Jannie Haek ontmoet Nassim Taleb: ‘We weten niet meer over de menselijke natuur dan 2000 jaar geleden’

Zowel de wereldberoemde essayist als de grote baas van de Nationale Loterij meent dat succesrijke mensen hun welslagen vooral te danken hebben aan een gunstig lot. En dat ze dat soms vergeten.

Zwarte zwanen zagen we niet, wel roze flamingo’s. Een mooie namiddagzon streelde de daken van de Antwerpse Zoo, die om deze tijd gesloten is. In dit decor vond een ontmoeting plaats tussen Nassim Taleb, de voormalige beurshandelaar die hoge ogen gooit als essayist, vooral met zijn boek De zwarte zwaan, en Jannie Haek, de grote baas van de Nationale Loterij. Een stukje verderop organiseerde de Loterij in het Flanders Meeting & Convention Center Antwerp haar congres voor Europese loterijen, het grote jaarlijkse evenement van de sector. We maakten van de gelegenheid gebruik met twee buitengewone personen over het toeval, het lot en het leven te praten.

In hoeverre heeft geluk een rol gespeeld in uw leven?

NASSIM TALEB. “Je moet niet op geluk focussen, maar openstaan voor geluk als zich iets voordoet. Zorg dat je niet lijdt als je geen geluk hebt. En als je het wel hebt, zorg dan dat je ervan geniet en profiteert. Ik heb die asymmetrie uitgelegd in mijn boek Antifragiel. ”

JANNIE HAEK. “Geluk of ongeluk, dat is eenvoudigweg iets wat gebeurt. Stel dat u de CEO van een bedrijf bent. U zet een koers uit, kiest werknemers, stelt een strategisch plan op. En u bouwt een organisatie uit. Maar die is niet noodzakelijk voorbereid op onverwachte zaken. Dat vind ik zo mooi aan het boek van Nassim Taleb. Hij heeft het niet over geluk, maar over structuur. De vraag is dan ook: als er iets gebeurt, kan ik me dan aanpassen? Kan ik ervan profiteren? Kan ik die kans grijpen?”

TALEB. “Als schrijver heb ik daar veel over geleerd. Als je aan een boek begint, heb je al een vaag idee van het einde, maar nog niet van de inhoud. Ik word wakker, ik wandel, ik probeer wat te schrijven, maar ik stop als ik ontevreden ben over wat ik schrijf. Ik laat me leiden door het boek.”

Jannie Haek, volgens u is de loterij een metafoor voor het leven.

HAEK. “Er bestaan veel misverstanden over de loterij. In België spelen de meeste mensen maar voor een heel klein bedrag. Ze geven 5 euro uit, ze nemen geen financieel risico. Ze doen het voor het plezier van het spel. Je zult mij niet horen beweren dat de loterij een goede investering is vergeleken met financiële opties of soortgelijke instrumenten. Het is gewoon een spel, maar wel een spel met een geschiedenis. En het bewijst dat het helemaal geen kwaad kan een keuze soms van het toeval te laten afhangen. Als ik eindeloze politieke discussies hoor, denk ik soms dat ze beter de dobbelstenen kunnen laten rollen. Dat zou ze minder energie en tijd kosten.”

TALEB. “Het is zoals met de ezel van Buridan, die niet wist of hij eerst moest eten of drinken en is doodgegaan aan zijn besluiteloosheid. Er was maar één manier waarop ze dat dier hadden kunnen redden: ze hadden hem willekeurig naar het water of het voedsel moeten duwen. Het is een metafoor voor het leven. Als je een beslissing moet nemen, laat dan het lot (of God) voor je beslissen.”

HAEK. “De loterij is ook een metafoor omdat ze als collectieve financiering dient voor instellingen, balletgezelschappen en monumenten, zoals het centraal station van Antwerpen. Die zaken zijn allemaal enorm waardevol voor de gemeenschap.”

TALEB. “Doordat ze het ingezette geld herverdelen, scheppen loterijen bovendien een ongelijkheid die geen rancune oproept, aangezien het om kansspelen gaat. Mensen reageren op ongelijkheden als ze de indruk hebben dat die voortkomen uit het establishment. De loterij kan ons veel leren over het leven en de manier waarop mensen ongelijkheden accepteren.”

HAEK. “Kent u de herkomst van het woord ‘lotto’? Het komt van de manier waarop ze in Genua in de zestiende eeuw gouverneurs benoemden. Om het halfjaar werd een deel van de gouverneurs van de stad vervangen. De namen van hun vervangers werden geloot. In de herbergen vonden ze het leuk te voorspellen welke namen op de lotinglijst zouden staan en daar weddenschappen over af te sluiten. Ze noemden dat spel ‘lotto’. Zo maakte de lotto deel uit van het democratische proces waarmee de bestuurders van de stadstaat werden benoemd. Maar bij de lotto gaat het ook over het plezier van het spel en het gokken met een klein beetje geld. Ik geloof niet dat het een belasting op domheid is, zoals sommige mensen zeggen. U moet wel accepteren dat u geld kunt verliezen.”

TALEB. “De loterij is ook een goede manier om geld te herverdelen. De winnaars gaan op restaurant, geven een fooi aan de ober, enzovoort. Ik sta niet kritisch tegenover kansspelen. Maar het toeval waarmee we in ons leven te maken krijgen, is helemaal anders dan het toeval in het spel. Het echte leven is veel complexer.”

Hebt u al op de lotto gespeeld?

TALEB. “Ik heb dat niet nodig, ik ben trader. Ik merk trouwens dat veel traders niet aan kansspelen doen.”

En u, Jannie Haek?

HAEK. “Ja, natuurlijk wel.”

TALEB. “Maar als u ooit zou winnen, kunnen ze u beschuldigen van…”

HAEK. “Ja, maar de kans is klein. En ik ben bereid het gewonnen geld te herverdelen.”

Is succes ook geen kwestie van hardnekkig volhouden en telkens opnieuw proberen?

HAEK. “Zeker. Een koppige werknemer moet ik voortdurend bijsturen, maar ik zal hem niet ontslaan. Want ik weet dat de omstandigheden kunnen veranderen. Wie weet heeft hij over vijf jaar wel gelijk en is de mening die hij zo hardnekkig verdedigt dan wel de juiste.”

TALEB. “Je moet koppig genoeg zijn om je doel te bereiken en je moet flexibel genoeg zijn om je mening bij te sturen als dat nodig is. De meeste mensen die succes hebben, zijn koppig. Maar de meeste koppige mensen hebben geen succes. Ze zeggen dat succesvolle traders vroeg opstaan, hard werken, veel risico’s nemen en koppig zijn. Maar die karaktereigenschappen vind je ook bij mensen die failliet zijn gegaan. Succes heeft eerder te maken met het feit dat je een juiste inschatting maakt van de statistische eigenschappen van de wereld waarin je leeft en de beloningen die het kan opleveren. Mensen die succes hebben, maken beter gebruik van de positieve gevolgen van onverwachte gebeurtenissen.”

Wat is de rol van geluk en talent bij succes?

HAEK. “Veel mensen hebben succes omdat ze mazzel hebben gehad. Maar ze hebben de neiging dat te vergeten. Er wringt iets in de redenering van mensen die zeggen: als je succes hebt, dan komt dat omdat je hard hebt gewerkt, maar als je faalt, dan komt dat omdat je pech hebt gehad. Het is belangrijk dat succesvolle mensen erkennen dat ook geluk een rol heeft gespeeld en dat ze anderen aanmoedigen te blijven proberen. Want als mensen falen, komt dat over het algemeen niet omdat ze lui zijn of weinig talent hebben. Iemand die faalt, heeft geen behoefte aan medelijden. Hij heeft behoefte aan iemand die succes heeft gehad en tegen hem zegt: ‘Maak je geen zorgen, ik heb mijn succes aan geluk te danken. Jij kunt ook geluk hebben, blijf proberen.'”

TALEB. “Toen ik nog trader was, zei iemand in mijn omgeving ooit: ‘We steunen de personen die geld verliezen, we belonen de personen die geld verdienen en we straffen de personen die niets doen.’ En ik vind dat een mooi principe.”

Is dat een van de sleutels tot het geluk?

TALEB. “Psychologen hebben geprobeerd het geluk van lottowinnaars te meten. Ze kwamen tot de conclusie dat zij, net als mensen die verlamd zijn, afweken van het gemiddelde. Maar dat klopt niet. Ik geloof niet dat lottowinnaars ongelukkiger zijn dan anderen. ( Richt zich tot Jannie Haek) Dit is uw werkterrein, wat vindt u daarvan?”

HAEK. “Ik kan u meedelen dat de winnaars zeer gelukkig zijn.”

TALEB. “Als je 5 euro verliest, is dat geen ramp. Maar als je iemand gelukkig maakt omdat hij het groot lot wint… Sociaal gezien kan het niet mooier.”

HAEK. “Als je met het toeval en het lot kunt leven, ben je gelukkig. De ezel van Buridan is doodgegaan omdat hij niet kon kiezen. Je moet kiezen, ook al blijkt je keuze achteraf verkeerd te zijn.”

Is dat ons probleem? Zijn we dieren die te veel nadenken?

TALEB. “We moeten meer doen en minder nadenken. En als we dan toch nadenken, moeten we dat met meer strengheid doen. We moeten het voorbeeld van onze grootmoeder volgen. Ze heeft kunnen overleven dankzij de lessen van haar grootmoeder en niet door te luisteren naar sommige psychologen die zichzelf wetenschapper noemen. Natuurkunde is een wetenschap. Veel disciplines die zichzelf wetenschappelijk noemen, zijn dat juist niet.”

U denkt aan economie en menswetenschappen?

TALEB. “Precies. Die zijn minder exact dan de lessen die je uit de ervaringen van je grootmoeder kunt trekken. Het genie van iemand zoals Montaigne, bijvoorbeeld, is dat hij op één lijn zat met de filosofen van de oudheid. Want uiteindelijk weten we niet meer over de menselijke natuur dan 2000 jaar geleden.”