Het eindspel van de pandemie: omikron zal Belgische economische groei niet stoppen

Omikron slaat ook in België wild om zich heen, maar een overrompeling van de intensieve zorg zou gelukkig uitblijven. De ontkoppeling tussen het aantal besmettingen en het aantal ziekenhuisopnames maakt een wereld van verschil voor de mens en de economie. De volgende weken worden pittig, maar daarna lijkt het ergste achter de rug. Omikron is wellicht het begin van het einde van de pandemie.

VLonden belt met goed nieuws). De besmettingen gaan weliswaar door het dak, maar het aantal ziekenhuisopnames stijgt voorlopig niet in hetzelfde tempo, zoals tijdens de vorige wintergolf wel gebeurde. Het aantal mensen op intensieve zorg blijft zelfs nog meer achter op de vorige golven. Het aantal doden is voorlopig een fractie van het aantal dat de deltagolf eiste. Normaal gezien zou België deze curves moeten volgen, met dank aan de boostercampagne die een stevige dam opwerpt tegen ernstige ziekte. De ontkoppeling tussen het aantal besmettingen en het aantal ziekenhuisopnames biedt de wereld eindelijk een uitweg uit de pandemie.

Muur van bescherming versus muur van besmettingen

Weinigen hadden deze gunstige evolutie verwacht toen omikron in november de kop opstak in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. Dankzij een uitzonderlijk groot aantal mutaties kan deze variant vlot onze immuniteit ontwijken, wat omikron bijzonder besmettelijk maakt. “Het gaat bijna om een nieuw virus. We zitten in dezelfde situatie als in maart 2020”, zei Tom Wenseleers, biostatisticus aan de KU Leuven, in december. De hoge besmettelijkheid wordt dagelijks bewezen. Heel wat landen, waaronder België, botsten op een muur van nieuwe besmettingen. Volgens het Institute for Health Metrics and Evaluation (Universiteit van Washington) kunnen in januari en februari wereldwijd 3 miljard mensen besmet worden met omikron. Dat zijn evenveel besmettingen als gedurende de voorbije twee jaar van de pandemie.

“Ook in België kan 40 tot 50 procent van de bevolking besmet worden met omikron”, zegt Tom Wenseleers.

Omikron heeft gelukkig een prijs betaald voor deze hogere besmettelijkheid. Studies tonen aan dat deze variant minder ziekmakend is, zeker in vergelijking met de venijnige deltavariant. Omikron nestelt zich razendsnel in de bovenste luchtwegen, maar dringt moeilijker de longen binnen, wat het ziektebeeld vermindert. Dat is niet de enige reden waarom meer besmettingen zich vertalen in minder ziekenhuisopnames.

De mens heeft zich intussen ook grondig gewapend tegen omikron. De covid-vaccins zijn ontworpen als antwoord op het originele virus en werken dus minder krachtig tegen omikron, maar een derde prik herstelt de bescherming tegen ernstige ziekte en ziekenhuisopname opnieuw tot zo’n 90 procent. “Dat is een indrukwekkend resultaat gegeven de hypergemuteerde omikron-variant”, zegt de Amerikaanse wetenschapper Eric Topol. Die derde prik is een must, want na twee prikken daalt de bescherming tegen ziekenhuisopname naar ongeveer 50 procent. De derde prik herstelt de bescherming omdat die de geheugencellen van het afweersysteem ook tegen omikron activeert. “Een derde prik werpt een muur van bescherming op tegen omikron. Het menselijke immuunsysteem is best slim. En de bescherming tegen ziekenhuisopname kan lang standhouden omdat deze bescherming rust op de geheugencellen. We gaan dit gevecht winnen”, zegt Eric Topol.

Nog enkele moeilijke maanden

Deze muur van bescherming zet op korte termijn nog geen punt achter de ellende. Het aantal besmettingen zal de volgende weken zodanig hoog oplopen, dat de ziekenhuisopnamekans ongemakkelijk hoog blijft en de zorg opnieuw zwaar belast wordt. “Het hoge aantal besmettingen voedt ook het aantal ziekenhuisopnames. In het Verenigd Koninkrijk stijgen de opnames met 6 procent per dag. Deze stijging observeerden we ook tijdens de vierde golf”, zegt Kurt Barbé, professor biostatistiek aan de VUB. Ook Tom Wenseleers wijst op de gewijzigde dynamiek van de vijfde golf: “Zelfs al is omikron half zo ziekmakend als delta, zoals de jongste data suggereren, dan nog zal de lagere hospitalisatiegraad onvoldoende compenseren voor de forse toename van het aantal besmettingen. Het grote probleem is de concentratie van besmettingen in een korte tijdsspanne. Een zeer snelle stijging van de cijfers botst opnieuw op een beperkte ziekenhuiscapaciteit.”

