‘Hoe maak je Amerika weer groot als de wereldwijde vraag afneemt?’: Christine Lagarde (ECB) over de herverkiezing van Donald Trump

In een exclusief interview met de Britse zakenkrant Financial Times reflecteert Christine Lagarde, de voorzitter van de Europese Centrale Bank, over de impact van de herverkiezing van Donald Trump. Ze bespreekt hoe de Europese Unie zich moet positioneren in een wereld die steeds meer gefragmenteerd raakt en benadrukt het belang van strategische hervormingen, zoals de kapitaalmarktunie, en van een constructieve samenwerking met de Verenigde Staten.

U zei onlangs dat het geopolitieke landschap aan het fragmenteren is in rivaliserende blokken en dat de vrijhandel ter discussie wordt gesteld. Hoe beïnvloedt de Amerikaanse verkiezingsuitslag die trend? Wat verwacht u voor de handelstarieven?

CHRISTINE LAGARDE. “President-elect Donald Trump heeft vorige week duidelijk gemaakt dat hij forse invoertarieven voor ogen heeft: 60 procent voor China en 10 à 20 procent voor de rest van de wereld. Maar hij heeft geen duidelijkheid gegeven over de exacte reikwijdte daarvan en de basis waarop die tarieven zullen worden toegepast. Dat is een belangrijk gebied waarover meer helderheid nodig is. Tarieven die breed en zonder onderscheid worden toegepast, hebben bepaalde gevolgen. Gerichte, selectieve tarieven hebben andere effecten. Het wordt interessant om te zien hoe zich dat ontwikkelt. Het is één ding om tarieven voor specifieke productcategorieën te verhogen, zoals de Amerikaanse regering heeft gedaan met elektrische voertuigen. Het is iets heel anders ze toe te passen op alles wat de grens overgaat. Over de details weten we nu nog niets.”

Hoe moet Europa daarop reageren?

LAGARDE. “Wat betreft de tarieven op Europese import — 10 à 20 procent — is het verschil van 100 procent tussen die twee interessant. Het lijkt erop dat president-elect Trump een onderhandelingsstrategie hanteert. Dat hij een bereik noemt, suggereert dat hij openstaat voor overleg. De Europese Commissie heeft aangegeven dat ze zich voorbereidt, wat goed is. We neigen naar wat ik een ‘chequeboekstrategie’ zou noemen. Hiermee zouden we kunnen aanbieden bepaalde producten uit de Verenigde Staten te kopen en onze bereidheid tonen om samen te werken. Dit is volgens mij een beter scenario dan een pure vergeldingsstrategie, die kan leiden tot een eindeloos tit-for-tat-proces waarin niemand wint.”

Omdat dat zou kunnen leiden tot een handelsoorlog met verstrekkende gevolgen?

LAGARDE. “Een handelsoorlog op grote schaal zou voor iedereen negatief uitpakken, niet alleen voor de doelwitten van Amerikaanse tarieven. Handelsoorlogen escaleren vaak, wat naar mijn mening een netto negatief effect heeft. Dat kan in niemands belang zijn, niet voor de Verenigde Staten, niet voor Europa en niet voor de wereld. Het zou leiden tot een wereldwijde daling van het bruto binnenlands product (bbp). De vorige keer dat er Amerikaanse tarieven dreigden op Europese staalimport, koos de Europese Commissie ervoor te onderhandelen in plaats van te vergelden.”

Wat kan Europa aanbieden in ruil?

LAGARDE. “Ik ben geen handelsspecialist, maar over het algemeen zou Europa kunnen praten over de aanschaf van meer vloeibaar aardgas uit de Verenigde Staten. Daarnaast is er de categorie militair materieel, waarvan sommige niet in Europa worden geproduceerd en die door lidstaten gezamenlijk aangeschaft kunnen worden.”

‘Europa heeft de transformatieve impact van de IT-revolutie gemist’

ECB-voorzitter Christine Lagarde

Wat zou een handelsoorlog voor de ECB betekenen? Hoe zou dit de inflatie beïnvloeden?

LAGARDE. “Dat is een uitstekende vraag, maar ik weet nog niet zeker of ik daar een volledig antwoord op kan geven. Een handelsoorlog zou verschillende effecten hebben, en de netto-impact op de inflatie is op dit moment onzeker. Een daling van het bbp in combinatie met mogelijke wisselkoersbewegingen maakt de analyse complex. Op korte termijn kan het misschien een klein inflatoir effect hebben, maar dat hangt af van de tarieven, de producten waarop ze worden toegepast en de duur ervan.”

Is Europa kwetsbaarder voor de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China dan voor directe tarieven op Europese export naar de Verenigde Staten?

LAGARDE. “Dat is een interessante vraag. Het verschil in tariefniveau tussen goederen uit China en andere landen is duidelijk. Europa heeft misschien geen concurrentievoordeel, maar Chinese producten die minder competitief worden op de Amerikaanse markt, kunnen elders worden aangeboden. Europa, als twee na grootste economische zone, moet waakzaam zijn voor dat herrouteringsscenario.”

Moet Europa dan zijn markten beschermen met eigen tarieven tegen Chinese goederen?

LAGARDE. “Vrijhandel met China is aantrekkelijker als het wederkerig is en voordelen biedt voor beide partijen. Anders bestaat het risico dat Europa tarieven gaat verhogen, zoals al is gebeurd met elektrische wagens. Dat zou in een overgangsfase kunnen plaatsvinden. Maar ik zie dit als een risico, omdat het escaleren van tarieven noch een ultieme, noch een optimale oplossing is.”

Fragmentatie en onzekerheid brengen kosten met zich mee, nietwaar?

LAGARDE. “Absoluut. Het niveau van onzekerheid bestond al vóór de Amerikaanse verkiezingen en is al meegenomen in onze projecties. Misschien niet alles, maar een groot deel ervan zat al in de projecties van september verwerkt en zal ook in die van december worden opgenomen. Die onzekerheid leidt tot een verminderde vertrouwensbasis. Kijk maar naar de verschillende enquêtes over consumentenvertrouwen en het vertrouwen in het bedrijfsleven. Het is duidelijk zichtbaar in consumptie- en investeringsbeslissingen die hierdoor worden uitgesteld.”

Trump als bedreiging

Tot nu lijkt zowel in Europa als in de Verenigde Staten het streven naar ontkoppeling eerder uit te monden in risicobeperking. Denkt u dat dat de richting is waarin we gaan?

LAGARDE. “Ontkoppeling is waarschijnlijk het doel van de nieuwe Amerikaanse regering. De vraag is: zal dit op een ordelijke of wanordelijke manier gebeuren? Duidelijk is dat de Europese Commissie zich heeft gericht op risicobeperking, en ook het Amerikaanse ministerie van Financiën heeft zich daar tot nu op gericht. Maar de directe aankondiging van een tarief van 60 procent op alles wat uit China komt, klinkt niet bepaald als risicobeperking.”

U noemde Trump in januari een bedreiging voor Europa. Hoe kijkt u daar nu op terug?

LAGARDE. “Dat was vooruitziend. Kijk maar naar de debatten die we nu in veel Europese landen voeren.”

Denkt u nog steeds dat hij een bedreiging is voor Europa?

LAGARDE. “Eigenlijk is mijn denkwijze enigszins veranderd. Het is nu aan ons, de Europeanen, om die dreiging te transformeren in een uitdaging waarop we moeten reageren. Ik heb me gefocust op de meest relevante gebieden binnen mijn mandaat. Ik heb sterk gepleit en blijf sterk pleiten voor de implementatie en de uitvoering van de goede bedoelingen achter de kapitaalmarktunie. Geld is belangrijk, mensen zijn belangrijk, energie is belangrijk. Wat geld betreft, moeten we snel stappen zetten met de kapitaalmarktunie. Ik zie de beloofde Amerikaanse beleidsmaatregelen als een versneller voor de reset die we in Europa nodig hebben.”

