‘Mislukt Macron in zijn historische opdracht, dan mislukken ook Angela Merkel en de EU’

Mislukt Macron in zijn historische opdracht om le mal français te genezen, dan mislukken ook Merkel en de Europese Unie. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

De wereld is weer in orde, nu Emmanuel Macron is verkozen tot de nieuwe Franse president. Groot was de vreugde van de web people, die voor een open, vrije en democratische samenleving ijveren en zich verzetten tegen de bekrompen, xenofobe en protectionistische wall people, die overal muren willen optrekken. Europa bleef overeind in de storm van het populisme die over de westerse beschaving trekt.

Ook in Duitsland werd feestgevierd. De nachtmerrie van een Frankrijk onder een populistisch bewind dat zich uit de Europese Unie terugtrekt, werd geen werkelijkheid. De Duitse bondskanselier liet weten dat ze uitkijkt naar haar eerste ontmoeting met de Franse president. De Frans-Duitse motor sputtert al een tijdje, omdat Frankrijk heeft verzuimd de nodige economische hervormingen door te voeren en het land voor zijn oosterburen geen geloofwaardige partner meer was. Vandaar de pitch van Macron naar Angela Merkel om een soort New Deal af te sluiten. In ruil voor structurele hervormingen en budgettaire discipline in Frankrijk moet Duitsland de verdere integratie van de eurozone ondersteunen. Op Macrons verlanglijstje staan onder meer gezamenlijke investeringen, een nieuw eurobudget, de uitgifte van eurobonds, en een afzonderlijke minister van Financiën en een parlement voor de eurozone.

Na de initiële euforie over Macrons overwinning volgde al snel de ontnuchtering. De teneur in interviews, talkshows en lezersreacties in het nog altijd overwegend centrumrechtse Duitsland kan worden samengevat met een oud carnavalslied dat iedere Duitser kan zingen: “Wer soll das bezahlen, wer hat so viel Geld?” Het werd in 1948 een hit en verwees naar de invoering van de mark door Ludwig Erhard, de eerste minister van Financiën van de Bondsrepubliek, die later bondskanselier werd. Het credo van die centrumrechtse onderstroom is dat Duitsland al disproportioneel het Europese project financiert en het economische succes van Duitsland te wijten is aan de harde structurele hervormingen die het in het vorige decennium heeft doorgevoerd. De noodlijdende zuiderse economieën – waartoe België ook behoort – moeten ook door zo’n proces gaan en terugkeren naar een strikte budgettaire discipline.

De herleving van de Frans-Duitse as waar Macron voor ijvert, zal stuiten op een diepgeworteld cultuurverschil. Duitsland heeft een diepe aversie voor zacht geld door het historische trauma van de hyperinflatie tijdens de Weimarrepubliek en de daaruit gegroeide filosofie van het economische ordoliberalisme: een vrije markt gebaseerd op vrije concurrentie met een sterke overheid die de spelregels vastlegt, maar zelf niet mag meespelen. Duitsland heeft een grondwettelijke verplichting (Schuldenbremse) om te werken zonder structureel deficit. Naar verwachting zal het land in 2020 zijn overheidsschuld onder de Maastrichtnorm van 60 procent hebben gebracht.

Frankrijk ging na 1945 een andere weg uit, omdat het de industriële ontwikkeling had verwaarloosd. Er werd gekozen voor een interventionistisch model van de État modernisateur die de economie moet aansturen, uitgaand van het primaat van de politiek op de economie en de samenleving. De politiek mag dus ook het monetaire beleid bepalen en de overheidsschuld dient om de groei te financieren. Desnoods moet de competitiviteit worden hersteld met devaluaties, zoals onder Mitterrand.

Macron en Merkel staan voor de enorme uitdaging om een compromis te vinden. De Duitse visie ziet de Europese Unie vooral als een regulerend niveau waarin strikte afspraken gelden: gemeenschappelijke budgettaire discipline, nationale verantwoordelijkheid voor de overheidsschuld en voorrang aan monetaire stabiliteit. Voor Frankrijk ligt het accent op economische groei, de noodzaak van een gouvernement économique met een eigen budget, financiële solidariteit en mutualisering van de schuld. Dat zijn werelden van verschil.

Maar er is hoop. Merkel stevent af op een vierde termijn. Zij zal een erfenis willen nalaten. Mislukt Macron in zijn historische opdracht om le mal français te genezen, dan mislukken ook Merkel en de Europese Unie. Ze is dus gedoemd om samen met Frankrijk naar een duurzame oplossing te zoeken. Zij kent zeker de maxime van Thomas Mann: “Wij willen geen Duits Europa, maar een Europees Duitsland.”