Nederland investeert miljoenen euro’s in de bouw van een ‘macroscoop’, een database die grote sociale veranderingen in de maatschappij kan detecteren en opvolgen.
Hoe verspreidt desinformatie zich in een samenleving? Waarom blijven sommige gemeenschappen veerkrachtig terwijl er elders grote problemen opduiken? En hoe wordt vertrouwen opgebouwd? De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) wil het te weten komen met ’s wereld eerste macroscoop, en heeft daar 16,8 miljoen euro voor over.
Het platform moet onderzoekers in staat stellen om op een veilige manier enorme datasets te koppelen en te analyseren. Het project verenigt veertien Nederlandse universiteiten met instellingen zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Instituut voor de Nederlandse Taal.
Macroscoop: verborgen dynamieken
Complexe sociale dynamieken begrijpen vraagt om data op enorme schaal, maar ook om veiligheid. Om te onderzoeken hoe vertrouwen ontstaat moeten onderzoekers bijvoorbeeld kunnen zien welke impact mediaberichten hebben op meningen – en hoe veranderingen in die meningen daarna ook vrienden, collega’s en buren beïnvloeden.
“Zoals een microscoop de verborgen wereld van cellen onthult, kan de macroscoop de verborgen dynamiek van samenlevingen zichtbaar maken”, legt Tom Emery uit, directeur van ODISSEI, een uitwisselingsplatform voor Nederlandse wetenschappers. “Voor het eerst kunnen we observeren hoe ideeën, taal en ongelijkheden zich verspreiden door een hele populatie. Door samen te werken op een veilige, ethische manier.”
Veilig
Die veiligheid is cruciaal, benadrukken de instellingen achter het initiatief. De onderzoekers werken in streng beveiligde omgevingen waar zij gevoelige data kunnen analyseren voor vooraf goedgekeurde doeleinden. Ze kunnen nooit data kopiëren of meenemen.
De macroscoop bestaat uit vier componenten: beveiligde datakluizen, een verenigde data-infrastructuur die enquêtes en archieven koppelt, AI-tools voor onderzoek en een openbaar toegankelijk portaal voor onderzoekers en burgers. Het platform moet tegen 2030 volledig operationeel zijn.