Labour staat voor een immense taak

De socialisten van Labour hebben met veel bravoure de Britse parlementsverkiezingen gewonnen. Dat betekent niet dat zij het gemakkelijk krijgen om de boze Britten te kalmeren.

Sir Keir Starmer is de nieuwe premier van Groot-Brittannië, nadat hij de Labour Party na veertien jaar oppositie naar een verpletterende verkiezingsoverwinning heeft geleid. Starmer vroeg de kiezers om een stevig mandaat om de Britse economie nieuw leven in te blazen en dat heeft hij gekregen. Het verwachte aantal van 412 zetels van Labour zou hem een verpletterende volstrekte meerderheid met minste 170 zetels op overschot opleveren. Het is de grootste meerderheid voor Labour sinds Tony Blair en groter dan die van Clement Attlee en Margaret Thatcher, de twee meest hervormende premiers van de twintigste eeuw.

Lees verder onder de video

Geen wonder dat, tijdens een overwinningsbijeenkomst in Tate Modern, de normaal gesproken voorzichtige Keir Starmer zich waagde aan een ongewoon elegische toon. “We kunnen weer vooruit kijken, de ochtend inlopen”, declameerde hij. “Het zonlicht van de hoop – in het begin wat zwak, maar met de dag sterker – schijnt weer op een land dat de kans heeft… om zijn toekomst terug te krijgen.” Kort daarna begon het te regenen.

De parlementsverkiezingen waren het hoogtepunt van een van de meest succesvolle ommekeren in de Britse politieke geschiedenis. Keir Starmer nam de leiding over van een partij die was verbrijzeld door de nederlaag onder Jeremy Corbyn in 2019. Hij en zijn luitenants braken eerst de greep van hard links, hulden Labour vervolgens in kleine conservatieve waarden en voerden een campagne die zich onderscheidde door discipline. Het totale aantal stemmen van Labour nam niet veel toe, maar campagneleider Morgan McSweeney slaagde erin de stemmen met brute efficiëntie te verdelen, waardoor stemmen die zich eerder in de steden hadden opgestapeld naar de provincies werden geduwd. Toen het grootste deel van de zetels was geteld, had Labour 43 zetels per miljoen stemmen, tegen 20 in 2019 (zie grafiek Electorale efficiëntie).

Weggevaagd

De uitslag toont ook een sensationele politieke ineenstorting. De Conservatieve Partij wordt gereduceerd tot 122 zetels. Dat is beter dan sommigen hadden gevreesd, maar het is slechter dan de slechtste uitslag tot vorige week, 156 zetels in 1906. “Het Britse volk heeft vanavond een ontnuchterend oordeel geveld”, zei de aftredende premier Rishi Sunak. “Ik neem de verantwoordelijkheid voor het verlies.” Als vijfde Conservatieve premier in veertien jaar slaagde Sunak er niet in de schade te herstellen die zijn partij had opgelopen door de stuiptrekkingen van zijn vier voorgangers. Een manifest dat belastingverlagingen voor gepensioneerden en nationale dienstplicht voor jongeren beloofde, maakte weinig verschil; evenmin als de almaarhuiveringwekkender waarschuwingen in de laatste dagen van een socialistische ‘supermeerderheid’.

Lees verder onder de grafiek

De eenheid die Boris Johnson in 2019 opbouwde met de belofte ‘get brexit done’, is weggevaagd. Labour sneed diep in traditioneel Conservatief gebied: het haalde Hexham binnen, dat een eeuw lang een Tory-zetel is geweest; Bury St Edmunds, dat nog langer in Conservatieve handen was; en Aldershot, vaak gezien als de thuisbasis van het Britse leger. Naast Labour zijn de belangrijkste winnaars de Liberaal-Democraten, die van 11 naar maar liefst 70 zetels stegen. De winst van de Libdem is geconcentreerd in de meer welvarende forensensteden die vroeger de kern van de Tories vormden, waaronder Henley, de voormalige zetel van Boris Johnson, Tunbridge Wells en Wokingham.

Zwartepieten

In de dagen voor de verkiezingen had Keir Starmer zijn achterban verenigd door op te roepen tot een “democratische afrekening” voor de slordigheden en misstappen van de Conservatieven. “Vergeet niet wat ze hebben gedaan!”, zei hij. “Vergeet de leugens niet! Vergeet het smeergeld niet.” De kiezers deden dat niet. Sunak werd weliswaar herkozen in North Yorkshire, net als zijn minister van Financiën Jeremy Hunt in Surrey. Maar elf van zijn kabinetsleden verloren hun zetel, onder wie Alex Chalk, de minister van Justitie; Grant Shapps, de minister van Defensie; en Penny Mordaunt, de leider van het Lagerhuis en een mogelijke opvolger van Sunak. Liz Truss, de premier wiens rampzalige ambtstermijn de economische reputatie van de Tories om zeep hielp, werd vernederd in het traditioneel Conservatieve Norfolk.

