Kernenergie maakt comeback in ons land: ‘Ook Tihange 1 kan langer open blijven’

De nieuwe federale regering heeft de duidelijke intentie om de wet van 2003 op de kernuitstap te schrappen en streeft naar 4 gigawatt kernenergie in de energiemix. Dat kan op korte termijn door zoveel mogelijk kerncentrales zo lang mogelijk open te houden, zoals dat al voor Doel 4 en Tihange 3 is beslist. Op lange termijn wordt aan de bouw van nieuwe centrales gedacht. En de Vlaamse regering wil onderzoeken of de bouw van kleine kerncentrales (SMR’s) mogelijk is.

Ook bij de energiebedrijven klinkt een nieuw geluid. Kernenergie past niet meer in de strategie van Engie, dat de kerncentrales in België uitbaat, maar het Franse energiebedrijf liet vorige week verstaan dat “het blijft openstaan voor dialoog over het federale energiebeleid inzake kernenergie, binnen de grenzen van zijn strategie”. De concurrent Luminus, dat een participatie van 10 procent heeft in Doel 4 en Tihange 3 en van 50 procent in Tihange 1, toont interesse om gesloten centrales te heropenen als de uitbating rendabel kan gebeuren. Het bedrijf wil ook de bouw van nieuwe kerncentrales bekijken.

Voor de politiek en de industrie is kernenergie een deel van de oplossing om België en Europa van voldoende koolstofarme energie te voorzien. Als de vraag naar elektriciteit in de volgende decennia verdubbelt, dreigt België met een groot tekort aan koolstofarme energie te kampen. Van investeringen in hernieuwbare energie krijg je nooit spijt, leren studies van Elia en Vito-Energyville, maar ook kernenergie kan op een kostenefficiënte manier een bijdrage leveren aan de bevoorradingszekerheid. De voorbije decennia beschikte België over zeven reactoren, goed voor 6 gigawatt nucleaire capaciteit. Die leverden zo’n 50 procent van de elektriciteitsproductie.

Doel 1, Doel 3 en Tihange 2 zijn al dicht. Tihange 1 en Doel 2 worden later dit jaar gesloten. Met de levensduurverlenging van Doel 4 en Tihange 3 hebben we 2 gigawatt tot 2035. Hoe realistisch is het streefcijfer van 4 gigawatt kernenergie dan?

PETER BAETEN. “België kan drie stappen zetten. Op korte termijn is 4 gigawatt alleen haalbaar door meer reactoren langer open te houden. Dat is de eerste stap. Doel 4 en Tihange 3 zijn de meest moderne reactoren en blijven al tien jaar langer werken. Maar ook Tihange 1 komt in aanmerking voor een levensduurverlenging. Als we Doel 4, Tihange 3 en Tihange 1 actief houden, kunnen we minstens 3 gigawatt blijven produceren in de komende tien tot twintig jaar. Stap 2, op iets langere termijn, is de bouw van nieuwe reactoren op basis van bestaande waterreactortechnologie. Stap 3, op nog langere termijn, is de introductie van innovatieve nucleaire technologie, zoals loodgekoelde reactoren.

“Het belangrijkste obstakel voor een reveil van kernenergie is niet de technologie, maar de beschikbaarheid van voldoende geschoold personeel en een stabiel investeringsklimaat. We hebben dringend meer STEM-profielen nodig. Dat gaat niet alleen om ingenieurs en fysici, maar ook om technisch geschoold personeel, zoals lassers. Op korte termijn hebben we vooral ingenieurs nodig voor de ontwerp- en veiligheidsstudies. Zodra de bouw begint, komt er een enorme vraag naar technisch personeel. Het tekort aan gekwalificeerde werkkrachten is een van de grootste knelpunten in de nucleaire sector, net zoals in veel andere sectoren. De aanvoerketen en de opleidingscapaciteit moeten worden versterkt. Met onze SCK CEN Academy zetten we daar sterk op in.”

Tihange 1 is een vrij oude knar, die al in 1975 in gebruik werd genomen. Waarom komt ook deze centrale in aanmerking voor een langere levensduur?

