Labour trekt ten strijde tegen nimby (‘not in my backyard’)

De economische groei in Groot-Brittannië wordt te veel gefnuikt door plaatselijke tegenstanders van grote projecten, vindt Labour. De nieuwe regering is vast van plan daar iets aan te doen.

Aan de westelijke rand van Londen, staande op de brug die Iver Lane over de M25 leidt, razen acht propvolle rijstroken onder je door over de ringweg van Londen. Wie naar het oosten kijkt, ziet tussen de in- en uitritten en een industrieterrein ook een voormalige stortplaats. Die ligt toevallig in wat voor de rest de groene gordel rond Londen genoemd wordt. Het is een beschermde regio, zoals je die rond veel Engelse steden aantreft.

In 2022 blokkeerde de gemeente Buckinghamshire er de bouw van een datacenter omdat het ‘de ecologische waarde van het gebied’ zou aantasten. Vorig jaar verwierp de Tory-regering een beroep, deels omdat de locatie zichtbaar zou zijn ‘boven de vegetatie langs de snelweg’. Ook een meer bescheiden plan werd in juni door de gemeenteraad afgewezen.

Bizarre beslissingen zoals deze zijn exemplarisch voor de verlammende effecten van het Britse systeem van ruimtelijke planning. De nieuwe Labour-regering wil daar iets aan doen, en wel snel. In haar eerste toespraak als minister van Financiën zei Rachel Reeves dat de plannen voor twee geblokkeerde datacentra, een in Buckinghamshire en een ander in Hertfordshire, opnieuw worden bekeken. Ze kondigde ook aan dat de regering een einde had gemaakt aan een “absurd” de facto verbod op windmolenparken op land in Engeland en dat ze de lokale autoriteiten opnieuw huisvestingsdoelstellingen zou opleggen. “Het systeem heeft een nieuw signaal nodig”, zei Reeves. “Dit is dat signaal.”

De toespraak van Reeves roept herinneringen op aan een andere, vier decennia eerder. In de jaren tachtig beschouwde Margaret Thatcher de parlementsfractie van Labour, die was vernederd, niet als de belangrijkste oppositie tegen haar economische hervormingen. Zij wou vooral vechten tegen radicaal-linkse gemeenteraden en de National Union of Mineworkers, zegt David Willetts, die in haar beleidsafdeling werkte. In een toespraak in 1984 bestempelde ze hen als de “interne vijand”.

Ook Rachel Reeves richt zich minder op de Tory-parlementsleden en meer op de “stemmen van de lokale oppositie”. Terwijl Thatcher vooral Ken Livingstone en Derek Hatton viseerde, leidende figuren in de gemeenteraden in respectievelijk Londen en Liverpool, is de kans groot dat Reeves zich op Martin Tett richt. Als Tory-leider van de gemeente Buckinghamshire sinds 2011, kan hij met recht de meest succesvolle nimby-roeper van Groot-Brittannië genoemd worden (not in my backyard). Verantwoordelijk voor een graafschap van bijna 1.900 vierkante kilometer tussen Londen en Oxford, heeft zijn bestuur het tegenhouden van ontwikkelingsprojecten tot kunst verheven.

Want er is niet alleen het datacenter. In mei blokkeerde Buckinghamshire een plan van de Britse filmregisseur Sam Mendes om een studio van 750 miljoen pond te bouwen in Marlow, ook op een voormalige stortplaats. Het was ook veruit de meest obstructieve gemeente langs de route van de hogesnelheidslijn HS2, door erop aan te dringen dat een groot deel van de sporen in tunnels en uitgravingen zou komen, en vervolgens door met juridische middelen de vrachtwagens tegen te houden die nodig zijn om het puin te verwijderen. Ze is er niet in geslaagd een plan op te stellen om land vrij te maken voor extra huisvesting. Dat alles tot grote tevredenheid van de plaatselijke kiezers.