‘Dit is een groot ontwaken, geen crisis’

Christine Lagarde

U spreekt al lang over de kapitaalmarktunie, maar het komt er maar niet van. Wat is ervoor nodig om die droom werkelijkheid te maken?

LAGARDE. “Ik heb nog nooit zoveel begrip en enthousiasme gezien als nu: kijk naar het Draghi-rapport, het Letta-rapport en het Noyer-rapport. Sommige leiders zeggen nu: als we geen volledige overeenstemming kunnen bereiken in de Europese Unie, laten we dan gaan voor een gekwalificeerde meerderheid. En als dat niet lukt, moeten we kiezen voor versterkte samenwerking. De EU-regels maken dat mogelijk. Ik weet dat het controversieel is, maar we moeten beginnen met het echt transformeren van de Europese Autoriteit voor Effecten en Markten (ESMA) en ervoor zorgen dat die functioneert zoals de Securities and Exchange Commission (SEC) in de Verenigde Staten. In plaats van 27 toezichthoudende instanties voor de kapitaalmarkten moeten we één enkele toezichthouder hebben. Hoe we de 27 bestaande instanties in de lidstaten integreren, moet worden uitgewerkt.”

De realisatie van een kapitaalmarktunie klinkt als een groot project.

LAGARDE. “Het is inderdaad een enorme opgave, dat geef ik toe. Maar als we niet beginnen met het geld, zal het andere, zoals securitisatie, ook niet op gang komen. Banken moeten ruimte hebben op hun balans om innovatie te blijven financieren met verschillende instrumenten. Ik zou beginnen met iets wat als katalysator fungeert: gemeenschappelijk toezicht.”

Wat vindt u van een gezamenlijke schulduitgifte?

LAGARDE. “Nou, dat is het enige onderwerp waarover Mario Draghi zelf heeft gezegd: beschouw dat niet als het belangrijkste voorstel, richt je op alles eromheen. Als we het daarover eens zijn, kunnen we kijken hoe we het financieren. En weet u wat grappig is? De media hebben zich volledig gefocust op gezamenlijke schulden. Maar niemand heeft opgepikt dat hij voorstelt dat 80 procent van de totale investeringen privé wordt gefinancierd en 20 procent publiek, en dat we een mix van de twee nodig hebben om dingen echt te laten gebeuren.”

Kloof met Verenigde Staten

Zou u de huidige situatie een Europese crisis noemen?

LAGARDE. “Nee, ik denk niet dat het een crisis is. Ik denk dat het een ontwaken is. Een groot ontwaken.”

Maar de kloof met de Verenigde Staten is door de jaren wel gegroeid.

LAGARDE. “Ja, die is gegroeid de afgelopen dertig jaar. Dus je zou kunnen zeggen dat we al dertig jaar in een crisis zitten, maar dat denk ik niet. We hebben de transformatieve impact van de eerste IT-revolutie gemist. In de jaren negentig profiteerden de Verenigde Staten ervan, en op dat specifieke gebied hebben we aan concurrentiekracht ingeboet.”

We zitten nu in een tweede fase van digitale disruptie, met kunstmatige intelligentie (AI). En opnieuw staan de Verenigde Staten en China ver voor op Europa.

LAGARDE. “Ik zou Europa op dat punt niet opgeven. Bedrijven in de Verenigde Staten en China hebben enorm geïnvesteerd in AI. Europa loopt achter, maar ik zou niet zeggen dat Europa die achterstand niet kan inhalen. Er zijn veel bedrijven in Europa die potentieel hebben.”

Als ze onafhankelijk blijven…

LAGARDE. “Dat is de uitdaging voor de Europese bedrijven. Kunnen we hen daadwerkelijk blijven financieren, ondersteunen en de vrijheid en ruimte geven om te innoveren en kampioenen te blijven in hun sectoren? Kijk naar de handelsruimtes en de financiële omgeving in Londen in de jaren 2000 — die werden bemand door Fransen. Waar kwamen zij vandaan? Uit de beste scholen in Frankrijk, die mensen opleidden om algoritmen en financiële instrumenten te ontwikkelen, soms met negatieve gevolgen. Dat toont aan dat het intellectuele kapitaal — de capaciteit om te focussen op wat nodig is om grote taalmodellen te bouwen en ze te beheren — aanwezig is in onze landen. We hebben mensen in het Verenigd Koninkrijk, in Frankrijk en elders. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat ze langer hier blijven, dat ze hier hun financiering vinden en hier uitbreiden. Dat is een uitdaging, dat geef ik toe.”

De financiële sector is een ander gebied waarin Europa achterblijft. In 2008 stonden veel Europese banken op gelijke voet met Amerikaanse banken. Nu heeft de gemiddelde Europese bank meestal slechts een tiende van de omvang van een JPMorgan of een Goldman Sachs. Wanneer u kijkt naar zeldzame pogingen om een Europese bank te creëren, zoals de fusie van UniCredit en Commerzbank, en u ziet de weerstand van politici, toont dat dan niet aan dat Europa die achterstand nooit zal inhalen?

LAGARDE. “Ik geef er de voorkeur aan om niet te reageren op een specifiek geval dat nog loopt. Ik heb publiekelijk gezegd dat grensoverschrijdende fusies in het algemeen gunstig kunnen zijn, mits ze meerwaarde opleveren.”

Er is veel zwakte en fragmentatie in de Europese politiek. U heeft betoogd dat de Europese Unie meer als de eurozone moet handelen — als één grote economie in plaats van een verzameling van economieën. Maar dat is vandaag moeilijker te realiseren, deels door politieke omstandigheden, nietwaar?

LAGARDE. “Hier in deze regio gebeuren dingen wanneer lidstaten samenwerken. En om samen te werken, is het nuttig wanneer de twee grootste spelers (Duitsland en Frankrijk, nvdr) gemeenschappelijke standpunten innemen over belangrijke kwesties. Dat is momenteel niet het geval, dat klopt. Er is politieke onzekerheid door de aankomende verkiezingen in Duitsland en de huidige situatie van de Franse regering. Maar ik wil ook opmerken dat, wanneer we met tegenspoed te maken kregen — of het nu de covidcrisis was, of de financiële crisis in 2008 — Europa samenkwam. In het Frans zeggen we: “nécessité fait loi” — noodzaak creëert wetten.”

‘Europa is een behoorlijk aantrekkelijk museum, als u het mij vraagt’

Lagarde

Kunnen we teruggaan naar het begin van ons gesprek: handel en de fragmentatie van de wereldeconomie? We hebben het gehad over de mogelijke economische gevolgen op korte termijn. Laten we naar het langetermijnbeeld kijken. We weten dat wereldhandel een van de belangrijkste motoren van economische groei is geweest in de afgelopen decennia. In die mogelijke nieuwe wereld van tarieven en fragmentatie, zouden we achterop kunnen raken. Europa loopt al achter op het gebied van groei. Hoe somber ziet u het middellange- tot langetermijnperspectief voor Europa?

LAGARDE. “Op lange termijn zullen tarieven negatief zijn voor de mondiale groei. Dat is altijd het geval geweest. Als je wereldwijd tarieven verhoogt, verlaagt dat het wereldwijde bbp over de hele linie. Ik vind het moeilijk om de slogan ‘Make America Great Again‘ te rijmen met een dalende wereldwijde vraag. Hoe maak je Amerika weer groot als de wereldwijde vraag afneemt? Zeker wanneer dat gebeurt in een periode waarin er niet veel speelruimte is in de Amerikaanse economie, wat de mogelijkheden beperkt om te reageren op een dalend aanbod van import. Daarom moeten we echt de omvang, het doel en het tempo van de tarieven begrijpen om de impact te meten.

“Ik wil ook ingaan op het idee dat Europa, als meer open economie dan de Verenigde Staten en China, daardoor kwetsbaarder is. Het is ook waar dat Europa de derde economie ter wereld is en veel binnen zijn eigen grenzen handelt. Het loopt daardoor geen specifiek wisselkoersrisico.”

U hield onlangs een toespraak over het Europese sociale contract. Europa lijkt een afweging te hebben gemaakt tussen betere sociale voorzieningen en minder animal spirits en innovatie. Er zijn veel normen en regelgevingen. Moet deze afweging opnieuw worden bekeken als onderdeel van Europa’s ontwaken?

LAGARDE. “Ik denk dat het evenwicht dat we lange tijd hebben gehad, moet worden herzien. Betekent dit dat we die afweging, die in wezen gaat over de verdeling van rijkdom en ongelijkheid versus gelijkheid, moeten opgeven? Dat zeg ik niet. Maar ik denk dat deze afweging essentieel is voor het Europese weefsel.

“Als ik luister naar CEO’s en ondernemers, dan zeggen ze dat bureaucratie, overregulering en papierwerk, digitaal of anderszins, een grote last zijn. Dat moet worden aangepakt. Dat bedoel ik met het versnellen van een reset in Europa. Kan Europa niet alleen een producent van regels zijn, maar een landschap waar innovatie wordt gestimuleerd door een reset van de kernspelers?

Op het gebied van klimaatbeleid klagen bedrijven veel over regelgeving. Het is geweldig dat Europa normen stelt, maar tegelijkertijd vormt het aantal regels een zware last voor bedrijven.

LAGARDE. “Daar ben ik het mee eens. Ik geloof ook dat de verschillende teams die aan deze kwesties werken, moeten samenwerken om een gestandaardiseerd systeem voor openbaarmaking en transitieplannen te ontwikkelen. Op dit moment zijn er minstens vier verschillende systemen waarop bedrijven hun plannen moeten indienen, die vervolgens worden doorgegeven aan banken. Er zijn tal van andere vereisten die moeten worden geharmoniseerd. Het kan niet zo zijn dat bedrijven — vooral kleine en middelgrote ondernemingen — een overvloed aan verschillende rapportages moeten produceren over hun milieu-effecten. Als ik dat zeg, krijg ik vaak te horen: ‘Maar kmo’s zijn vrijgesteld.’ Nee, dat zijn ze niet, want de grote bedrijven moeten al die kmo’s, die hun onderaannemers zijn, controleren: waar produceren die zakelijke partners? Zijn ze verantwoordelijk voor ontbossing? Wat doen ze? Dat alles moeten ze samenvoegen en vervolgens rapporteren. We moeten het eens worden over de normen en de richting waarin we bewegen, maar we moeten deze enorme papierwerklast volledig harmoniseren.”

Nederlandse landbouw

Wat vindt u van het idee dat Europa een museum is geworden?

LAGARDE. “Het is een behoorlijk aantrekkelijk museum, als u het mij vraagt. Maar serieus, ik denk dat het een erg zelfkritische kijk is. We zien onszelf vaak als dit prachtige museum, dit mooie thuis voor rijke gepensioneerden. Maar als je door Europa reist en probeert te ontdekken wat er gebeurt, is er ook een enorme hoeveelheid innovatie. Zo sprak ik onlangs met Nederlandse leden van het Europees Parlement. Wist u dat Nederland de op één na grootste exporteur van landbouwproducten ter wereld is? Kijk naar de grootte van dat land! Iedereen is altijd vol bewondering over andere kleine landen die enorm innoveren in de landbouw. Nederland staat daar met kop en schouders boven.”

Maar Nederlandse tomaten smaken nergens naar.

LAGARDE. “Maar u eet ze wel.”

Wat vindt u van de deregulering door de komende Amerikaanse regering en de reactie van de aandelenmarkt, die tot nu toe heel positief is geweest? Sommigen zeggen dat dit een suikerpiek is die uiteindelijk kan leiden tot een crisis die zelfs erger zou kunnen zijn dan de wereldwijde financiële crisis. Bent u het daarmee eens?

LAGARDE. “We zeggen al een paar jaar dat er een prijscorrectie zou kunnen plaatsvinden op de markt. Er is een klein beetje van geweest en er zal meer komen. Maar om aan te nemen dat we een financiële crisis krijgen als gevolg van de deregulering — dat zie ik niet. Hoe dan ook, wij staan klaar.”