BAETEN. “Het reactorvat is de cruciale component die je niet kunt vervangen. De integriteit van het reactorvat is dus een absolute must om een kerncentrale langer uit te baten. Met de bewakingsprogramma’s van de kuip, ondersteund door SCK CEN, kunnen we de integriteit van het drukvat heel goed opvolgen. Voor Doel 4 en Tihange 3 is een levensduur van tachtig jaar geen enkel probleem. In de Verenigde Staten draaien veel reactoren al langer dan zestig jaar, sommige gaan naar tachtig jaar. Het is dezelfde technologie, dus dat moet ook hier mogelijk zijn, met de nodige opvolging en regulering. Ook de integriteit van het reactorvat van Tihange 1 is geen probleem. Met een goede opvolging kan Tihange 1 zeker zestig tot zeventig jaar draaien. Als je snel 4 gigawatt wilt halen, moet je het doen met wat je hebt, en is Tihange 1 een logische kandidaat. Vergeet ook niet dat die centrale al een tienjarige verlenging met verschillende upgrades kreeg.”

Hoe volgen we de veiligheid van deze centrales in de praktijk op?

BAETEN. “Vóór de wet op de kernuitstap hadden we in België een systeem van periodieke veiligheidsherzieningen om de tien jaar. Bij elke evaluatie moest worden bewezen dat de reactor de volgende tien jaar veilig kon opereren. Dat systeem zou opnieuw kunnen worden ingevoerd, en de indruk bestaat dat de huidige regering die ambitie heeft. Zo’n systeem zou ook logischer zijn, want het is onafhankelijk van politieke besluitvorming. Er wordt dan puur gekeken naar veiligheid en economische haalbaarheid. Het zou betekenen dat centrales niet verlengd worden voor een periode die wordt bepaald door de politiek, maar dat men steeds per tien jaar beoordeelt.”

Kunnen ook de al stilgelegde kerncentrales van Doel 3 en Tihange 2 nog langer actief blijven?

BAETEN. “De ontmanteling is al begonnen, dat maakt het niet evident om die centrales opnieuw in gebruik te nemen. Daarnaast zijn de flakes in het reactorvat, de zogenoemde waterstofinsluitsels. Dat zijn geen scheurtjes, maar structuren die al aanwezig waren sinds de fabricatie van het reactorvat. Ze zijn pas later ontdekt met geavanceerde ultrasone technieken. Studies toonden aan dat die reactoren veilig konden werken gedurende 46 jaar, maar dat was op basis van zeer conservatieve inschattingen. Meer recente analyses zouden kunnen aantonen dat die limiet te strikt is. Maar als we beide elementen samen in overweging nemen, wordt het een complexe situatie om ze te verlengen.”

En Doel 1 en 2?

BAETEN. “Dat is een ander verhaal. Die zijn gebouwd als een eenheid met gemeenschappelijke systemen. Daardoor voldoen ze minder gemakkelijk aan de nieuwe regelgeving die in 2026 in werking treedt. Dat betekent niet dat die centrales onveilig zijn. Ze worden uitgebaat volgens de huidige reglementering. Maar als men ze na 2026 nog wil gebruiken, zullen de veiligheidsstudies opnieuw bekeken moeten worden om te zien of de gemeenschappelijke systemen voldoen aan de nieuwe eisen of dat er aanpassingen dienen te gebeuren. Voor Tihange 1 zal dat makkelijker lukken dan voor Doel 1 en 2.”

Stap 2 is de bouw van nieuwe kerncentrales op relatief korte termijn. Wat is mogelijk?

BAETEN. “Als men snel nieuwe kerncentrales wil, dan zijn watergekoelde reactoren de logische keuze. Dat is een bestaande technologie, met beschikbare ontwerpen en leveranciers. De veiligheidsautoriteiten hebben er ervaring mee. Dat maakt een bouw tegen 2035 haalbaar, op voorwaarde dat er snel beslist wordt. Er is de keuze tussen grote reactoren zoals de EPR (European pressurized reactor), die tussen 1 en 1,6 gigawatt aan elektriciteit leveren, en de kleine SMR’s (small modular reactors), die tot 300 megawatt produceren. Als er snel knopen worden doorgehakt, kunnen we tegen 2035 een watergekoelde SMR operationeel hebben.”

Wat is het voordeel van SMR’s?

BAETEN. “SMR’s vergen minder investeringskapitaal dan grote reactoren. Voor een grote reactor spreken we over investeringen van 10 tot 15 miljard euro, terwijl SMR’s eerder tussen 1 en 3 miljard euro kosten. In de Belgische context kan een SMR sneller gerealiseerd worden, bijvoorbeeld in samenwerking met industriële partners zoals de chemische sector of datacenters, die veel stroom verbruiken en mogelijk mee willen investeren. Dat zou de financiering vergemakkelijken.”

Stap 3 is de bouw van kerncentrales op basis van een nieuwe technologie met veel minder afval. Wat mogen we daarvan verwachten?