Drie manieren

Minister Reeves schetste drie manieren waarop Labour de nimby’ers wil aanpakken. De eerste is simpelweg de beslissingen van lagere besturen naar het nationale niveau te tillen, de zogenoemde call-in. Het voorstel in de buurt van Iver Lane was voor een datacenter van 2,5 miljard pond, waarvan de ontwikkelaar beweerde dat het investeringen in de Britse technologiesector zou opleveren. Reeves zegt dat zij en vicepremier Angela Rayner “niet zullen aarzelen” om zulke beslissingen te herzien. De regering kan eenvoudigweg besluiten dat Groot-Brittannië ‘ja’ zegt. De vraag is of ze net zo enthousiast is om plaatselijke Labour-raden te overrulen.

In de afgelopen weken hebben Labour-medewerkers onderzochte welke andere grote projecten geblokkeerd worden. Volgens de Britse Venture Capital Association staat er meer dan 145 miljard pond klaar om in de komende drie tot vijf jaar in Groot-Brittannië te worden geïnvesteerd. Het call-inprincipe is een stimulans voor ontwikkelaars en een waarschuwing voor lokale gemeenteraden. Ook beslissingen over grote windparken op land zullen nationaal worden genomen, aldus minister Reeves.

Een tweede lijn idee is dat de regering opnieuw huisvestingsdoelen oplegt aan gemeenteraden. Dat zal de veranderingen terugdraaien die onder Michael Gove, de voormalige minister van Huisvesting, zijn doorgevoerd. Het zal meer druk leggen op gemeenteraden zoals die van Buckinghamshire om met concrete plannen te komen.

Het derde project is bouwen in de groene gordels rond de steden. Labour had al beloofd om het beleid, dat steden al tientallen jaren opsluit, te herzien. In haar toespraak gaf Reeves weinig extra details, behalve dat er van de gemeenten verwacht wordt dat ze de grenzen van de groene gordel herzien en prioriteit geven aan woningbouw in de “grijze gordel” – grond van lage kwaliteit, zoals voormalige stortplaatsen. Maar Labour zou bijvoorbeeld ook kunnen toelaten om “substantiële happen” uit de groene gordel te laten nemen, zegt de planningexpert David Rudlin. Nu zijn de spoorwegstations in de buurt van steden bijvoorbeeld vaak omringd door lege velden.

Juridische tegenkanting

Een punt van zorg dat sinds de verkiezingen naar voren is gebracht, is dat het succes van Labour in het zuiden van Engeland de doortastendheid van de regering zal verminderen. Maar de meeste kiesdistricten met grote groene gordels zijn ofwel nog in handen van de Tory’s of de Liberaal-Democraten, of zijn stevige Labour-zetels, zegt Sam Dumitriu van de denktank Britain Remade. En botweg gezegd kan Labour het zich veroorloven om een aantal van haar nieuwe leden op te offeren om haar belangrijkste doelstelling, het stimuleren van groei, te bereiken.

Het echte risico is dat een top-downbenadering, waarbij ministers gemeenteraden tot actie dwingen, veel politiek kapitaal vergt. Nu is dat geen probleem, maar het wordt moeilijker zodra de glans van een nieuwe regering eraf is. Lokale autoriteiten zullen terugslaan met gerechtelijke uitspraken om de officiële beslissingen aan te vechten, wat jaren kan aanslepen. Gemeenteraden kunnen onder druk worden gezet; rechtbanken minder.

De toespraak van Rachel Reeves kan daarom het beste worden opgevat als een “zeer goed samengesteld eerstedagpakket”, aldus een voormalige minister. Ze heeft de snelle maatregelen die haar binnen het bestaande systeem ter beschikking staan, bij elkaar gebracht. Maar het is geen plan voor het bouwen van de 1,5 miljoen woningen in de komende vijf jaar die Labour heeft beloofd. Daarvoor zijn lastigere hervormingen nodig, zoals een meer op regels gebaseerde benadering van planning en het aanpakken van lastige kwesties zoals het inpikken van grondwaarde en onteigening. In die domeinen is Labour nog maar net begonnen met het uiteenzetten van zijn ideeën. De regering heeft een openingsschot gelost. De strijd met de nimby’ers is nog maar net begonnen.