Het zwartepieten begon al heel snel. Jacob Rees-Mogg, een aanvoerder van de brexitbeweging die ook zijn zetel verloor, gaf zijn collega’s de schuld voor het vertrek van Boris Johnson. Penny Mordaunt gaf de schuld van het falen van de partij aan de hoge inflatie en de gebrekkige toegang tot gezondheidszorg. Robert Buckland, verslagen door Labour in Swindon, betreurde de slechte discipline van Suella Braverman, een voormalige minister van Binnenlandse Zaken die verklaarde dat de Tories hadden verloren nog voordat de stembussen waren geopend. Dat gedoe zal nog vele maanden duren.

Het plan

De vraag is nu hoe Labour zal regeren. Terwijl immigratie voor de Conservatieve kiezers het belangrijkste onderwerp was, staat die kwestie voor de Labour-stemmers pas op de vijfde plaats. De kiezers van Labour zijn jonger, hebben vaker een diploma en bezitten minder vaak een eigen huis dan die van de Tories. De Labour Party van vandaag is economisch echter interventionistischer dan in de tijd van Tony Blair, merkt analist Steve Akehurst op. De partij zegt bijvoorbeeld dat “grote bedrijven profiteren van gewone mensen”.

Bovenaan op de lijst staat een ingreep in het Britse planningssysteem, dat “investeringen en bouwactiviteiten in Groot-Brittannië veel te lang heeft tegengehouden”, zei Rachel Reeves, de verwachte minister van Financiën, toen de eerste resultaten binnenkwamen. De partij heeft ook grote ambities om Groot-Brittannië te herindustrialiseren, gestimuleerd door particuliere investeringen; om de vervallen National Health Service opnieuw op te bouwen met behulp van nieuwe technologie en preventieve behandeling; en om een justitiesysteem te redden dat wordt geteisterd door achterstanden en uitpuilende gevangenissen. Maar om dat te doen, zal Labour een lelijke fiscale erfenis van de Conservatieven moeten overwinnen.

Stabiliteit

De grote belofte van Keir Starmer is stabiliteit te brengen in de regering en zo investeringen naar Groot-Brittannië te lokken. Maar de voortekenen van toekomstige instabiliteit zijn al duidelijk. Sinds de jaren zestig is het steeds normaler geworden dat kiezers tussen verkiezingen door van partij veranderen. Swing voters, ooit een kleine minderheid, zijn nu in de meerderheid. In combinatie met het grote verloop in Westminster heeft dat een onvoorspelbaar electoraat opgeleverd.

Lees verder onder de grafiek

Eén bedreiging komt van rechts. De ineenstorting van de Tories werd versneld door Reform UK, het vehikel van Nigel Farage. Hij won in Clacton met 46 procent van de stemmen, waarmee hij na zeven eerdere pogingen eindelijk in het Lagerhuis komt. Farage belooft een “enorme nationale beweging”. Met drie andere Reform-verkozenen en tal van tweede plaatsen in oude Labour-burchten zoals Sunderland, Blyth en Hartlepool, heeft hij de aard van de oppositie voor de nieuwe regering veranderd. Binnen Labour is er een actief debat over hoe om te gaan met Reform UK. Sommigen vinden dat het een nieuwe bedreiging is die bestreden moet worden door een agressieve regeringsstijl. Anderen zeggen dat Reform UK niet zoveel verschilt van de Tories, die cultureel gevoelige kwesties gebruikten, zoals een plan om asielzoekers naar Rwanda te deporteren.

Een andere bedreiging komt van opstandelingen ter linkerzijde. Thangam Debbonaire, de schaduwminister voor Cultuur, verloor haar zetel aan de Green Party, die vier zetels behaalde. Jonathan Ashworth, de schaduwminister van Werk en een aanvalsvoertuig voor de partij, verloor van een onafhankelijke, wat aantoont hoeveel moslimkiezers het standpunt van Labour over de oorlog in Gaza hebben verworpen. Wes Streeting, de nieuwe minister van Volksgezondheid, behield zijn zetel maar heel nipt. Jeremy Corbyn werd als onafhankelijke herkozen in Islington North.

Keir Starmer heeft altijd gezegd dat de strijd om de controle over Labour in essentie ging over het herstellen van de partij ten dienste van de arbeidersklasse voor wie ze was opgericht. Ook dat, zei hij, zal de taak bepalen die zijn regering te wachten staat. “De strijd om vertrouwen is de strijd die ons tijdperk bepaalt”, vertelde hij de menigte in Londen. Sir Keir heeft een opmerkelijke overwinning behaald. De zoektocht naar stabiliteit in de Britse politiek gaat verder.