In de aanloop naar de Nederlandse verkiezingen eind oktober pleit het Nederlandse bedrijfsleven voor een nationale investeringsbank, om het investeringsklimaat in het land te verbeteren. De politiek heeft er oren naar.
Afgelopen tijd klonk vanuit het Nederlandse bedrijfsleven de roep om een nationale investeringsbank. Zo was er een brief met een oproep, ondertekend door meer dan vijftig ondernemers en CEO’s. De club leverde zelfs een stukje tekst aan voor de verkiezingsprogramma’s, ter inspiratie.
Met succes, want politiek Den Haag lijkt er gehoor aan te geven. In de verkiezingsprogramma’s pleiten meerdere partijen voor een nationale investeringsbank. De kans dat er zo’n instelling komt, is dan ook vrij groot. Eerder maakte het ontslagnemende kabinet al bekend dat de overheidsinvesteerders Invest-NL en Invest International worden samengevoegd tot één investeringsinstelling.
Investeringsklimaat
Een nationale investeringsbank kan overheidsgeld steken in bedrijven die moeilijk financiering vinden op de reguliere markt, bijvoorbeeld omdat investeerders het te risicovol vinden. Een investeringsbank kan ook investeren in bedrijven en sectoren die de overheid belangrijk vindt voor de economische positie van Nederland. Als de overheid geld investeert, trekt dat financiering aan van private investeerders, pensioenfondsen en de Europese Investeringsbank.
Volgens experts kan een nationale investeringsbank met een eigen vermogen van 10 miljard euro voor 100 miljard euro financiering opleveren. Daarmee verbetert het investeringsklimaat en kunnen bedrijven harder groeien. Veel andere landen, waaronder Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, hebben al zo’n investeringsbank.
Verkiezingsprogramma’s
Onder meer de Nederlandse partijen CDA, D66, GroenLinks-PvdA, SP, Volt en VVD pleiten voor een investeringsinstelling. Al heeft elke partij een eigen blik op de precieze invulling van zo’n instelling.
Het CDA wil vooral investeren in ‘het verdienvermogen van de toekomst’. D66 wil geld steken in duurzame bedrijven en technologische innovatie, maar bijvoorbeeld ook in het verzwaren van het elektriciteitsnet. CDA en D66 willen beide het Nationaal Groeifonds nieuw leven inblazen. VVD spreekt over een investeringsmaatschappij die start-ups en scale-ups kan helpen. Daarnaast wil de partij een investeringsagenda voor nationale groei.
Groenlinks-PvdA pleit voor het samenvoegen van Invest-NL, Invest-International, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen tot één investeringsbank. Dat moet het Nederlandse concurrentievermogen vergroten en bedrijven toegang geven tot leningen die ze niet op de reguliere markt kunnen krijgen. Groenlinks-PvdA wil, net als Volt, dat de investeringsbank meer aansluiting krijgt bij de Europese Investeringsbank.
SP pleit voor een investeringsbank voor kmo’s, waar kleine en startende bedrijven makkelijker geld kunnen lenen.
Op afstand van politiek
Er is kritiek op het idee van een overheid die ondernemertje speelt. Investeren kan in principe beter aan de markt worden overgelaten en te veel overheidsbemoeienis werkt verstorend. Toch kan een nationale investeringsbank er ook voor zorgen dat bepaalde bedrijven en sectoren meer kans krijgen om zich te ontwikkelen en te groeien.
Een belangrijke vraag is: hoe zorg je ervoor dat de bank het langer volhoudt dan één kabinetsperiode en er niet hetzelfde gebeurt als met het Nationaal Groeifonds? Met dat fonds zou 20 miljard euro in het verdienvermogen van Nederland worden geïnvesteerd, in de hoop dat daardoor een nieuw ASML zou opstaan. Maar nog voor het potje leeg was, schrapte het kabinet van minister-president Dick Schoof het hele fonds.
Een investeringsbank heeft alleen kans van slagen als de markt meedoet.
Experts pleiten voor een investeringsbank op afstand van de politiek. Investeerders met een niet-publieke achtergrond hebben meer praktijkervaring en investeringskennis dan ambtenaren. Maar de belangrijkste reden is voorkomen dat politici het geld gebruiken voor eigen politiek gewin.
Ook het Nationaal Groeifonds werd op afstand van de politiek gezet. Een onafhankelijke commissie met ondernemers en wetenschappers bepaalde welke projecten geld kregen. Dat kon niet voorkomen dat het Nationaal Groeifonds in een graaifonds veranderde.
Permanent
Ook moet worden nagedacht over hoe permanent zo’n investeringsbank moet zijn. Moet een overheidsbank zich structureel in de markt mengen of zich terugtrekken als er voldoende private investeerders zijn?
Bovendien is het de vraag welke financieringsinstrumenten een nationale investeringsbank moet gebruiken. Ondernemers hebben het meest aan goedkope vormen van geld, zoals subsidies, leningen of borgstellingen. Aandelenkapitaal is het duurst, omdat de ondernemer een stukje eigendom weggeeft, wat gepaard gaat met veel verplichtingen.
Een belangrijke voorwaarde is dat externe investeerders vertrouwen hebben. De bank heeft alleen kans van slagen als de markt meedoet.
Toegevoegde waarde
“Het gaat om meer dan alleen bedrijven stimuleren”, zei Melanie Maas Geesteranus, bestuursvoorzitter van Invest International, in de Nederlandse krant NRC. “In de huidige geopolitieke omstandigheden gaat het ook om het weerbaarder maken van je economie en je bedrijven. Zorgen dat we toegang houden tot belangrijke grondstoffen en het nadenken over het opbouwen van een defensie-industrie. Daar zullen wij bij betrokken zijn.”
De Nederlandse econoom Jasper H. van Dijk plaatst in het vakblad ESB vraagtekens bij de toegevoegde waarde van een nationale investeringsbank. Er zou in Nederland geen sprake zijn van een gebrek aan financiering. Durfkapitaal gaat nu sneller naar de Amerikaanse markt, omdat de rendementen op investeringen in Nederland relatief laag zijn. Om innovatie te stimuleren, is volgens hem het aanbod van talent vergroten en de Europese interne markt versterken effectiever.