BAETEN. “Als we op lange termijn een duurzamere oplossing willen, namelijk minder productie van hoogradioactief afval en een beter gebruik van de natuurlijke grondstoffen, dan moeten we overschakelen naar een andere technologie, zoals loodgekoelde reactoren. Door een reactor met lood te koelen, houd je de neutronen in de kern snel. Die ‘snelle’ reactoren zullen minder hoogradioactief afval produceren en zorgen er ook voor dat de natuurlijke grondstof, uranium, efficiënter gebruikt kan worden. Met water als koelmiddel lukt dat niet, want daar worden te veel ‘snelle’ neutronen vertraagd Dat is de richting waarin de nucleaire technologie evolueert voor de periode na 2050.”

Waarom kiest u voor een loodgekoelde reactor? Er worden ook natriumgekoelde reactoren en gesmoltenzoutreactoren ontwikkeld.

BAETEN. “Natriumgekoelde reactoren zijn het verst ontwikkeld. Er hebben al operationele met natrium gekoelde reactoren bestaan, zoals Phoenix en SuperPhoenix in Frankrijk. En vandaag is bijvoorbeeld BN-600 in Rusland nog operationeel. De technologie heeft echter extra veiligheidsmaatregelen nodig wegens de sterke chemische reacties tussen natrium en water. Gesmoltenzoutreactoren staan dan weer technologisch minder ver dan loodgekoelde reactoren. De experimentele opstellingen in Europa zijn beperkter en de vergunningstrajecten zullen langer duren. De loodgekoelde reactoren zijn passief veilig en de technologie zette de jongste vijftien jaar grote stappen. Daarom kiezen wij voor een loodgekoelde reactor: die biedt een goede balans tussen technologische maturiteit en veiligheid.”

Welke projecten lopen er op met loodgekoelde reactoren?

BAETEN. “Rusland bouwt er een. Europa werkt aan de ontwikkeling van de technologie via het Myrrha-project, dat al sinds 2010 loopt. In België hebben we Venus, een kleine onderzoeksreactor omgebouwd tot een loodreactor om rekencodes voor de reactorkern te valideren. Daarnaast werken we aan een grotere demonstratiereactor. Dat project bevindt zich in de laatste onderhandelingsfase met onze consortiumpartners.”

Met welke partners werkt u samen aan deze technologie?

BAETEN. “Ons consortium bestaat uit Ansaldo Nucleare (een Italiaans ingenieursbureau gespecialiseerd in nucleaire technologie, nvdr), ENEA (het Italiaanse nucleaire onderzoekscentrum, nvdr) en Raten (het Roemeense nucleaire onderzoeksinstituut, nvdr). Onze technologiedemonstratiereactor zal in België gebouwd worden. We mikken op 2035. Een prototype, genaamd Alfred, bouwen we in Roemenië met streefdatum 2040. Tegen 2045 moet de commerciële toepassing van duurzame loodgekoelde reactoren mogelijk worden. Het betekent dat we nu moeten starten met de bouw van de demonstratiereactor om tegen 2045 een substantiële bijdrage aan de energiemix te kunnen leveren.”

Hoe wordt dit project gefinancierd?

BAETEN. “De financiering voor de eerste onderzoeks- en ontwikkelingsfase is rond, maar voor de demonstratiereactor en het prototype is nog extra financiering nodig. Oorspronkelijk was ook het Amerikaanse Westinghouse betrokken bij ons project, maar dat heeft zich teruggetrokken om zich volledig te richten op watergekoelde reactoren. Daarnaast wordt dit project ondersteund door de European Industrial Alliance On Small Modular Reactors, een initiatief van de Europese Commissie om Europese nucleaire technologieën te versterken.”

Is er voldoende maatschappelijk draagvlak voor nieuwe investeringen in kernenergie?

BAETEN. “Volgens onze Barometer – een tweejaarlijkse opiniepeiling die we sinds 2002 uitvoeren – was het draagvlak voor kernenergie lange tijd stabiel, rond 37 procent. Sinds de oorlog in Oekraïne is dat aanzienlijk toegenomen tot 56 procent, door de verhoogde aandacht voor energiezekerheid en -onafhankelijkheid. Uit onze meest recente enquête blijkt onder andere dat 77 procent van de bevolking zich zorgen maakt over betaalbare energie, en 63 procent gelooft dat SMR’s een oplossing kunnen bieden om de elektriciteitsprijzen te stabiliseren. Door de geopolitieke context is de publieke opinie duidelijk positiever over kernenergie geworden.”