Marieke Blom (hoofdeconoom ING Nederland): ‘De vergrijzing is hier opgelost’

Na jaren van bezuinigen voert de Nederlandse economie het Europese peloton weer aan. “Terwijl andere landen zullen worstelen met de vergrijzing, heeft Nederland zijn financiën op orde. Het vergrijzingsprobleem is opgelost. Zelfs dat de gasinkomsten zullen terugvallen, is ingecalculeerd.”

De bezuinigingen hebben de Nederlandse economie onnodige schade toegebracht.” Met die boodschap haalde Marieke Blom in 2016 ook de voorpagina’s van de Belgische kranten. Politici uit ons land waren er als de kippen bij om haar onderzoek te recupereren als bewijs dat België er goed aan had gedaan tijdens de crisis niet fors te besparen. Op het hoofdkwartier in Amsterdam legt de hoofdeconoom van ING Nederland uit wat verloren ging in de heisa. “Wij hebben nooit gezegd dat bepaalde maatregelen beter of slechter zijn, alleen dat ze een stevige impact hadden. Het is de politiek die de beslissingen moet nemen, en dan spelen naast economische ook andere overwegingen om iets wel of niet te doen.”

Het crisisbeleid kwam met een prijskaartje, maar de Nederlandse economie doet het nu wel ontzettend goed.

MARIEKE BLOM. “Het eerste kwartaal was wat zwakker, maar we verwachten nog altijd 2,8 procent groei dit jaar.”

Zo’n sterke groei hou je toch doorgaans niet lang vol?

BLOM. “Wellicht draait de Nederlandse economie iets boven haar potentieel, maar ik denk dat er nog meer ruimte voor verbetering is op de arbeidsmarkt dan de statistieken doen vermoeden. Er zijn vermoedelijk nog heel wat mensen met een deeltijdse job die graag voltijds willen werken, en zelfstandigen die liever in loondienst willen. De andere vraag is hoe groot de inhaalbeweging in de investeringen zal zijn. We komen uit een heel zware crisis. Misschien kan de relatief grote groei ook wel langer aanhouden.”

Met een werkloosheid van minder dan 4 procent zullen toch capaciteitsproblemen beginnen te spelen?

BLOM. “Bij ondernemers hoor je dat personeel vinden een probleem is, zeker in de ICT en bij de technische profielen. De economie heeft niet alleen een conjuncturele klap gekregen, maar ook een transitie doorgemaakt. Er zijn heel wat administratieve banen verdwenen en er is veel technisch werk bij gekomen. We zien wel dat Nederlandse studenten nu veel vaker voor een technische universiteit kiezen. Daar heeft de crisis een gunstige invloed gehad.

“Ook de verhoging van de pensioenleeftijd helpt capaciteitsproblemen te voorkomen. Dat is geen populaire maatregel, maar wel de beste om meer mensen op de arbeidsmarkt te krijgen. In essentie zal de pensioenleeftijd nu telkens stijgen als de levensverwachting toeneemt. Een jaar langer leven is een jaar langer werken.”

Blijven Nederlanders ook langer werken? In België is de pensioenleeftijd verhoogd naar 67 jaar, maar de effectieve pensioenleeftijd is veel lager.

BLOM. “In Nederland is de effectieve pensioenleeftijd fors gestegen, omdat al de vervroegde-uitstapregelingen op de schop zijn gegaan. Wat wel opvalt, is dat die meer gestegen is bij laagopgeleiden dan hoogopgeleiden. Die laatsten hebben blijkbaar de financiële vrijheid om toch iets eerder met pensioen te gaan. Er zit ook een zekere onrechtvaardigheid in de verhoging van de pensioenleeftijd, want laaggeschoolden overlijden gemiddeld jonger en doen fysiek zwaarder werk. Het debat daarover wordt nu weer geopend met een discussie rond zware beroepen, een discussie die jullie goed kennen ( glimlacht).”

Een eerste lijst met zware beroepen bij het overheidspersoneel in België zou de helft van de ambtenaren een zwaar beroep geven.

BLOM. “Onderzoek toont dat ook de helft van de Nederlanders vindt dat hij een zwaar beroep heeft. Daarmee zou je de facto de verhoging van de pensioenleeftijd weer ongedaan maken. Hier wordt wel gekeken naar de poging in België om een lijst te maken. In Nederland is gewoon gezegd dat het niet kan, omdat er geen criteria te bepalen zijn.”

In Nederland worden moeilijke beslissingen genomen, terwijl die in België eindeloos besproken worden, maar uitblijven.

BLOM. “In Nederland is de crisis aangegrepen om orde op zaken te stellen vanuit het idee: je moet het ijzer smeden als het heet is. Om de vergrijzing te betalen, is de pensioenleeftijd verhoogd en is ingegrepen in de zorg door het recht op langdurige zorg te beperken en de eigen bijdrage sterk te verhogen. Maar, de overheidsfinanciën zijn nu wel tiptop in orde.

“Kijk, wij hebben wel studies gepubliceerd over de conjuncturele impact van het crisisbeleid, maar er zit ook een structurele kant aan dat verhaal. En dat is dat wij nog decennia blij zullen zijn met die ingrepen. Terwijl andere landen zullen worstelen met de vergrijzing en de impact daarvan op de overheidsfinanciën, is dat in Nederland al netjes geregeld. Het vergrijzingsprobleem is hier opgelost. Zelfs dat de gasinkomsten zullen terugvallen, is ingecalculeerd.”

In België was het idee dat je het dak beter herstelt als de zon schijnt. Maar nu de zon schijnt, gebeurt het ook niet. Hebben wij een goede crisis verspild?