Ruwe prognoses van het wetenschappelijk instituut Sciensano houden rekening met straks 400 tot 1.300 ziekenhuisopnames per dag, met als resultaat 2.500 tot 10.000 mensen tegelijk in het ziekenhuis. De hoogste piek, tijdens de tweede golf, topte op een bezetting van 7.500 mensen in het ziekenhuis. Hoe het dubbeltje de volgende weken in België precies zal rollen, daar durven de modelbouwers zich nog niet over uit te spreken. “Er is momenteel nog geen modelvoorspelling voor België. De data uit het Verenigd Koninkrijk zijn voorlopig ons beste model”, zegt Tijs Alleman, modelbouwer aan de UGent.

Zelfs al stijgt het aantal ziekenhuisopnames snel, de bezetting op intensieve zorg zou minder snel moeten stijgen dankzij de opgebouwde bescherming. Dat is een zeer belangrijke nuance, want de maximale bezetting van de afdelingen voor intensieve zorg is nog altijd de rode lijn die niet overschreden mag worden. Als de intensieve zorg het dreigt te begeven, dan rest het overlegcomité weinig andere keuze dan de maatregelen te verscherpen. “We zien nu dat het aantal opnames op intensieve zorg achterblijft op het aantal ziekenhuisopnames. Bij de deltavariant zagen we die gunstige ontwikkeling niet”, zegt Kurt Barbé.

Het is opvallend dat de curves uit Londen en Zuid-Afrika zich gelijkaardig gedragen, met een relatief lage toestroom op intensieve zorg, hoewel het profiel van de bevolking totaal anders is. In het eerste geval gaat het om een bevolking die grotendeels een derde prik kreeg, in het tweede geval om een relatief jonge bevolking die een grote natuurlijke immuniteit opbouwde tijdens eerdere coronagolven. In beide gevallen daalde de klinische ernst van omikron met ongeveer 70 procent in vergeling met delta, dankzij de combinatie van een milder virus en een betere immuniteit. Of andere regio’s die relatief gunstige cijfers kunnen herhalen, valt af te wachten en is onder meer afhankelijk van het leeftijdsprofiel van de bevolking en de boostervaccinatiegraad. In België loopt de boostercampagne vlot, maar het is nog niet duidelijk welke tol omikron zal eisen onder de oudere generaties, waar de hospitalisatiegraad onvermijdelijk hoger ligt.

Erger is het gesteld in de VS. Daar is van een ontkoppeling tussen besmettingen en ziekenhuisopnames weinig sprake door een mank lopende boostercampagne. Slechts 62 procent van de bevolking kreeg twee prikken, en slechts 21 procent van de bevolking kreeg al een derde. “Het is afwachten hoeveel ontkoppeling we krijgen in de VS. We weten dat het grootste deel van de mensen die sterven of in het ziekenhuis belanden niet gevaccineerd is of, en dat in mindere mate, te kampen heeft met een gedaalde vaccinbescherming. Het basisprobleem is dus dat er nog te weinig mensen beschikken over de muur van bescherming”, zegt Eric Topol.

Licht aan het einde van de tunnel

Moeten we de volgende weken door de zure omikron-appel bijten, dan schijnt er toch licht aan het einde van de pandemietunnel. De snelle verspreiding van omikron en de explosie van het aantal besmettingen impliceert ook dat de daling van de curves snel zal verlopen. Daarna zal er zeker tot het najaar een periode van virusrust aanbreken, beschermd als we zijn door de massaal opgelopen besmettingen en toegediende derde prikken.

Het ergste kan dus straks voorbij zijn, want op langere termijn lijkt de pandemie scherpte te verliezen. Na de zomer is een vierde prik bijna onvermijdelijk, omdat het vaccin nog altijd is afgestemd op de originele virusstam en niet op nieuwe varianten. Tot nu dook om de zes maanden een nieuwe variant op. Dat proces gaat wellicht door, waarbij vooral die mutaties zullen overleven die de bestaande bescherming kunnen ontwijken, zoals dat het geval was met omikron. De gewettigde hoop is dat de nieuwe varianten opnieuw milder worden, al durft niemand dat te garanderen. “Covid zal eeuwig blijven muteren, maar bij elke infectie wordt onze bescherming beter. Uiteindelijk zullen we niet meer wakker liggen van covid”, zei Paul Hunter, hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit van East Anglia eind december in Financial Times. “Het ziektebeeld van covid-19 zal normaal gezien golf na golf milder worden, maar we blijven voorlopig op het fundamentele probleem botsen dat de besmettingen te snel oplopen bij een te lage buffercapaciteit van de ziekenhuizen. We moeten daarom streven naar een structurele oplossing door de vaccins sneller aan te passen aan de nieuwe varianten. Nu duurt dat proces nog veel te lang”, zegt Tom Wenseleers.

Niesbui voor de economie

Met dit ziektebeeld zal omikron de Belgische economie eens stevig laten niezen, maar niet naar het ziekbed sturen. De opstoot van besmettingen wordt te kort om de groeiverwachtingen voor dit jaar grondig bij te sturen. De strategie van het overlegcomité om deze golf zonder pittige lockdowns uit te zweten, zal wellicht slagen, vooral omdat de bezetting op intensieve zorg onder het alarmpeil zou moeten blijven. Ook de economische impact wordt golf na golf milder, omdat bedrijven en consumenten intussen het klappen van de zweep kennen. Nieuw is wel dat de besmettingsgolf zo intens kan worden, dat ziektuitval en quarantaines kunnen wegen op de productie. De versoepeling van de quarantainemaatregelen kan worden betaald met nog meer besmettingen en zieken. Vooral in de zorgsector kan ziekte-uitval voor een bijzonder ongewenste daling van de capaciteit zorgen.

Concreet betekent dit dat de Belgische economie vrij moeilijke eerste maanden van het jaar zal beleven, maar dat het herstel in het voorjaar krachtig zal hernemen. De Nationale Bank houdt vast aan de verwachting dat de Belgische economie dit jaar met 2,6 procent groeit, onder impuls van een aantrekkende consumptie en hogere bedrijfsinvesteringen. “De impact van omikron is wat milder dan wat in onze ramingen zit”, zegt Geert Langenus, econoom van de Nationale Bank. “Bovendien is er de vermoedelijk beperkte positieve impact van de verplaatsing van consumptie vanuit Nederland naar België, omdat daar wel stevigere maatregelen zijn genomen. Daarnaast is het ondernemersvertrouwen in België in december niet verder weggezakt. Dat bevestigt mogelijk ook onze hypothese dat de flessenhalzen in het aanbod niet echt meer verergeren. Als ook de energiemarkten geen al te gekke bokkensprongen meer maken, zullen we misschien zelfs wat hoger uitkomen in het huidige kwartaal dan geraamd.”

Het Verbond van Belgische Ondernemingen is op basis van een enquête bij de ondernemers, afgenomen in de eerste twee weken van november toen de deltagolf hoogte won, iets minder optimistisch voor de volgende zes maanden. “Op korte termijn is het bang afwachten in welke mate de productie zal lijden onder het bijzonder grote aantal infecties, quarantaines en zieken als gevolg van omikron”, zegt Edward Roossens, hoofdeconoom van het VBO. De volgende maanden wordt het herstel ook afgeremd door wat het VBO ‘een kostenexplosie’ noemt. De hoge inflatie, vooral als gevolg van de hogere energieprijzen en de flessenhalzen in het aanbod, vertaalt zich via de automatische loonindexering in hogere lonen, wat de loonkostenhandicap met de buurlanden in 2022 met 2 tot 3 procent doet toenemen, bovenop een historische handicap van 10 procent. De aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt dreigt de lonen nog hoger te jagen. “Het herstel zal aan kracht inboeten in de eerste helft van 2022. Over heel 2022 verwachten we een groei van 2,2 procent”, zegt Edward Roossens.

Als kleine open economie ligt het lot van de Belgische economie ook in handen van onze handelspartners. In de VS dreigt door de relatief lage vaccinatiegraad een zwaardere omikrongolf met een grotere belasting van de zorg, wat een tol kan eisen van de groei. Voorlopig is de Amerikaanse centrale bank echter eerder bezorgd over de hoge inflatie dan over de kracht van het herstel.

Omikron zou deze inflatiebeslommeringen kunnen verlengen. Ook de Aziatische landen krijgen af te rekenen met deze besmettelijke variant, wat bijvoorbeeld in China kan leiden tot stevige lockdowns om het zero-covid-beleid te handhaven. Productieonderbrekingen in Azië kunnen dus de flessenhalzen in het aanbod nog langer laten aanslepen, maar vormen geen grote bedreiging meer voor het herstel. Ook aan het economische front is er een gunstige ontkoppeling tussen de virusgolven en de conjunctuurgolven.