Om de 3 miljard euro die jaarlijks vanuit het Gemeentefonds naar steden en gemeenten vloeit eerlijk te verdelen, zouden Gent en Antwerpen fors moeten inleveren. Dat blijkt uit een langverwachte studie van onderzoekers verbonden aan drie Vlaamse universiteiten waarvan de resultaten te lezen zijn in De Tijd en De Standaard.
Het is een terugkerende klacht van net niet alle burgemeesters: het Vlaams Gemeentefonds wordt oneerlijk verdeeld over de gemeenten. Een Gentenaar krijgt dubbel zoveel Vlaamse steun als een Bruggeling; een Antwerpenaar krijgt meer dan vier keer zoveel als een Vilvoordenaar. Overijse krijgt zelfs maar een tiende van Gent per inwoner.
Vilvoorde gaat erop vooruit
De kans bestaat dat een hervorming van het Gemeentefonds het voorwerp zal uitmaken van de onderhandelingen voor een volgende Vlaamse regering. Om het debat te objectiveren liet minister van Binnenlands Bestuur Gwendolyn Rutten (Open VLD) een studie uitvoeren naar de effecten van een mogelijke hervorming door het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing (UGent en KU Leuven).
Het Gemeentefonds is een cruciale financieringsstroom van het Vlaams Gewest naar de gemeenten: ongeveer een vijfde van de inkomsten van een gemeente komt eruit. In 2023 ging het om 3,1 miljard euro. Grote steden hebben andere noden dan kleine dorpen. Daarom werd bepaald dat 41 procent van het fonds is voorbehouden voor de 45 grotere steden en de kustgemeenten, die een extra zetje kregen vanwege de kosten van het toerisme. Dankzij dat systeem van voorafnames krijgen Antwerpen en Gent samen bijna een derde van het totale fonds.
De onderzoekers bekeken de effecten van 27 simulaties. Zo kan, bijvoorbeeld, het systeem met voorafnames vervangen worden door een basisfinanciering. Vervolgens kan er een onderscheid gemaakt worden op basis van de functies die een gemeente moet vervullen (de uitrustingsgraad). In bijna alle scenario’s staan de grootsteden voor een daling van de dotatie per inwoner. Ook de regionale steden delen vaak in de klappen. Voor de meerderheid van de simulaties gaan de plattelandsgemeenten en de “regionaal stedelijke stadsrand” (zoals Vilvoorde) erop vooruit.
Schrappen in projectfinanciering
Als de hele hervorming budgetneutraal moet blijven, zullen Antwerpen, Gent en co. moeten inleveren ten voordele van de kleintjes.
CD&V-parlementslid Brecht Warnez, die in het Vlaams Parlement al jaren pleit voor een betere verdeling van de middelen, ziet in de studie een bevestiging van de noodzaak voor een bijgestuurde financiering. “Wat we al jaren zeggen, wordt nu ook bevestigd. Vlaanderen moet de centrumsteden, de kleinere steden en de gemeenten meer centen geven. Landelijk Vlaanderen verdient meer respect”, aldus Warnez.
Warnez schuift zelf een voorkeursscenario naar voren. Hij pleit ervoor om te schrappen in de projectfinanciering. Die projectfinanciering is goed voor bijna 1 miljard euro, maar het zorgt volgens het CD&V-parlementslid “voor veel adminsitratieve overlast bij lokale besturen”. Het vrijgekomen klein miljard wil Warnez in het Gemeentefonds investeren. “Op die manier kunnen we de centen voor Antwerpen en Gent gelijk houden én de kleinere steden en gemeenten ook geven waar ze recht op hebben”, zegt het parlementslid.
