‘Het is hoog tijd om het nationalisme te temperen’

In heel wat landen zijn regio’s erop gebrand zich af te scheiden. Zij moeten worden ontmoedigd. Dat zegt John Grimond, opiniemaker van The Economist.

Het aantal leden van de Verenigde Naties is sinds 1945 gestegen van 51 naar 193 landen. De mislukte poging van de Schotten om zich af te scheiden van het Verenigd Koninkrijk heeft wellicht het enthousiasme van separatisten in sommige rijke landen bekoeld, maar elders in de wereld blijft dat sentiment springlevend. De uitslag van het Schotse referendum heeft bepaald geen invloed op de Moro-separatisten op de Filipijnen of de Oeigoeren in China. Hij maakt evenmin indruk op de would-be-statenbouwers van Oost-Oekraïne of Islamitische Staat. Dergelijke lieden laten zich niet leiden door democraten als de Schotten.

De beroering in het Midden-Oosten is meer dan een slordige blijk van de eis voor zelfbeschikking, ze wordt voor een groot deel aangedreven door religieuze ijver. Het is dan ook allerminst duidelijk of de democratische impulsen van de Arabische Lente de overhand krijgen op de religieuze impulsen van het islamisme.

Ook de oorlog in oostelijk Oekraïne kan verregaande gevolgen hebben. Daar steunt het imperium Rusland de afscheiding van territorium van een naburige staat. Als Rusland denkt dat het kan wegkomen met zijn Oekraïense landroof, dan lopen andere ex-sovjetburen gevaar in 2015.

Democratische landen die de eenheid willen bewaren, doen er goed aan bevoegdheden over te dragen en te decentraliseren. Groot-Brittannië heeft die les maar laat geleerd. Net als Spanje en sommige andere staten heeft het er moeilijk mee tegemoet te komen aan de vraag naar autonomie van bepaalde groepen, zonder daarbij andere, minder roerige groepen op te solferen met een graad van zelfbestuur die ze niet willen. Succesvolle landen die niettemin vatbaar zijn voor opdeling moeten zich de kunst eigen maken asymmetrische oplossingen te vinden en tegelijk de voorwaarden voor om het even welke afscheiding duidelijk bepalen. Canada heeft aangetoond dat dat kan. Het stelde een Clarity Act op en gaf Québec meer bevoegdheden dan de andere provincies.

Een scheiding is bijna altijd pijnlijk. In een democratie kunnen de achterblijvende burgers zich onheus behandeld voelen, vooral als zonder hun toestemming een einde komt aan de unie. In een succesvolle staat is het geheel groter dan de som van de delen en mogelijk vindt de meerderheid van de burgers dat zij in zo’n staat leven, ook al wil een minderheid zich afscheiden. Als dat gebeurt, klopt de optelsom soms niet meer. Een voorbeeld is Joegoslavië. Zodra Slovenië onafhankelijk was, viel de Joegoslavische federatie onvermijdelijk en bloedig uiteen.

Het nationalisme is helaas het hardnekkigste van alle ‘-ismen’ die in de 20ste eeuw zo veel oorlogen veroorzaakt hebben. Het is hoog tijd het te temperen of het op zijn minst te kanaliseren naar goedaardige activiteiten. In de stroom van de geschiedenis zijn de meeste landen vergankelijk. Vaderlanden, moederlanden, thuislanden, de meeste verwelken mettertijd. Zowel de vluchters als de blijvers zouden dat beter voor ogen houden en minder aandacht besteden aan hun nationale vlaggen en attributen.

John Grimond, opiniemaker van The Economist