Poetin ziet de toekomst van Rusland bij handelspartners China en India: wat kan er misgaan?

The Economist gaat dieper in hoe Russisch president Vladimir Poetin de handel van zijn land wil hervormen.

Vladimir Poetin geeft veel geld uit aan zijn oorlog in Oekraïne. Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft de Russische president meer dan 200 miljard dollar, of 10 procent van het bruto binnenlands product, aan de invasie besteed. Nu plant hij grote investeringen in infrastructuur die de Russische economie moeten doen bloeien, ook zonder handel met het Westen. De Russische staat wil de komende tien jaar 70 miljard dollar investeren in de aanleg van transportroutes om het land te verbinden met belangrijke handelspartners in Azië en het Midden-Oosten. Het Russische Verre Oosten en het Hoge Noorden zullen het grootste deel van die investeringen ontvangen. Een kleiner deel gaat naar de Internationale Noord-Zuid Transportcorridor (INSTC), een project dat Rusland via Iran met de Indische Oceaan moet verbinden. Ambtenaren beloven een groei van het verkeer op alle niet-westerse handelsroutes.

Grafiek: The Economist

De oorlog in Oekraïne heeft de stroom van Russische goederen al omgeleid. Landen die zich niet hebben aangesloten bij de westerse sancties, onder leiding van China en India, hebben de verloren handel met het Westen vervangen. Omdat de gebrekkige infrastructuur in het oosten van Rusland de export naar Azië beperkt, moeten goederen vaak via een omweg worden verzonden, via Zwarte Zee- en Baltische havens en door het Suezkanaal. Russische functionarissen maken zich zorgen over mogelijke blokkades langs die route en vrezen dat de NAVO extra beperkingen kan opleggen op belangrijke doorvoerroutes, zoals de Bosporus. Om de export te stimuleren en handelsrelaties te beschermen tegen inmenging, investeert Rusland daarom in verbindingen met vriendelijkere landen. “De Noord-Zuid Transportcorridor moet een voorbeeld worden van de breedste internationale samenwerking,” aldus Poetin.

Dat is een opmerkelijke koerswijziging. Voorheen vermeden Russische functionarissen het bouwen van infrastructuurverbindingen met China en Iran, omdat de handel met Europa al voldoende winstgevend was. Veranderende handelsstromen hebben hun strategie echter veranderd. De handel tussen Rusland en China, gedreven door de Chinese vraag naar Russische olie, bereikte vorig jaar een record van 240 miljard dollar, een stijging van twee derde sinds 2021. In 2022 werd de eerste spoorbrug over de Amoer, de natuurlijke grens tussen Rusland en China, geopend. Vorig jaar werd goedkeuring gegeven voor nog een brug. Rusland wil de hoeveelheid vracht over de Noordelijke Zeeroute, een scheepvaartroute langs de noordkust van Rusland naar Oost-China, verhogen van 36 miljoen naar 200 miljoen ton tegen 2030.

Financier Iran

Tot een paar jaar geleden vermeden Russische bedrijven ook Iran, uit angst voor westerse sancties. Nu werken de twee geïsoleerde landen met hernieuwde energie aan de INSTC. Vorig jaar stemde Rusland ermee in de spoorlijn Rasht-Astara in Iran te financieren, een ontbrekend stuk van 162 kilometer van de westelijke tak van de corridor, waarvan de bouw bijna twee decennia geleden werd goedgekeurd, maar was stilgevallen. Poetin zegt dat de INSTC, zodra die voltooid is, de wereldwijde verkeersstromen aanzienlijk zal diversifiëren door Iran om te vormen tot een uitlaatklep voor Russische goederen die naar het Midden-Oosten, Azië en verder worden vervoerd. India is de uiteindelijke prijs. In tegenstelling tot China wordt verwacht dat de vraag naar steenkool en olie daar ten minste tot 2030 sterk blijft.

Maar de plannen van Poetin stuiten op aanzienlijke obstakels. Hoewel de handel via de nieuwe routes groeit, is die nog altijd bescheiden. IJsvorming zal het hele jaar door gebruik van de Noordelijke Zeeroute beperken tot zeker halverwege deze eeuw, wanneer wetenschappers de eerste ijsvrije winter verwachten. In 2022 werd slechts 8 miljoen ton goederen per spoor over de INSTC vervoerd, ver onder de totale capaciteit van 14 miljoen ton. De route is afhankelijk van vrachtwagens, wat de doorvoer beperkt. Ondanks de toenemende handel met China verwerkten de oostelijke spoorlijnen van Rusland vorig jaar 13 procent minder goederen dan hun nominale capaciteit. Een van die lijnen, de Baikal-Amoer-spoorverbinding, is grotendeels enkelsporig en slechts gedeeltelijk geëlektrificeerd. Na jaren van verwaarlozing zijn de havens en de spoorwegen in Oost-Rusland dringend aan reparatie toe.

Zal er genoeg financiering zijn voor de noodzakelijke verbeteringen? Meer steun van buitenaf zou helpen. In mei ondertekende India een tienjarig contract ter waarde van 370 miljoen dollar om zijn controle over de haven van Chabahar in Iran uit te breiden. Azerbeidzjan, Kazachstan en Oezbekistan zijn bezig hun binnenlandse spoor- en weginfrastructuur te moderniseren om de INSTC te ondersteunen. Maar Rusland en Iran blijven de belangrijkste financiers van de corridor. In 2022 waren ze goed voor 68 procent van de investeringen in de route, en Iran, dat krap bij kas zit, is afhankelijk van Russische leningen voor zijn aandeel. Poetin plant grote uitgaven aan infrastructuur, maar zijn ambities kunnen worden gefrustreerd door de terughoudendheid van de private sector. Sherpa Group, een Russisch analysebedrijf, verwacht dat de private investeringen in het Russische staatsvervoerprogramma zullen dalen van 927 miljard roebel (10 miljard dollar) in 2022 naar 180 miljard roebel in 2026.

Landen die niet onder sancties vallen, zullen harde onderhandelingen kunnen voeren en profiteren van de beperkte alternatieven van Rusland.

Vraag naar goederen onzeker

Zelfs onder de beste omstandigheden is Ruslands staat van dienst op het gebied van infrastructuur slecht. In het Verre Oosten, waar lange afstanden en slecht weer de planning bemoeilijken, is het nog erger. Wanbeheer is schering en inslag. De transportsector wordt gedomineerd door slechts een handvol bedrijven. In 2019 werd Igor Pushkaryov, een voormalige burgemeester van Vladivostok, de zakelijke hoofdstad van Oost-Rusland, gevangengezet wegens corruptie bij een wegenproject. Midden in een oorlog zal Rusland moeite hebben om het nodige personeel en de expertise te vinden om zijn spoorwegen te moderniseren. Veel landen die betrokken zijn bij de INSTC hebben conflicten met elkaar, wat de planning van andere delen van het project uiterst moeilijk zal maken.

Sancties vertragen ook de vooruitgang op routes die sancties trotseren. Europa probeerde ooit via de Russische Arctische regio een verbinding met China tot stand te brengen. Dat is nu niet meer aan de orde. Extra capaciteit is afhankelijk van olie- en gasprojecten in het Noordpoolgebied, maar het terugtrekken van westerse bedrijven maakt dat moeilijk. In april moest Novatek, de grootste producent van vloeibaar aardgas (lng) in Rusland, de productie bij zijn Arctic LNG 2-project stilleggen wegens een tekort aan tankeronderdelen. De Russische Spoorwegen (RZD), een staatsbedrijf, zal moeite hebben om vervangers te vinden voor verloren leveranciers. De enige drie fabrikanten van cassettelagers, die sommige goederentreinen in hun wagons gebruiken, waren joint ventures met buitenlandse bedrijven. Vorig jaar stopte RZD het gebruik van 50.000 treinen wegens een tekort aan onderdelen.

Zelfs als Russische functionarissen erin slagen de capaciteit op de nieuwe routes te verhogen, is de vraag naar goederen onzeker. Ongeveer 150.000 containers hebben zich opgestapeld in het Verre Oosten van Rusland door een onevenwichtige handelsbalans tussen China en Rusland. De INSTC zou de concurrentie tussen Rusland en Iran kunnen vergroten, die momenteel soortgelijke producten naar verschillende markten exporteren. Landen die niet onder sancties vallen, zullen harde onderhandelingen kunnen voeren en profiteren van de beperkte alternatieven van Rusland. Onderhandelingen over het Power of Siberia 2-project, een voorgestelde pijpleiding tussen Siberië en het noordoosten van China, zijn vastgelopen door Chinese eisen voor subsidies. Uiteindelijk zullen China en India de Russische economische groei alleen aanjagen als de prijs juist is – en dat is een probleem voor Poetin.

Lees ook: