Een bezoek aan Venetië reserveren of een toegangsticket betalen? Dit is de beste remedie tegen overtoerisme

Dagtoeristen moeten voortaan een toegangsticket kopen, als ze Venetië willen bezoeken. De Italiaanse stad, een van de meest drukbezochte plaatsen ter wereld, test de maatregel uit in de hoop het massatoerisme te beperken. Door de huidige staat van het toerisme in de stad, dreigt UNESCO Venetië van zijn lijst van Werelderfgoed te schrappen. “De gevolgen zouden desastreus zijn”, weet toerisme-econoom Jan van der Borg. Wordt toegang betalen voor toeristische steden straks het nieuwe normaal?

Alle dagtoeristen die Venetië bezoeken, moeten vanaf donderdag tussen 8.30 en 16 uur 5 euro betalen. De maatregel wordt dit jaar 29 dagen getest: elke dag tot 5 mei en daarna op weekenddagen tot midden juli. Eind dit jaar beslist de dogestad of ze het toegangsticket permanent zal invoeren.

Bezoekers kunnen toegang betalen door online een QR-code te kopen en die op hun gsm te downloaden. Toeristen die niet betalen, riskeren een boete van 50 tot 300 euro. Ook toeristen die in de stad verblijven, zullen zo’n code moeten voorleggen, maar zij krijgen die gratis bij hun accommodatie. Vaste inwoners, pendelaars en kinderen onder 14 jaar zijn vrijgesteld.

Voorlopig worden alleen willekeurige controles uitgevoerd, om de maatregel te handhaven. Bovendien is de stad is niet van plan een limiet te stellen aan het aantal dagtoeristen dat Venetië in mag. De stad zal de opbrengsten van de ingangstickets gebruiken voor het onderhoud van kanalen, straten en gebouwen.

Professor Jan van der Borg is als toerisme-econoom aan de KU Leuven een wereldautoriteit, en hij woont en werkt in Venetië.

In 2019 spraken we u al over het massatoerisme in Venetië en wat Belgische grootsteden daarvan kunnen leren. Wat is de nieuwe stand van zaken in Venetië?

JAN VAN DER BORG. “Overtoerisme veroorzaakt al jarenlang tal van problemen in Venetië. Er is drukte, slechte infrastructuur en faciliteiten, en de situatie op de woning- en huurmarkt loopt de spuigaten uit. Er zijn ondertussen meer toeristen dan de 50.000 inwoners die de stad rijk is. Venetië verliest dus steeds meer zijn authenticiteit en zijn status als stad. Het verandert in een attractie.

“Dat probleem is al lang bekend, maar het werd weggelachen, tot de UNESCO eind vorig jaar plots dreigende taal sprak. De stad moest ingrijpen, of de organisatie zou Venetië schrappen van zijn lijst van werelderfgoedsites. Dat zou desastreuze gevolgen hebben. In Europa is Venetië natuurlijk bekend, maar 20 procent van de toeristen, voornamelijk mensen van buiten ons continent, volgt graag een lijst van UNESCO-erfgoedsites. De economische belangen zijn dus enorm, want dat soort van toeristen is bereid veel geld uit te geven.”

Heeft het dreigement van UNESCO de bal aan het rollen gebracht? In ons vorige gesprek in 2019 zei u al dat Venetië met het idee speelde toegangstickets te verkopen.

JAN VAN DER BORG. “Door dat dreigement heeft de stad het systeem snel in elkaar geflanst. Maar er speelt ongetwijfeld meer mee dan alleen de economische belangen. De burgemeester van de stad, Luigi Brugnaro, heeft ook ambities in de nationale politiek. Het is een verkiezingsjaar en dus wil hij absoluut vermijden dat zijn stad een dergelijke tik moet verdragen tijdens zijn ambtsperiode. Dat zou een blamage zijn.

“In zekere zin is de aanpak van Brugnaro een succes, want het zwaard van Damocles dat UNESCO in september bovenhaalde, is voorlopig opgeborgen. Doordat de stad actie heeft ondernomen met dit experiment, heeft UNESCO de situatie in deliberatie genomen tot januari 2026. Dan is Brugnaro al lang weg.”

U lijkt ontevreden over het systeem. Waar schiet het tekort?

VAN DER BORG. “Het systeem is te complex voor toeristen, en er zijn te veel uitzonderingen. Het is ook moeilijk te handhaven. Controleer maar eens alle mogelijke toegangsmiddelen tot een stad. Een goed begin zou zijn aan de luchthaven en het station te controleren, maar dat doet Venetië niet. In de stad lopen stewards rond, die steekproefsgewijs mensen aanspreken. Stel je voor dat voor een concert van Coldplay of Taylor Swift de kaartjes steekproefsgewijs worden gecontroleerd in de concertzaal! Venetië krijgt op drukke dagen 100.000 mensen op bezoek. Dat werkt uiteraard niet en dat is nu al in de praktijk te zien. Er zijn nauwelijks inbreuken vastgesteld in de eerste week. Het systeem bracht minder op dan nodig is om het uurloon van de stewards te betalen.

“Het systeem maakt niet alleen verlies, het leidt er ook niet toe dat het toerisme anders georganiseerd wordt. Venetië wil een meer kwalitatieve vorm van toerisme nastreven, maar het systeem biedt wel een onbeperkt aantal toegangskaartjes aan voor mensen die stad voor één dag bezoeken. Afgelopen week waren er 100.000 bezoekers in de stad, terwijl we streven naar maximaal 50.000. Slechts 10.000 mensen hebben een toegangsticket gekocht. Zo’n toegangstickets kost minder dan een biertje in de stad. Het systeem slaagt er dus niet in om het toerisme draagbaar te maken.”

Waarom ligt de focus op het beperken van het aantal dagjesmensen?

VAN DER BORG. “Dagjestoeristen stappen de bus of het cruiseschip uit, en komen allemaal samen in de drukste uren. Ze nemen gauw een selfie en houden het voor bekeken. Niet alleen geven ze gemiddeld minder geld uit in de stad, ze hebben ook een grote ecologische voetafdruk en het zijn ook vaak niet de meerwaardezoekers die zich uitgebreid laten onderdompelen in de cultuur en de rijke geschiedenis.”

Welke aanpak stelt u voor om het massatoerisme aan te pakken en de vooral de ‘juiste’ toeristen aan te trekken?

VAN DER BORG. “Ik geloof in een reserveringssysteem met een beperkt aantal plaatsen. Eerst moet er een analyse komen van de toeristische draagkracht, hoeveel bezoekers de stad dagelijks aankan. Op basis daarvan moet het aantal reservaties worden beperkt. Wie niet gereserveerd heeft, wordt er niet uitgeschopt of zo. Het maakt een vakantie voor die bezoekers alleen veel moeilijker en duurder. Wie reserveert, krijgt een groot pakket voordelen: niet alleen kortingen, maar ook bijvoorbeeld meer ervaringen in musea en de mogelijkheid wachtrijen over te slaan.

“Zo’n systeem is niet nieuw. Het doet denken aan de toeristenpas die we al kennen. Die combineert het gebruik van openbaar vervoer met kortingen en andere voordelen. Dat principe is heel eenvoudig. Er zijn ook al genoeg onderzoeken die wijzen in de richting van zo’n aanpak, maar die legt de stad naast zich neer.”

Hoe moet het nu verder met het systeem van toegangskaartjes? Wat zijn nu de volgende stappen?

VAN DER BORG. “Ik verwacht niet dat de huidige aanpak in de tussentijd zal worden bijgestuurd. In juli loopt het experiment af en dan zal het plan naar verwachting worden afgevoerd. Wie weet hoelang het zal duren voor er iets nieuws komt? Dat is zo jammer, niet alleen voor de stad, maar voor het toerisme in heel de wereld. Er wordt wereldwijd naar het Venetiaanse aanpak gekeken.”

Nog meer voorbeelden van problemen door massamigratie hebben onlangs de actualiteit gehaald. Op de Canarische eilanden is er tegen het overtoerisme geprotesteerd en de sfeer was er bits. Zijn de gevolgen van overtoerisme overal dezelfde?

VAN DER BORG. “Er zijn veel gelijkenissen. De vele hotels brengen de watervoorziening voor de bewoners in het gedrang en het is moeilijk geworden betaalbare huizen te vinden. Overal zie je dat soort dingen terug op de meest toeristische bestemmingen: bewoners en industrie vinden geen plek meer in de stad, er is vervuiling, sociale problemen, intolerantie, microcriminaliteit enzovoort. Het is een bekende lijst.”

Hoe komt het dan dat er nog steeds geen vast recept om dat probleem aan te pakken?

VAN DER BORG. “Het heeft lang geduurd voor er meer erkenning is gekomen voor de problemen, maar wereldwijd is de aanpak verkeerd. De bewoners moeten de belangrijkste stakeholder zijn in het toeristisch beleid. Dat lijkt misschien voor de hand liggend, maar dat is het absoluut niet. In het zogenaamd duurzame toerismebeleid van de United Nations World Tourism Organisation komt de bewoner op de laatste plek, na de industrie en de bezoekers. Toch is het net de bewoner en de authenticiteit die een vakantiebestemming op de lange termijn waarde geven. Een stad als Venetië schiet zichzelf in de voet.

“Een belangrijk probleem is dat de toerisme ook te weinig serieus wordt genomen. We hebben met de masterstudie toerisme moeite om mensen ervan te overtuigen dat je toerisme moet hebben gestudeerd om betekenisvol werk te verrichten in de sector. Er is een imagoprobleem. Dat zie je ook in de politiek. Daar is toerisme vaak de minst belangrijke portefeuille van een ministerpost. Er is een grote discrepantie tussen het belang van de sector in veel landen en de werkelijke aandacht die eraan wordt besteed.”

U spreekt over de politiek, maar hoe kijken reizigers zelf naar het toerisme? Groeit het besef of wordt protest zoals op de Canarische eilanden makkelijk weggelachen?

VAN DER BORG. “De reactie verschilt. Jongeren zijn bijvoorbeeld meer klimaatbewust, waardoor ze zich in vergelijking met mijn generatie ook meer bewust zijn van het probleem. Ik ben 62 jaar. We zien ook dat mensen een afkeer krijgen van het overtoerisme. Ze zijn steeds bereid voor kwaliteit te betalen, als ze daardoor niet langer als een soort van kudde behandeld worden. Dat geeft reden om optimistisch te zijn.”

Lees ook: