeace. Dat oordeelde de rechter eind januari in een zaak die de milieuorganisatie had aangespannen.
Doordat de staat al jaren onvoldoende aan stikstofreductie doet, verslechteren kwetsbare natuurgebieden. Dat is in strijd met de Europese habitatrichtlijn, oordeelde de rechtbank in Den Haag. Het stikstofdoel voor dit jaar is al onhaalbaar, maar het doel van een halvering in 2030 moet de staat wel halen. Op dit moment is de reductie 28 procent. Daarnaast moeten de kwetsbaarste gebieden op de zogeheten urgente lijst prioriteit krijgen. Dat vereist “stevige en onvermijdelijke reductie”.
De dwangsom is een uitzonderlijke maatregel in Nederland. Normaal gesproken gaat de rechter ervan uit dat de staat zonder de druk van een dwangsom zijn verplichtingen nakomt. In dat rotsvaste rechterlijke vertrouwen in de overheid is kennelijk een deuk geslagen.
De uitspraak is een veeg uit de pan voor het kabinet. De maatregelen van Rutte IV, die door het huidige kabinet zijn geschrapt, waren volgens de rechtbank al onvoldoende. Het kabinet-Schoof, zo is de “stellige indruk” van de rechtbank, “doet een grote stap terug”. Een “werkbaar alternatief” voor de plannen van oud-stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) is “nog niet gepresenteerd”.