Hoe de bijklussende en voltijdse maaltijdkoerier verzoenen in één statuut?

Maaltijdkoeriers werken vaak in penibele omstandigheden. De meeste platformbedrijven maken geen winst en willen vooral de grootste speler worden. Hoe kunnen ze hun medewerkers op een duurzame manier meer zekerheid bieden over hun arbeidsvoorwaarden?

Onzekere contracten, lange en onregelmatige werkuren, lage en onstabiele lonen, en een gebrek aan sociale zekerheid. Maaltijdkoeriers werken vaak in erbarmelijke omstandigheden. In de nasleep van zijn boek Menselijke grondstof, waarin hij schreef over de miseriejobs aan de onderkant van de arbeidsmarkt, hoorde Herman Loos verschillende mensen zeggen hoe verschrikkelijk de baan van maaltijdkoerier wel was. Dat wilde hij zelf ervaren. Een jaar lang bracht de docent sociologie en filosofie in zijn vrije tijd maaltijden aan huis. “De inhoud van die baan, de werkdruk en de stress zijn best wel oké. Ik deed het graag”, stelde Loos vast. “Maar de arbeidsvoorwaarden zijn bedroevend als je voor zo’n app werkt. Het is moeilijk ervan te leven.”

Over het statuut van de maaltijdkoerier is al veel inkt gevloeid. Herman Loos ziet het als een vorm van schijnzelfstandigheid met weinig autonomie: “De koerier kan niet als een zelfstandige zijn werk zelf organiseren. Dat doet de app. Hij heeft ook geen invloed op de prijsbepaling. Als ik mijn bestellingen op een betere manier aflever dan de gemiddelde maaltijdkoerier, kan ik niet 10 procent meer vragen. Klanten kunnen evenmin voor een bepaalde koerier kiezen, of iemand weigeren wanneer ze een slechte ervaring hadden.” Koeriers moeten meer autonomie krijgen, vindt hij. “Als ik 20 minuten aan een restaurant moet wachten, dan is weigeren en vertrekken het enige wat ik kan doen. Maar dan heb ik al een deel van het werk gedaan, waarvoor ik niet word vergoed. Koeriers echt als zelfstandigen laten werken, zou betekenen dat ze bij het openen van de app tien bestellingen zien waaruit ze kunnen kiezen. Nu wijst de app mij een bestelling toe die ik kan accepteren of weigeren.”

Toch is Herman Loos geen voorstander van een derde statuut, tussen werknemer en zelfstandige in. “De regels moeten wel worden gevolgd”, zegt hij. “Het is vreemd dat Deliveroo het recht heeft om het peer-to-peerstatuut, waaronder maaltijdkoeriers werken, te gebruiken. Vanaf het moment dat een multinational het werk organiseert en met een deel van het geld aan de haal gaat, kun je niet meer van peer-to-peer spreken. Als Deliveroo en UberEats de middelen hebben om koeriers als zelfstandigen te laten werken, zou het kunnen dat de voorwaarden of het verdienmodel voor koeriers omlaag gaan, dat ze minder verdienen omdat er meer mensen zijn die voor een nog lagere prijs willen werken. Maar dat is niet wat ik hoop voor de toekomst.”

“Welke status een maaltijdkoerier ook heeft, er moet sprake zijn van consistentie”, zegt Elief Vandevenne, onderzoekster aan de VUB. “Zijn het zelfstandigen, dan moeten ze invloed hebben op de prijsbepaling en persoonlijke relaties met de klanten kunnen opbouwen. Zijn het werknemers, dan hebben ze recht op een minimumloon.”

Transnationale regels

Duurzaam is het bedrijfsmodel van die platformbedrijven niet. “Ondanks de slechte voorwaarden zijn al die apps verlieslatend”, stipt Herman Loos aan. Op lange termijn willen de platformen de grootste speler worden. Toch is een duurzaam businessmodel mogelijk. “In grote steden als Parijs en Londen werken coöperaties met maaltijdkoeriers op een duurzame manier en onder eerlijke arbeidsvoorwaarden. Een maaltijd binnen het halfuur aan huis leveren is moeilijk in een duurzaam businessmodel.”

Mits enkele voorwaarden ingevuld worden, kan het businessmodel duurzaam worden. “Eensgezindheid in de transnationale regelgeving is één conditie”, zegt Elief Vandevenne. “De Brusselse rechtbank besliste onlangs dat koeriers in ons land zelfstandigen blijven, terwijl de richtlijn van de Europese Commissie net pleit voor een reclassificatie naar werknemers. De platformbedrijven hebben een duidelijk kader nodig, waarin ze kunnen functioneren, het liefst over de landsgrenzen heen” (lees kader Regering baseert zich op Europese criteria).

