Marc Buelens: ‘Trump is de emanatie van succes. Dat stel je niet ter discussie’

Al sinds 1990 reist Marc Buelens jaarlijks naar de Verenigde Staten. De afgelopen jaren deed hij dat met een uitdrukkelijke vraag: wie zijn toch die 74 miljoen Amerikanen die hun stem uitbrengen op Donald Trump? Het resultaat is een boek dat de Amerikaanse samenleving bekijkt door een Republikeinse bril. “Voor Amerikanen is de verzorgingsstaat een taboe.”

Het aanvankelijke idee de Trump-stemmers te bestuderen, dateert van november 2016, toen Hillary Clinton het in de Amerikaanse presidentsverkiezingen opnam tegen Donald Trump. “Ik was toen op rondreis in Azië. In het gezelschap waarmee ik dineerde, was iedereen ervan overtuigd dat Clinton met de vingers in de neus zou winnen. Slechts één iemand waarschuwde ervoor onze wensen niet voor werkelijkheid te nemen. Op de dag van de verkiezingen had ik alleen toegang tot CNN. En ik zag: die informeren niet, die waren alleen bezig met: ‘waar heeft Hillary nog een kans?’ Ik dacht: dat is geen nieuws­zender, maar een supportersclub. Die zijn even eenzijdig als Fox News. Ik heb een Republikeinse vriend die me weleens informatie stuurt die we hier nauwelijks te horen krijgen. Op den duur dacht ik: hoe goed kennen wij die Republikeinen eigenlijk? Maken we daar niet te veel een karikatuur van? Daarom heb ik dit boek geschreven.”

Als alle media zo bevooroordeeld zijn, hoe kom je dan aan objectieve informatie?

MARC BUELENS. “Ik heb gewerkt als een sociale wetenschapper. Ik ben de feiten en de statistieken gaan opzoeken die overal te vinden zijn. Zoals: welke beroepen oefenen de Republikeinse stemmers uit? Dat zijn dakbedekkers, truckchauffeurs, oogchirurgen. Beroepen met een sterke individuele verantwoordelijkheid. Dan ga je begrijpen dat individualisme voor Amerikanen veel minder een verwijt is. Democraten kiezen beroepen die meer op een groep zijn gericht en waarvan het eindresultaat minder concreet is. 95 procent van de psychotherapeuten zijn Democraten. Als Kamala Harris wint, gaan die feestvieren. Als Donald Trump wint, zullen ze volop artikelen schrijven over hoe het land in een depressie zit. Dat is allemaal heel ideo­logisch.”

Hoe komt het dat die tweedeling veel ideologischer is dan bij ons?

BUELENS. “Dat heeft met veel te maken, maar ik denk dat wij nog altijd een beter basisonderwijs hebben, waar we toch leren kritisch te kijken naar allerlei stellingen. En onze pers is genuanceerder. In de cultuursector is het soms wat minder evenwichtig. Het is in bepaalde kringen niet bon ton rechts te zijn. Je zal bijvoorbeeld weinig rechtse romanschrijvers vinden.”

Toch zijn er 74 miljoen Amerikanen die ondanks al die ‘linkse indoctrinatie’ toch zeer rechts stemmen. En er zijn veel rechtse stemmen in de publieke opinie, van Tucker Carlson over Joe Rogan tot Elon Musk.

BUELENS. “Vanuit het standpunt van de Republikeinen zeg ik dan: je moet je verdedigen tegen diegenen die je zwaar kunnen aanvallen. En intellectuelen hebben zware argumenten. Een professor is per definitie verdacht, een cafébaas niet. Daardoor zijn Republikeinen steeds achterdochtiger geworden tegenover instituties. Voor alle duidelijkheid: ik heb geen boek geschreven over de Republikeinse Partij, ik heb geschreven over de mensen die op die partij stemmen. Dat is een groot verschil. En ja, Amerikanen lopen makkelijk achter een vlag aan, ook als de leider iemand is als Elon Musk. En als die leider mislukt en de andere richting uitgaat, dan doet zij dat ook, want ze hebben een relatief kort geheugen. Maar die naïviteit en dat korte geheugen zijn ook een sterkte, want ze zijn veel wendbaarder.”

Het kan ook gevaarlijk zijn als een grote groep zich makkelijk op sleeptouw laat nemen, toch?

BUELENS. “Wat ik heb geleerd tijdens mijn studie over Amerika is dat het gevaar dat Trump het land in een grote crisis stort, niet zo groot is. Juist omdat het zo decentraal is. Je kunt dat hele land niet zomaar op sleeptouw nemen, ook Trump niet. En dat is zo gewild door de Founding Fathers. Zij hebben de nodige checks-and-­balances ingebouwd, en de afzonderlijke staten zijn voldoende sterk. Als Kamala Harris aan de macht komt en ze wordt gesaboteerd door Republikeinen, gaan we dat zeker horen. Maar Trump werd tijdens zijn presidentschap evengoed gesaboteerd.”

Hechten wij dan te veel belang aan die presidentsverkiezingen?

BUELENS. “Dat is een van mijn boodschappen. Ze zijn een symbool, een boegbeeldfunctie. De parlementsverkiezingen zijn veel belangrijker. En aangezien de Democraten daar in veel staten ook een referendum over abortus aan gekoppeld hebben, zou dat thema een belangrijke factor kunnen zijn. Want als mensen pro abortus stemmen, wat de meerderheid is, dan stemmen ze voor het parlement ook voor de Democraten en voor het presidentschap van Harris. Dat is een duidelijke strategie van de Democraten, terwijl de Republikeinen proberen zo weinig mogelijk van dat soort kiezers in het stemhokje te krijgen.”

Maakt Harris een duidelijke kans tegen Trump? Veel meer dan Joe Biden?

BUELENS. “Biden had geen schijn van kans. Nu is het fiftyfifty. Het eerste debat zal ons veel wijzer maken. De Amerikanen zullen daar massaal naar kijken, en dat zal intens bediscussieerd worden, niet alleen in de media, ook binnen families en onder vrienden. Als een van de twee het daar extreem goed of extreem slecht doet, kan dat beslissend zijn. Na het debat tussen Trump en Biden waren de Republikeinen zegezeker. Daarom heeft Trump met JD Vance ook een soort kloon als kandidaat-­vicepresident gekozen, iemand die geen bedreiging vormt voor het trumpisme in de toekomst. Maar die man is een ramp, hij brengt niets bij. Afgelopen week heeft hij gezegd: ‘Harris can go to hell.’ Nu mag je in de Verenigde Staten veel zeggen, maar dat pikken veel Amerikanen niet. En dat zal door de Democraten voortdurend herhaald worden.”

Het geloof in God is een van de vier kernwaarden van de Republikeinse kiezer, schrijft u. Daarnaast hechten ze het grootste belang aan vrijheid, succes en de vrije markt. Dat staat goed beschreven in het boek. Wat ik wat moeilijker vind, is de laatste stap naar dat extreme trumpisme.

BUELENS. “Republikeinse kiezers schuiven mee met degene die succes heeft. En Trump is in de ogen van veel Amerikanen de emanatie van succes. Hoe hij dat heeft bereikt, doet er niet veel toe. Succes stel je niet in ter discussie als Amerikaan. Daarnaast is er nog zijn geloof in God en zijn geloof in de vrijheid. Daarom zijn Republikeinen ervan overtuigd dat hij de beste man is om opnieuw hun president te worden. Voor ons is dat bijna niet te begrijpen, maar veel Amerikanen denken echt dat hij door God is uitverkoren. Daarom heeft hij zoveel succes. Daar zit een deel calvinisme in: iemand die niet door God is uitverkoren, kan nooit zoveel succes hebben. Dat er dan een vleugje corruptie mee gemoeid is, doet er niet toe. Dat zijn filosofische bespiegelingen, waar Amerikanen zich niet mee bezighouden.

“Een Nederlandse studie zegt dat onrechtmatig verworven macht op den duur even hard gerespecteerd wordt als rechtmatig verworden macht. Hetzelfde geldt voor succes. En vergeet niet: Trump scoort opvallend goed op die vier Republikeinse waarden, en daarom vergeven ze hem ook veel. Bovendien, als ik aan Amerikanen vraag waarom ze op Trump stemmen, is het antwoord vaak: omdat het alternatief nog veel erger is. In het idee van sommige Amerikanen zijn de Democraten communisten, en als er nu één ding is wat een Amerikaan niet wil…”

Vanwaar komt het idee dat Democraten haast communisten zijn?

BUELENS. “Wat wij als Europeanen niet zo goed begrijpen, is de Amerikaanse afkeer voor de verzorgingsstaat. Dat zien ze als een taboe. Alles wat maar enigszins evolueert in de richting van de verzorgingsstaat zoals wij die kennen, vinden Amerikanen een stap richting socialisme of communisme. Zij vinden het een van de fundamentele waarden van de Verenigde Staten dat het individu voor zichzelf kan zorgen. Je eigen broek ophouden. Het idee dat je in een maatschappij terechtkomt waar dat verloren gaat en iemand gewoon zijn handje kan ophouden, dat de overheid dan vult, vinden ze een waar schrikbeeld. De dag dat je je gaat bekommeren om mensen die zelf hun ellende hebben veroorzaakt, stort het geheel in. Dat is de Republikeinse visie.

“Als je als militair gewond bent geraakt, zal je zeker door de staat worden geholpen. Maar lig je als drugverslaafde in de goot? Dat is je eigen schuld, dan hebben vooral Republikeinen geen medelijden. Je moet anderen daar niet mee lastigvallen, en zeker de overheid niet. En die lijn van zo weinig mogelijk overheid trekken ze door: niet alleen in de gezondheidszorg, maar bijvoorbeeld ook in het onderwijs. Vandaar het grote succes van thuisonderwijs bij veel Republikeinen.”

De afkeer tegenover de overheid gaat dus veel verder dan alleen maar de belastingen, zoals wij vaak denken?

BUELENS. “Zeker, dat is misschien wel het belangrijkste wat ik heb geleerd tijdens mijn zoektocht naar de Republikeinse kiezer: ze hebben hun eigen waarden, ze geloven in die vrijheid, in de vrije markt, in God, in succes. Het zijn misschien niet onze waarden, maar ze hebben ze wel. En het is zeker niet zo dat in tegenstelling tot de Republikeinen alle Democraten uiterst progressief zijn. Dat heeft Harris ook goed begrepen. In haar speeches schuift ze op naar het midden, ook omdat ze zich genoeg afgedekt voelt aan de linkerkant. Zij is slim genoeg om de taal van de arbeiders te sprekers. Dat is iets wat Barack Obama niet kon. Daarvoor was hij toch te elitair.”

Feit blijft ook dat de verkiezingen worden gewonnen in een zevental swing states, waar de kandidaten zich volop op richten.

BUELENS. “De facto gaat het zelfs om één staat. Het is een louter statistisch gegeven. Wie Penn­sylvania binnenhaalt, heeft volgens diverse analyses 90 procent kans om president te worden. Wie Pennsylvania binnenhaalt, wint doorgaans ook Michigan en Wisconsin. De grootste verrassing zou nog kunnen zijn dat enkele staten die de afgelopen verkiezingen niet meer werden beschouwd als swing state het opnieuw worden. Dat zijn North Carolina en vooral Florida. Als Florida opnieuw Democratisch zou worden, is het bijna onmogelijk dat de Demo­craten alle andere swing states verliezen en wordt Harris president. Het was al wat verrassend dat Florida bij de vorige verkiezingen zo trumpistisch stemde, en nu lijkt er volgens de opiniepeilingen toch weer een verrassing mogelijk. Een van de redenen waarom wordt gedacht dat de Democraten in Florida kunnen scoren, is dat privéverzekeraars zich terugtrekken van de huizenmarkt, omdat de huizen daar door de stormen niet meer te verzekeren zijn. Republikeinen doen dat uiteraard af als Democratische propaganda.”

Eigenlijk zegt de markt: dit deel van Florida is onbewoonbaar geworden.

BUELENS. “Klopt. Het heilige privémechanisme trekt zich terug. Het is de markt die zegt: de klimaatopwarming is geen hoax, en de markt weet het altijd beter. En Florida heeft wel een staatsverzekeringsmaatschappij, maar die kan die premies ook niet aan. En dat wordt nu in de schoenen van gouverneur Ron DeSantis geschoven, wat in het nadeel speelt van de Republikeinen en Trump. Al blijft het opletten. Media maken de strijd graag spannender dan die in werkelijkheid is.”