Is de Russische gasexport naar Europa gestegen of gedaald? ‘Er is een tijdelijke glitch’

Twee schijnbaar tegenstrijdige berichten over de Russische gasexport naar Europa domineren het internationale nieuws. Aan de ene kant lijkt Europa weer meer Russisch gas te importeren dan Amerikaans gas. Aan de andere kant meldt Gazprom, het Russische staatsgasbedrijf, een miljardenverlies door het wegvallen van de Europese markt. Hoe zit het nu echt? We vroegen het aan Mathieu Blondeel, universitair docent en onderzoeker aan het Instituut voor milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit Amsterdam.

In mei heeft Europa voor het eerst in bijna twee jaar meer gas uit Rusland ingevoerd dan uit de Verenigde Staten. “Het is opvallend om het marktaandeel van Russisch gas te zien stijgen na alles wat we hebben meegemaakt”, zegt gasanalist Tom Marzec-Manser van het databureau ICIS aan Financial Times.

Tegelijk raakte bekend dat de Russische energiereus Gazprom voor het eerst in 25 jaar een miljardenverlies (6,2 miljard euro) heeft geleden, hoofdzakelijk door het verdwijnen van de Europese markt. Poetins plan om gas als drukmiddel te gebruiken, zou dus averechts hebben gewerkt. “In de hoogdagen ging bijna 200 miljard kubieke meter Russisch gas naar Europa, nu blijft daar nog slechts 20 miljard van over”, vertelde Rusland-correspondent Geert Groot Koerkamp daarover in De Ochtend op Radio 1.

Hoe vallen die twee zaken te rijmen?

MATHIEU BLONDEEL. “Op korte termijn klopt het dat Rusland in mei 2024 de Verenigde Staten heeft ingehaald als grootste leverancier van vloeibaar aardgas (lng) voor Europa. Dit vanwege een aantal factoren.

“Ten eerste gaat het over relatieve volumes en niet over absolute volumes. In absolute termen is er niet veel veranderd. Als er minder aardgas uit de VS komt, is er in relatieve termen een groter aandeel van Russisch gas. Dat komt door technische issues bij de Amerikaanse Freeport LNG-exportfaciliteit in Texas, waar onderhoud nodig was. Ook hittegolven in Azië zorgden voor een hogere elektriciteitsvraag (meer airco) en dus hogere spotprijzen, waardoor Amerikaanse exporteurs meer gas naar Azië stuurden.

“Europa is afhankelijk geworden van Amerikaans lng, dat meer op de spotmarkt wordt verhandeld dan via langetermijncontracten. Dat betekent dat Europa moet concurreren op de wereldmarkt, vooral als de vraag en de prijzen elders stijgen. Daarom is het aandeel van Amerikaans gas de afgelopen maanden gedaald, terwijl het aandeel van Russisch lng steeg. Dat gaat vaak om gas dat via overslag (vaak via Turkije, nvdr) in Europa binnenkomt en dan naar andere delen van de wereld wordt verscheept.

“Wat betreft pijpleidinggas zie ik geen grote verschuivingen. In absolute termen is er geen toename van Russisch gas naar Europa.”

Energiefactuur

Wat zijn de gevolgen voor onze energiezekerheid als Russisch gas opnieuw een rol van betekenis zou spelen in de energiemix? Beïnvloedt, bijvoorbeeld, het stijgende marktaandeel van Russisch gas de energiefactuur van Europese en Belgische consumenten?

BLONDEEL. “Op korte termijn hoeven consumenten zich geen zorgen te maken over een hernieuwde afhankelijkheid van Russisch gas. De huidige situatie is een tijdelijke glitch; de energieveiligheid in Europa wordt momenteel niet significant bedreigd.

“Europa heeft maatregelen genomen om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen en blijft inzetten op de diversificatie van energiebronnen. Noorwegen is de grootste leverancier van gas aan andere Europese landen, gevolgd door de Verenigde Staten en Qatar. Daarbovenop zijn er plannen om de gasinvoer uit Azerbeidzjan te verdubbelen. Dat ondanks het feit dat Azerbeidzjan een vergelijkbare situatie heeft met Armenië als Rusland met Oekraïne, wat vaak onbesproken blijft. Realpolitik blijft een rol spelen in de energievoorziening; ook Europese landen blijven naar pragmatische oplossingen zoeken om aan hun energiebehoeften te voldoen.”

‘Het verlies van de Europese markt zal Gazprom dwingen zich strategisch te heroriënteren naar andere markten zoals China’

Mathieu Blondeel (VU Amsterdam)

“De stijging van de gasprijzen wordt voornamelijk veroorzaakt door tijdelijke marktfactoren, zoals de hogere vraag in Azië en technische storingen. De verschuiving van pijpleidinggas naar lng heeft Europa van een regionale naar een mondiale gasmarkt gebracht, wat heeft geleid tot meer volatiliteit. Kleine technische issues of politieke narigheid kunnen grote prijsschommelingen veroorzaken. Europa moet zich blijven aanpassen aan die nieuwe realiteit door te investeren in eigen lng-infrastructuur en hernieuwbare energiebronnen.”

Oorlogskas

Wat zijn de implicaties van Gazproms financiële verliezen voor de bredere Russische economie? Wordt daarmee de Russische oorlogskas geraakt?

BLONDEEL. “Gazproms financiële verliezen hebben best wat gevolgen voor de Russische economie. Gazprom haalde het grootste deel van hun inkomsten uit pijpleidinggas dat naar Europa stroomde. Van de vier grote pijpleidingen zijn er twee buiten werking: Nord Stream – de pijpleiding die via de Oostzee naar Duitsland liep – is opgeblazen en Yamal is eenzijdig door Rusland stopgezet. De Oekraïne-transitovereenkomst eindigt dit jaar, en Oekraïne heeft al gezegd dat het niet wil verlengen (gesteund door de Europeanen, nvdr). Het verlies van de Europese markt zal Gazprom dwingen zich strategisch te heroriënteren naar andere markten zoals China. Al moeten pijpleidingen die Siberië verbinden met China nog worden aangelegd. Dat is een proces dat 15 jaar in beslag kan nemen. En het is maar zeer de vraag of China zo gretig is om zo’n belangrijke verbintenis aan te gaan met de Russen.

“De inkomsten uit olie en gas zijn cruciaal voor de Russische staatskas en dus zijn oorlogsmachine. Belangrijk om te vermelden is dat Europa tot nu toe geen directe sancties heeft opgelegd aan Russisch gas. De vermindering van Russische gasimporten is eenzijdig door Rusland zelf uitgevoerd.

“De meeste inkomsten komen echter uit olie, niet uit gas. Ongeveer 30 procent van de Russische overheidsinkomsten komt uit olie en gas, waarvan 80 procent uit olie en 20 procent uit gas. De olie-inkomsten zijn tot nu toe minder getroffen door sancties, omdat Rusland erin slaagde olie-exporten te verleggen naar Azië en andere markten. Als we de Russische oorlogskas willen pijn doen, moeten we ook olie-exporten aanpakken. Dat betekent niet alleen sancties. Dat we een bredere energietransitie doorvoeren – naar hernieuwbare-energiebronnen zoals zon, wind en elektrische voertuigen – is ook daarom in ieders voordeel.”

Lees ook: