Ierland kampt met een begrotingsoverschot

Een belastingmeevaller doet het Ierse begrotingsoverschot – u leest het goed – exploderen. En dat is wel degelijk een probleem.

Overal in Europa veroorzaakt de begroting hoofdbrekens. De regeringen van Groot-Brittannië en Frankrijk verhogen de belastingtarieven fors. Duitsland wordt gehinderd door een zelfopgelegde schuldenrem. Beleggers maken zich zorgen over de spilzieke leningen van Italië. Maar Ierland kampt met een ander probleem: de regering heeft zoveel geld dat ze niet goed weet wat ze ermee moet doen.

In september deed het Europees Hof van Justitie een uitspraak in een langlopende juridische strijd over de vraag of Apple had geprofiteerd van – ondertussen gesloten – mazen in de Ierse belastingwetgeving. Daardoor moet het Amerikaanse techbedrijf 13 miljard euro terugbetalen aan de Ierse fiscus, naast 1 miljard euro rente. Dat bedrag staat gelijk met 4,8 procent van het jaarlijkse nationale inkomen van het land. Tot verbijstering van andere overheden die krap bij kas zitten, kozen de Ierse autoriteiten de kant van Apple in de rechtbank, met het argument dat het bedrijf niets verkeerd had gedaan.

Van 12,5 naar 15 procent

De Ierse economie doet het uitzonderlijk goed. Het aangepaste bruto binnenlands product, dat rekening houdt met verstoringen door het grote aantal multinationals dat in het land is gevestigd, zal dit jaar naar verwachting met 4,9 procent groeien, en in 2025 met 2,7 procent. De werkloosheid bedraagt slechts 4,3 procent, en de inflatie is gedaald tot onder 2 procent. De begrotingen zagen er al solide uit vóór de injectie van Apple (zie grafiek). Er waren al overschotten in 2022 en 2023, en de regering verwacht er voor dit jaar een van 7,5 procent, en in 2025 een van 2,9 procent. En dat terwijl ze van plan is de uitgaven te verhogen en de belastingen te verlagen.

Ierland hanteert al sinds de jaren 1950 lage vennootschapsbelastingtarieven om buitenlandse bedrijven aan te trekken. Zelfs toen de sociale uitkeringen tijdens de eurocrisis begin 2010 sterk werden verlaagd en andere belastingen verhoogd, bleef de vennootschapsbelasting op een vriendelijke 12,5 procent. Die strategie heeft de afgelopen jaren vruchten afgeworpen. In 2015 bedroegen de inkomsten uit de vennootschapsbelasting 7 miljard euro. Vorig jaar was dat 24 miljard euro. En het ministerie van Financiën verwacht dat ze tegen het einde van dit decennium zullen stijgen tot 30 miljard euro per jaar. De regering stemde er in 2021 mee in om de vennootschapsbelasting te verhogen, als onderdeel van een overeenkomst tussen meer dan 140 landen om een wereldwijd minimum vast te stellen. Maar de verhoging is bescheiden: het nieuwe tarief dat dit jaar inging voor grote bedrijven, bedraagt 15 procent.

Hoe Ierland sinds de crash zijn staatsfinanciën op orde kreeg, en wat België daaruit kan leren: lees ook een gesprek met econoom en Europarlementslid Johan Van Overtveldt, die het Ierse verhaal goed kent:

100 miljard te besteden

De stijging van de belastinginkomsten heeft twee belangrijke verklaringen. Midden jaren 2010 reorganiseerden enkele van Amerika’s grootste techbedrijven hun belastingregelingen na kritiek van Europese regeringen op het gebruik van achterpoortjes. Ze werden onder druk gezet om hun aangegeven winsten te verplaatsen naar landen waar ze substantiële activiteiten hadden, in plaats van landen waar ze een kantoor met weinig werknemers hadden. De beslissing van de Britten om de Europese Unie te verlaten maakte het land nog aantrekkelijker voor Amerikaanse bedrijven, omdat Ierland het enige Engelstalige lid van de interne markt werd.

Ierse beleidsmakers zijn zich ervan bewust dat de belastinggrondslag zowel smal als overvloedig is. In 2022 waren slechts tien bedrijven goed voor drie vijfde van de inkomsten uit vennootschapsbelasting. Bovendien bedroegen de inkomsten uit vennootschapsbelasting dat jaar 27 procent van alle inkomsten, meer dan het dubbele van het OESO-gemiddelde.

De Ierse regering beseft hoe kwetsbaar die positie is. Ze is van plan de Apple-meevaller op dezelfde manier te behandelen als Noorwegen deed met de olie-inkomsten uit de Noordzee: er wordt een staatsinvesteringsfonds opgericht, met twee segmenten. De ministers hopen dat er tegen 2040 zo’n 100 miljard euro zal inzitten, waarna ze de gegenereerde inkomsten willen uitgeven.

Inflatie

Maar er is ook ruimte voor snelle cadeautjes, met verkiezingen begin volgend jaar in het vooruitzicht. Terwijl de meeste Europese ministeries van Financiën de steun afbouwen die ze gaven tijdens de energieprijsschok van 2021-2023, krijgen de Ierse huishoudens deze winter een energiecheque van 250 euro. De kinderbijslag wordt ook verhoogd, net als de drempels voor de inkomstenbelasting. De overheidsinvesteringen in infrastructuur gaan met 3 miljard euro omhoog.

Het probleem voor de Ierse beleidsmakers is een gebrek aan rek in de economie. De Europese Centrale Bank zal de rente blijven verlagen als reactie op de sombere omstandigheden elders in de Unie. De Ierse arbeidsmarkt is krap. Elke extra maatregel van de regering om belastingen te verlagen of uitgaven te verhogen zal de inflatie waarschijnlijk opdrijven. De volledige details over de besteding van een deel van de Apple-meevaller worden in januari verwacht, maar de ministers staan nu al onder druk om nog meer uit te geven. Een begrotingstekort dichten is nooit gemakkelijk. Voor een enorm overschot lijkt hetzelfde te gelden. z