In Rusland is het leven mooi

Zware overheidsuitgaven en een tekort aan arbeidskrachten hebben de reële lonen en de consumptie in Rusland een boost gegeven. De Russen in de steden profiteren volop van hun nieuwe rijkdom.

Toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel, vreesde Anton (een schuilnaam), een restauranthouder in Sint-Petersburg, het ergste voor zijn zaak. De toeristen bleven weg, de rentetarieven stegen omdat Rusland een economische ineenstorting verwachtte, aangewakkerd door de westerse sancties. De lokale bevolking had geen tijd om uiteten te gaan, zegt hij. Maar Anton had zich geen zorgen hoeven maken: de afgelopen twee jaar is de situatie gekeerd. De Russen hebben zakken vol met geld, en ze willen het graag uitgeven.

De stijgende lonen in de bloeiende defensie-industrie dwongen de andere bedrijven om te volgen. Door het acute tekort aan arbeidskrachten dreigen ze anders geen werknemers te vinden. “De reële lonen – na verrekening van de inflatie – rijzen de pan uit”, zegt Janis Kluge, een expert in de Russische economie aan het Duitse Instituut voor Internationale en Veiligheidsvraagstukken. “Mensen die voor de invasie nauwelijks hun brood verdienden, hebben plots massa’s geld.”

De reële lonen zijn met bijna 14 procent gestegen en de consumptie van goederen en diensten met ongeveer 25 procent, volgens Rosstat, het Russische staatsbureau voor de statistiek. Voor dit jaar verwacht het Russisch Centrum voor Macro-economische Analyse en Kortetermijnvoorspellingen een nieuwe stijging van de reële lonen met 3,5 procent. De werkloosheid bedraagt 2,6 procent – een laagterecord sinds de tijd van de Sovjet-Unie.

Lees verder onder de grafiek

Geld in eigen land

De explosieve loonsverhoging verandert het leven van een groot aantal arbeiders drastisch. Wevers, die in december 2021 nog zo’n 250 tot 350 roebel per maand verdienden, kunnen nu wel 120.000 roebel (zo’n 1.300 euro) krijgen, zegt politicologe Ekaterina Kurbangaleeva. Het gemiddelde salaris voor vrachtwagenchauffeurs is met 38 procent gestegen.

Tegelijk hebben de westerse sancties en Russische kapitaalcontroles het geld van de rijke burgers in het land gehouden, waardoor de luxesector is gegroeid. Moskou en Sint-Petersburg hebben tegenwoordig de uitstraling van moderne boomtowns. “Iedereen die tot de hogere middenklasse behoort, heeft een heel goed leven”, zegt Sergei Ishkov, een Moskouse investeerder en ondernemer, die wijst op de vele nieuwe restaurants en de bloeiende e-commercemarkt.

Veel Russen hebben het gevoel dat het beter gaat met hun financiën. Volgens Rosstat beoordeelt meer dan 13 procent van de Russen hun financiële situatie als ‘goed’ – het hoogste percentage sinds het begin van de metingen in 1999. Slechts 14 procent vindt die ‘slecht’, en amper 1 procent ‘zeer slecht’.

Economen wijzen erop dat de hausse grotendeels is gevoed door staatsuitgaven, directe investeringen in de defensie-industrie en steun aan andere sectoren, zoals de landbouw, infrastructuur en de vastgoedmarkt. De centrale bank heeft geprobeerd de daaruit voortvloeiende kerninflatie van 8,7 procent te beteugelen, door de rente sinds december 2023 op 16 procent te houden.

“Het macro-economische beleid van Rusland is volledig uit evenwicht”, zegt Iikka Korhonen, directeur van het Bank of Finland Institute for Emerging Economies. “De snelle stijging van de prijzen zegt iets over de gevolgen van de uitgavenhausse op andere sectoren van de economie. Tot nu zijn ze er niet echt in geslaagd de inflatie omlaag te krijgen en dat baart de regering en de centrale bank zorgen.”

De beste koffie

Het lijken zorgen voor later. Voorlopig geeft de nieuwe rijkdom een nieuwe vorm aan de binnenlandse economie en zelfs de samenleving. De groepen die het meest profiteren, zijn degenen die voor het leger werken en bepaalde arbeiders en bedienden, zegt Kurbangaleeva. Een koerier kan nu 200.000 roebel per maand verdienen – hetzelfde als leden van de Russische Academie van Wetenschappen. “En wat doen die mensen met al dat geld?” zegt Alexandra Prokopenko, een fellow bij het Carnegie Russia Eurasia Center. “Ze consumeren als gekken.”

Handelaren en consumentenbedrijven haasten zich om hierop te reageren. Rostic’s, de Russische opvolger van KFC, wil dit jaar honderd nieuwe restaurants openen. Mensen met voorheen lage inkomens gaan op zoek naar betere huizen of auto’s, maar ook naar diensten zoals woningreparaties, toerisme en lekker eten, zegt Olga Belenkaya, hoofd van de afdeling macro-economische analyse bij het in Moskou gevestigde makelaarskantoor Finam.

De uitstroom van kapitaal is ook vertraagd. In de nasleep van de invasie noemde de centrale bank kapitaalvlucht een risico voor de financiële stabiliteit, maar onlangs heeft ze dat van de lijst met zorgen geschrapt. “In het hogere segment is het duidelijk: mensen hebben veel geld, ze kunnen het nergens in het buitenland uitgeven, dus geven ze het uit aan ervaringen hier”, zegt Anton, de restauranthouder in Sint-Petersburg. De effecten daarvan worden steeds duidelijker in verschillende sectoren.

De vraag naar privéscholen in Rusland is gestegen tot een record. Op de binnenlandse kunstmarkt wisselen stukken tegen recordprijzen van eigenaar. Volgens een analyse van door ARTinvestment.RU hebben Russische veilinghuizen in de eerste helft van 2024 al meer verkocht dan in enig ander jaar voordat de oorlog uitbrak.

Ook de vrijetijdssector bloeit. Sasha Skolov, creatief directeur van Sila Vetra, een zeilbedrijf dat op de Russische midden- en hogere middenklasse mikt, zegt dat veel van zijn klanten – vanwege reisbeperkingen of exorbitante prijzen voor vliegtickets – op zoek zijn naar avonturen in eigen land, wat voor de invasie nooit gebeurde.”Hipsters die vroeger naar Italiaanse koffiewinkels gingen en de beste speciale koffie ter wereld eisten, vinden die nu in het Russische Altai-gebergte”, zegt hij.

Hypotheek voor iedereen

Niemand had dat zien aankomen aan het begin van de invasie in Oekraïne. “Twee jaar geleden verwachtten we een economische neergang”, zegt Janis Kluge. Het liep anders. Kort na de invasie verstevigde de Russische centrale bank het financiële fort door de rente van de ene op de andere dag te verhogen van 9,5 naar 20 procent en door kapitaalcontroles in te voeren. De Russische export bleek veerkrachtiger dan verwacht en het land was in staat de meeste goederen die onder de sancties vielen te bemachtigen via derde landen.

Vergeleken met 2021, het laatste vooroorlogse jaar, zijn de overheidsuitgaven met 20 procent gestegen, terwijl het aandeel van de staat in de Russische economie is opgelopen tot 50 à 70 procent.

Een van de grootste bijdragers aan de consumptiehausse zijn de gesubsidieerde hypotheekprogramma’s. Kort na de invasie voerde het Kremlin zijn hypotheken-voor-iedereenprogramma aanzienlijk op, waarbij goedkope leningen voor nieuwbouw werden aangeboden. “De regering wilde aantonen dat, ondanks alle schokken en sancties, mensen in staat zouden zijn een appartement te kopen,” zegt Sergei Skatov, een expert in de Russische vastgoedmarkt.

De gapende kloof tussen de officiële rente en de hypotheekrente zorgde voor recordverkopen. De totale waarde van de hypotheken in Rusland steeg vorig jaar met 34,5 procent. “De financiële afdelingen van de grootste projectontwikkelaars zijn nu te vergelijken met investeringsbanken,” zegt Skatov. “Ontwikkelaars kunnen een heel jaar niets verkopen en toch winstgevend en solvabel blijven: ze hebben alles al verkocht wat ze in de komende drie jaar zouden kunnen bouwen.”

Te weinig mensen

Om een groeiend begrotingstekort te dekken, moest Rusland de activa van het Nationaal Wealth Fund aanspreken. Daardoor zijn de liquide middelen gedaald van 8,7 miljard roebel in januari 2022, of 6,6 procent van het bruto binnenlands product, naar 4,6 miljard roebel eind juni.

De leiding van de centrale bank verzet zich openlijk tegen hogere overheidsuitgaven, maar met weinig succes. En dus blijft ze de traditionele monetaire beleidsmaatregelen toepassen, zoals het verhogen van de rente. “De centrale bank kan zeggen dat ze niet blij is, maar dat is het dan,” zegt een voormalige regeringsfunctionaris. “Wie zou er luisteren?”

Andere economen merken op dat het feit dat zelfs de recordrente de consumentenuitgaven niet afremt, laat zien in welke mate de economie nu wordt beïnvloed door overheidsuitgaven. “Zelfs met een zeer strak monetair beleid slaagt de centrale bank er niet in de economie af te koelen”, zegt Vasily Astrov, een Rusland-expert aan het Vienna Institute for International Economic Studies.

Dat kan veranderen. Belenkaya voorspelt een vertraging van de consumentenactiviteit, als gevolg van de verwachte vertraging van de loonstijging en de voortdurende verkrapping van het monetaire beleid. “Ik denk niet dat de reële inkomens kunnen blijven groeien zoals ze nu doen”, zegt ook Korhonen van de Bank of Finland. “De productiegroei zal dit jaar beginnen te dalen. Er zijn gewoon niet genoeg mensen.”

Iraans scenario

Anton, de Peterburgse restauranthouder, ondervindt dat aan den lijve. “Het personeelstekort is kolossaal”, zegt hij. “Er zijn geen koks, geen obers, geen barmannen. Veel jongens uit de dienstverlenende sector zijn vertrokken.”

Het tekort aan arbeidskrachten is overal. Volgens vicepremier Denis Manturov heeft de defensiesector een tekort van ongeveer 160.000 specialisten. Het Russische ministerie van Arbeid voorspelt een tekort van 2,4 miljoen werknemers tegen 2030. Na verloop van tijd kan Rusland evolueren naar “een Iraans scenario waar geld vastzit in het land, wat resulteert in exorbitante vastgoedprijzen, opgeblazen beurswaarden en een lage levenskwaliteit”, besluit de Russische oligarch.