Hoe de weerstand tegen de bewakingsstaat toeneemt

De gluurders krijgen het deksel op de neus, nu de Amerikanen zich tegen opdringerig gesnuffel keren.

De oproerpolitie van Hongkong heeft de betogers met de gebruikelijke wapens bestreden: knuppels, traangas en waterkanonnen. De betogers hebben zich verdedigd met ongebruikelijke wapens, zoals laserpennen en verfspuitbussen, om gezichtsherkenning onmogelijk te maken via de naar schatting 50.000 bewakingscamera’s in Hongkong.

Dat lijkt misschien veel, maar uitgedrukt in aantal camera’s per duizend inwoners haalt Hongkong niet de top 25 van zwaarst bewaakte steden. In steden als Chongqing en Shenzhen op het Chinese vasteland staan er nog twintig keer meer. De Chinese regering heeft zwaar ingezet op bewakingstechnologie met subsidies voor start-ups die hun waar nu over de hele wereld slijten. Maar ook in steden in vrijere landen staan meer camera’s, bijvoorbeeld in Londen, Atlanta en Chicago.

In geen van die plaatsen is gestemd over de creatie van een bewakingsstaat. Toch is die een feit. Jarenlang heeft de invoer van de bewakingstechnologie over de hele wereld, zowel in dictaturen als in democratieën, hetzelfde voorspelbare patroon gevolgd. Als veiligheidsdiensten zeiden dat ze iets nodig hadden, dan kregen ze het meestal.

Het gevolg is dat de politie in vrije landen nu over een massa middelen beschikt. Behalve gezichtsherkenningssystemen, hebben ze camera’s op politiewagens of telefoonpalen, die de nummerplaat van elke passerende auto herkennen en vastleggen. Dan zijn er nog de IMSI-catchers of Stingrays, een soort nep-gsm-masten waarmee de politie gegevens van elke passerende gsm kan lezen, inclusief sms’jes, bezochte internetsites en nummers van binnenkomende en uitgaande oproepen. Met al die speeltjes kan de politie een gedetailleerd beeld krijgen van iemands leven.

Tot zover het slechte nieuws. Het goede nieuws is dat bezorgde burgers – in ieder geval in de Verenigde Staten – aan de rem trekken. In 2019 hebben steden aan beide kusten hun politiekorpsen verboden gezichtsherkenning te gebruiken. Californië stond op het punt de eerste staat te worden met een algemeen verbod voor camera’s op politie-uniformen. Almaar meer politiediensten gebruiken die om hun contacten met burgers vast te leggen.

Leven volgens het algoritme

Het ziet ernaar uit dat die trend in 2020 doorzet en landinwaarts trekt. De stad New York stelde in 2018 een werkgroep samen, die moest onderzoeken hoe de politiediensten algoritmes gebruikten. Beslissingssoftware duikt op de vreemdste plaatsen op. Ze wordt al ingezet bij politieapplicaties die op grond van oude misdaadgegevens voorspellen waar toekomstige misdaden gepleegd zullen worden, en waar de politie dus heen moet gaan. Maar ze berekent ook het risico om te bepalen of iemand in afwachting van z’n proces kan worden vrijgelaten of in de cel moet blijven, en wie naar welke school mag gaan en welke gebouwen in aanmerking komen voor een brandveiligheidsinspectie. Ons leven volgt het algoritme.

Veel mensen zijn bezorgd dat algoritmes allesbehalve onpersoonlijke, onpartijdige instrumenten zijn. Ze worden getraind met data die vol raciale vooroordelen zitten. Het risico is dat het algoritme die vooroordelen bewust of onbewust herhaalt. Een andere zorg is dat algoritmes ongecontroleerde, gesloten systemen zijn. Hun besluitvormingsprocessen zijn ondoorzichtig, wat ongepast is in een democratie. De Democraten hebben in het Congres een wetsvoorstel ingediend, dat bedrijven verplicht algoritmische vooroordelen in hun systemen op te sporen en te verhelpen. Maar het Congres is verdeeld en er zijn presidentsverkiezingen op komst. Het is onwaarschijnlijk dat die wet in 2020 wordt aangenomen.

Maar als in november een Democraat president wordt, kan het Congres de wet daarna aannemen. Verscheidene Democratische kandidaten hebben een pakket hervormingen voor het strafrecht aangekondigd, die minder gunstig zijn voor bewakingstechnologie. Bernie Sanders is voor algoritmes die risico’s inschatten, maar wil gezichtsherkenning verbieden. Elizabeth Warren heeft beloofd te zorgen voor “privacybescherming” en een “werkgroep voor digitale privacy bij openbaar veiligheidsbeleid”.

De bezorgdheid over de privacy en te grote staatsbevoegdheden is traditioneel in beide partijen aanwezig. Langzaam verdwijnt het optimisme dat politici van beide partijen ertoe verleidde technologie te idealiseren. Dat geldt ook voor de consensus over een harde aanpak, waardoor politici de politie niets durfden te weigeren en geneigd waren steeds strengere straffen op te leggen. Als die twee tendensen in 2020 samenvallen, zullen de alziende gluurders het deksel op de neus krijgen, zoals ze al lang verdienen.