Ruim 20 procent van het wereldwijde olie- en gasverbruik moet eerst door de Straat van Hormuz. Wat zijn de gevolgen voor de Belgische economie als Iran een poging doet om die levensader van de wereldeconomie dicht te knijpen?
Het is een ongemakkelijke waarheid, maar de Belgische economie draait nog altijd voor 75 procent op fossiele brandstoffen. Aardolie was in 2023 nog goed voor 40 procent van onze energiebevoorrading, aardgas voor 30 procent en steenkool voor 5 procent. Hernieuwbare energie voorzag in 2023 nog altijd voor maar 6 procent in onze energiebehoefte. De weg naar net zero is dus nog lang.
De nog grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen impliceert dat de Belgische energiebevoorrading sterk afhankelijk is van import. Onze energieafhankelijkheid van het buitenland bedraagt ongeveer 80 procent. De volgende jaren zal dat niet meteen beter worden door de gedeeltelijke sluiting van de kerncentrales. Onze energieafhankelijkheid zal tegen 2030 pieken rond 85 procent, verwacht het Planbureau.
Energie blijft zwakke flank
Door die aanhoudend grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen blijven de internationale energieprijzen een hoofdrol spelen in de Belgische conjunctuurvooruitzichten. We besteden ongeveer 13 procent van ons bruto binnenlands product (bbp) aan energie. De Belgische economie is minder kwetsbaar voor energieschokken dan in de jaren zeventig, maar de energiecrisis van 2022 maakte pijnlijk duidelijk dat de energiebevoorrading een zwakke flank blijft van onze economie. De sterke stijging van de aardgasprijs kostte de Belgische economie in 2022 en 2023 miljarden euro’s. Het welvaartsverlies was daarbij groter dan in de buurlanden door onze grote energieafhankelijkheid én de relatief grote energie-intensiteit van de Belgische economie.
De energieprijzen zijn intussen gedaald, maar de energie-intensieve industrie ziet nog altijd zwarte sneeuw. Een nieuwe forse stijging van de energieprijzen zou voor de hele economie opnieuw een negatieve aanbodschok betekenen op een ogenblik dat de vorige amper verteerd is. Een nieuwe inflatieopstoot zou de centrale banken dwingen het beleid relatief krap te houden, kwestie van de inflatieverwachtingen te verankeren. Een opflakkering van de inflatie kan het economische herstel nog maar eens uitstellen.
Een forse stijging van de energieprijzen zou voor de hele economie opnieuw een negatieve aanbodschok betekenen op een ogenblik dat de vorige amper verteerd is.
Oliemarkt heeft buffers
Voorlopig valt de schade mee. De olieprijs is de voorbije weken met een kwart gestegen, maar het zwarte goud was de voorbije maanden flink goedkoper geworden. De spanningen in het Midden-Oosten bruuskeren de oliemarkten op een moment dat er een overaanbod is, vooral omdat de OPEC-leden zich uit eigen beweging minder productiebeperkingen opleggen.
Door dat overaanbod nemen de wereldwijde olievoorraden sterk toe. Bovendien beschikken vooral de OPEC-leden, met Saudi-Arabië op kop, over een relatief grote reserveproductiecapaciteit. Die reservecapaciteit bedraagt op dit ogenblik bijna 5 miljoen vaten per dag, of ongeveer 5 procent van de wereldwijde olieproductie. De oliemarkt beschikt dus over behoorlijk wat buffers om een lager aanbod op te vangen, toch als de verstoring van het aanbod tijdelijk en beperkt is.
Een langdurige en volledige blokkade van de Straat van Hormuz zou een te zware dobber zijn. Ruim 20 procent van het wereldwijde olieverbruik moet eerst door die zee-engte. Een blokkade impliceert dus een tekort op de oliemarkt en bijgevolg een sterke stijging van de prijzen. De schattingen lopen uit elkaar. De Amerikaanse bank J.P. Morgan ziet bij een blokkade een olieprijs van 120 dollar per vat, wat de Amerikaanse inflatie opnieuw richting 5 procent zou jagen.
Maar Iran zou ook zichzelf financieel in de voet schieten als het de Straat van Hormuz afsluit. Iran produceert bijna 5 miljoen vaten per dag. Ongeveer de helft van de Iraanse productie is bestemd voor export en moet dus ook door de straat van Hormuz, met China als de belangrijkste klant. België voert geen ruwe olie in uit Iran. Onze belangrijkste leveranciers waren in 2023 andere OPEC-leden (30%), Noorwegen (16%), de Verenigde Staten (13%), het Verenigd Koninkrijk (11%) en Kazachstan (10%). Niet dat het zoveel uitmaakt vanwaar onze olie komt. De oliemarkt is een wereldmarkt, waarbij elke aanbodverstoring zich vertaalt in hogere prijzen die elk invoerend land moet betalen.
Geen paniek op aardgasmarkt
Ook voor de aardgasmarkten is de Straat van Hormuz een belangrijke slagader. Begin 2025 passeerde ongeveer 20 procent van het wereldaanbod van lng daar. Lng uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten vindt op die manier de weg naar klanten in Azië en Europa. Na de uitbraak van de oorlog in Oekraïne vond de Europese Unie, en ook België, in Qatarees lng een gedeeltelijk alternatief voor de invoer van Russisch aardgas. Vorig jaar was 6 procent van het Belgische aardgasverbruik afkomstig uit Qatar. Noorwegen blijft met een marktaandeel van 45 procent onze hofleverancier.
Bij een tekort aan lng dreigt er tussen Europese en Aziatische afnemers weer een opbod te ontstaan om de beschikbare lng-productie aan te trekken, net als tijdens de energiecrisis van 2022. Die zenuwachtigheid over het aanbod heeft zich de jongste weken vertaald in hogere aardgasprijzen. Voor levering in augustus betalen Europese consumenten 41 euro per megawattuur, of ongeveer de helft meer dan twee maanden geleden.
Die aardgasprijzen zijn, behalve voor de energie-intensieve industrie, nog betaalbaar. Eerder deze winter lag de prijs nog gevoelig hoger door slinkende Europese gasvoorraden in combinatie met minder zacht winterweer. Tijdens de kritieke fase van de energiecrisis lag de aardgasprijs nog vijf tot zeven keer hoger dan vandaag. Opvallend is dat de termijnprijzen voor levering deze winter onder controle blijven, hoewel de Europese aardgasvoorraden voor deze tijd van het jaar relatief laag zijn. Voor levering in de winter van 2026-2027 ligt de prijs nog een stuk lager, anticiperend op een sterke stijging van het lng-aanbod.