BLOM. “Ik snap wat je bedoelt, maar als econoom is het mijn taak de impact van maatregelen te duiden en niet om er waardeoordelen over uit te spreken. Uiteindelijk is het aan de politiek om beslissingen te nemen en na te gaan voor welk beleid een draagvlak bestaat. In die zin is de Belgische constellatie helemaal anders. Er is gewoon een Nederlands electoraat dat dit type maatregelen heel erg waardeert.”

Net als in Duitsland bestaat in Nederland een grote consensus dat de begroting op orde moet zijn om de kosten van de vergrijzing te dragen.

BLOM. “Als het op de begroting aankomt, zie je een sterke invloed van het calvinisme. Onze minister van Financiën is altijd populair, omdat hij op de Schatkist moet passen en dat vinden veel Nederlanders heel belangrijk. Ik denk dat we op dat gebied eerder Duitsers dan Belgen zijn, en soms misschien wel Duitser dan de Duitsers. ( lacht)”

Als de vergrijzing geen uitdaging is, wat dan wel?

BLOM. “De snelle groei van het aantal zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel, nvdr). Nederland telt er nu ongeveer een miljoen op 9 miljoen werkenden. Veel zzp’ers hebben is goed voor de flexibiliteit van de economie, maar het heeft wel implicaties voor het sociaal stelsel, want ze zijn bijvoorbeeld niet verplicht voor hun pensioen te sparen en ze betalen minder belastingen. We weten ook niet zeker wat zal gebeuren als de economie weer omslaat. Als een groot deel van de bevolking met een flexibel contract werkt en het wordt weer crisis, dan zal het effect op arbeidsmarkt wellicht veel groter zijn. Maar dat hebben we nog niet meegemaakt.”

Het argument voor flexibele banen is dat mensen later doorgroeien naar een vaste job. Zie je dat in Nederland?

BLOM. “Zeker, al hangt het wel af van het opleidingsniveau. Hoogopgeleiden krijgen vaak een flexibel contract voor een jaar en doen dan de stap naar een vast contract. Bij de laaggeschoolden zie we dat vooralsnog niet. Het is nu nog te vroeg om in te schatten of dat conjunctureel dan wel structureel is. Wat je wel ziet: wie iets te eisen heeft op de arbeidsmarkt, krijgt een vast contract.”

Vormt de vastgoedsector opnieuw een risico nu de prijzen bijvoorbeeld in Amsterdam de pan uit rijzen?

BLOM. “Wij menen van niet, want de leennormen zijn veel strengen en de eigen inbreng veel hoger. Dat is echt anders dan voor de crisis. De sterke stijging van de prijzen in de binnenstad van Amsterdam is een overdrijving. Daardoor vrezen sommigen dat het hele land een vastgoedzeepbel kent. Dat is niet zo.”

In België wordt Nederland gezien als een land van koopmansgeest en vrijhandel, maar bij de poging van bpost om PostNL over te nemen ging Den Haag hard op de rem staan, net als bij het bod op Akzo Nobel. Maakt protectionisme ook bij u een opmars?

BLOM. “Nederlanders zijn nog altijd grote voorstanders van vrijhandel. Dat is ook logisch, want economie gedijt heel goed bij internationale handel, omdat we net als België een draaischijf zijn. Er is wel meer discussie over de bescherming van bepaalde nationale bedrijven. ‘Als andere landen hun industrieën beschermen, dan moeten we dat zelf ook maar doen’, dat sentiment speelt wel meer dan in het verleden.”

Europa werkt aan maatregelen om de eurozone te versterken. Leeft ook in Nederland het gevoel dat er iets moet gebeuren?

BLOM. “Het gevoel is inderdaad dat er iets moet gebeuren, maar de consensus is vooral dat Europa meer op Nederland moet gaan lijken ( lacht). Wat je heel nadrukkelijk ziet, is dat er veel steun is om deel uit te maken van Europa, maar dat ergernis bestaat over het functioneren van de instituties, omdat ze in de ogen van veel Nederlanders eigenlijk niet Nederlands genoeg zijn.”

Is er ruimte voor een compromis met Zuid-Europese landen, die meer investeringen willen en risico’s willen delen?

BLOM. “Daar is weinig steun voor. Maar, als de bestaande risico’s zijn opgeruimd, kan er misschien wel meer steun voor gecreëerd worden. Eerst de problemen aanpakken, dan duidelijke regels afspreken, en dan valt er over risicodeling te praten. Let op, ik probeer maar de stem van ‘dé Nederlander’ te vertolken.”

Wat denkt u zelf?

BLOM. “Je moet twee dingen onderscheiden. Als onderhandelingspositie is het wellicht een goede houding. Maar ik denk niet dat het een realistische uitkomst is. Er moet ergens een compromis gemaakt worden en de realiteit is nu eenmaal dat Europa geen Nederland zal worden.

“In het binnenlandse debat vind ik het jammer dat niet meer mensen beklemtonen hoe ontzettend belangrijk Europa voor ons is. En wij kunnen het wel fantastisch vinden dat wij spaarders en netto-exporteurs zijn, maar je kan ook net zo goed zeggen dat het een vorm van beggar thy neighbour is. Je kan zelf wel de hand op de knip houden, maar wat als iedereen in de muntunie dat doet? Door meer te importeren geef je andere landen de kans iets aan jou te verkopen. Helaas zit die zelfreflectie totaal niet in het Nederlandse debat en het is erg jammer dat niet meer mensen dat durven uit te leggen.”