Daarnaast moet verder worden gekeken dan het contractuele statuut van de maaltijdkoerier, vindt Vandevenne. In haar masterthesis aan de VUB onderzocht ze de precariteit van platformjobs: “Dat gaat over de onzekerheid die wordt veroorzaakt door een opeenstapeling van negatieve arbeidsvoorwaarden. Naast de aanpak van instabiele contracten moet je ook rekening houden met de lonen, de sociale bescherming, werkuren, materiaalkosten, carrièremogelijkheden, vertegenwoordiging van de koeriers en de inspraak die ze in hun baan hebben. De optelsom van de onzekerheid in al die domeinen maakt een job precair.”

Duidelijke communicatie

Even belangrijk voor die duurzaamheid is transparantie. Koeriers moeten weten hoeveel ze voor een opdracht krijgen alvorens ze die uitvoeren. “Vaak verandert dat en accepteren ze een rit waarvan ze niet zeker weten hoelang die is”, zegt Vandevenne. De onzekerheid aanpakken op het domein van het contract, de werkuren, de lonen en het carrièreverloop is cruciaal voor de gezondheid en het welzijn van de koeriers. “Duidelijke en toegankelijke communicatie is essentieel, maar er is nog veel werk aan de winkel. Tijdens mijn veldwerk hoorde ik van verschillende koeriers dat ze de platformen moeilijk kunnen bereiken als ze vragen hebben over hun arbeidsvoorwaarden, hun loon, de veiligheid, hun rechten of bij problemen met de klant of het restaurant. Bijna nooit krijgen ze iemand in levenden lijve te spreken.”

Herman Loos is na 200 uren rondrijden gestopt als maaltijdkoerier. Het frustreerde hem dat hij op feestdagen nauwelijks bonussen kreeg of dat die alleen maar daalden: “Ik had ook de indruk dat het loon voor een bestelling daalde, dat ik verder moest fietsen voor minder geld. Vandaag spring ik wel nog af en toe eens in voor de Vi-tes Fietskoeriers in Leuven, want ik doe dat werk graag.”

Wat het ook moeilijk maakt om er een duurzaam businessmodel van te maken, is de heterogeniteit van de groep. Mensen doen het werk vanuit verschillende motivaties en posities. “De mate van afhankelijkheid van het platform speelt een belangrijke rol”, legt Vandevenne uit. “De student die een paar uurtjes per week maaltijden levert om een reis naar Ibiza bijeen te sparen, zit in een andere situatie dan iemand die dat doet om de eindjes aan elkaar te knopen. Die laatste zal zich meer zorgen maken over het gebrek aan sociale rechten dan iemand die de onzekerheid van de job kan compenseren door een tweede baan die meer zekerheid biedt en bestaat uit een vast contract, een ziekteverzekering en de opbouw van sociale rechten. De precariteit van de job verandert niet, maar heeft wel een andere impact naargelang de context. Wanneer je beleid maakt, moet je je bewust zijn van die heterogeniteit.”

Onbenutte capaciteit

Die visie deelt ook economisch filosoof Rogier De Langhe. “Het idee achter platformwerk is anders dan dat achter klassieke tewerkstelling. Een platform brengt onbenutte capaciteit in contact met een onbeantwoorde vraag. Die onbenutte capaciteit kan een leeg logeerbed zijn (Airbnb), kennis (Wikipedia), maar ook tijd (Uber of Deliveroo).” Door Deliveroo-koeriers, Uber-chauffeurs of klusjesmannen in een regulier werknemers- of freelancestatuut te duwen, wordt het kind met het badwater weggegooid, vindt hij. “Je sluit de deur voor mensen die hun vrije tijd op een betekenisvolle manier willen invullen. Daar zit in onze hypergespecialiseerde maatschappij een grote onbeantwoorde vraag. Het is iets moois en emanciperends dat mensen de mogelijkheid krijgen naast hun vaak erg gespecialiseerde reguliere taken in de maatschappij andere aspecten van hun persoonlijkheid, andere vaardigheden, andere noden te ontplooien. Misschien werk je hele dagen alleen thuis en heb je behoefte aan verbondenheid, wat je krijgt door bijvoorbeeld een dag per week buiten met de fiets te rijden als koerier of te helpen bij een boer.”

De Langhe beseft wel dat er een gevaar schuilt achter platformjobs, wanneer het klassieke arbeidersstatuut wordt uitgehold. “Er is een fundamenteel verschil tussen een particulier die wat tijd overheeft en occasioneel enkele ritten uitvoert en iemand die een auto koopt om de hele dag voor Uber te rijden. In het continuüm tussen de reguliere job en het platformwerk krijg je te maken met een spanningsveld. Het is logisch dat de maatschappij op zo’n uitholling reageert. Daarom moet je als samenleving nadenken over een duidelijk onderscheid tussen beide, zodat de platformeconomie de reguliere arbeidsstatuten niet uitholt. Hoe zorgen we ervoor dat het effectief om onbenutte capaciteit gaat, dus om arbeid die anders niet zou zijn verricht? Dat is de kern.”