‘Het spook van het populisme waart door Europa’

Wie binnenkort in het Europees Parlement de meerderheid uitmaakt, is even belangrijk voor de toekomst van Europa als de brexit. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

In de gedaanteverwisseling van Franz Kafka wordt Gregor Samsa, een verkoper met een vlekkeloze staat van dienst, op een dag wakker en komt hij erachter dat hij tijdens de nacht is veranderd in een mansgroot insect. De Europese Unie kan na de volgende parlementsverkiezingen weleens hetzelfde lot beschoren zijn, want het spook van het populisme waart door Europa. Populistische partijen hopen op een politieke revolutie. Ze beloven plechtig het Brusselse establishment door elkaar te schudden, het vrije verkeer van personen aan banden te leggen, de sancties tegen Rusland op te heffen, de NAVO af te schaffen, geen handelsakkoorden meer te sluiten, het klimaatdebat te ontwrichten en het homohuwelijk af te schaffen.

De verkiezingen voor het Europees Parlement waren tot nu kleurloze en oninteressante bedoeningen, die werden weggezet als een marginaal politiek event naast de veel belangrijkere nationale verkiezingen. De traditionele partijen stuurden zelden hun beste personeel. Lange tijd gold het principe “Heb je een opa, stuur hem dan naar Europa”, zodat enkel uitgerangeerde politici in het Europees Parlement terechtkwamen.

Voor het eerst sinds 1979, toen de eerste rechtstreekse verkiezingen plaatsvonden, worden de 400 miljoen kiesgerechtigde Europeanen uitgenodigd om deel te nemen aan verkiezingen die echt van belang zijn. Wie binnenkort in Straatsburg of Brussel de meerderheid uitmaakt, is even belangrijk voor de toekomst van Europa als de brexit.

Dankzij de populistische relschoppers krijgt de Europese kiescampagne langzaam maar zeker de allure van een pan-Europees evenement. Aan de ene kant heb je rechtse scherpslijpers zoals de Hongaarse premier Victor Orban en de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini, die elkaar hebben gevonden om de Europese Unie samen om te vormen tot een illiberale nationalistische waardengemeenschap. Zij zullen steun vinden bij andere extreemrechtse partijen zoals Marine Le Pen’s RN en de AfD in Duitsland. Aan de linkerkant beschuldigt de andere Italiaanse vicepremier Luigi Di Maio de Europese Unie van marktterrorisme. Hij wordt daarin gesteund door een zootje links-populistische bewegingen en partijen elders in Europa.

Het gevaar dat het Europees Parlement wordt ingepalmd door extremisten, is reëel. Zelfs al blijven ze in de minderheid, dan kunnen ze met een derde van de stemmen sancties blokkeren tegen lidstaten die de regels van de rechtsstaat schenden. Dat zou de zoete wraak kunnen worden van het ter ziele gegane Habsburgse Oostenrijk, dat met de steun van de Poolse PiS in de Visegrádgroep de afbraak van de democratie kan voortzetten. In het ergste geval kunnen ze samen een shutdown van de Europese Unie forceren, als ze een meerderheid van populisten van alle slag kunnen mobiliseren om tegen het ambitieuze langetermijnbudget 2021-2027 te stemmen.

De traditionele democratische partijen mogen niet de fout begaan uit angst voor hun ondergang prematuur zelfmoord te plegen. Ze mogen niet in de val van de valse polarisatie trappen. De door de populisten graag gebruikte tegenstelling tussen een Europa der naties versus de Verenigde Staten van Europa is naast de kwestie. Er is een behoefte aan ” l’Europe qui protège“, zoals de Franse president Emmanuel Macron het voorstelde. Het rabiate optreden van autocraten, de trans-Atlantische vervreemding van de Verenigde Staten, het agressieve optreden van Rusland in Oekraïne en in de cyberspace, de chaos van de brexitonderhandelingen en het spook van een nieuwe oost-westsplitsing laten niet toe zich terug te plooien op het niveau van de lokale kerktoren.

François Mitterand zei ooit dat als Europa zijn mond opendoet, het is om te geeuwen. Er moet een offensief discours worden gevoerd, eerder dan het status quo te verdedigen. Het discours van de Europese eenmaking op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog, de Frans-Duitse verzoening en de democratisering van het Oosten volstaat niet meer. Er is behoefte aan een nieuw begeesterend manifest: het Europa dat beschermt en aan iedereen zelfbestemming belooft in een agressieve en gebrutaliseerde geopolitieke omgeving.